Depresja – leczenie farmakologiczne. Działanie i możliwe skutki uboczne leków na depresję

W farmakologicznym leczeniu depresji znajdują zastosowanie leki przeciwdepresyjne (antydepresanty lub tymoleptyki), czyli leki należące do grupy leków psychotropowych, które pomagają łagodzić objawy tej choroby.

Wyróżnia się kilka grup leków antydepresyjnych. O tym, który lek zostanie wdrożony w terapii, decyduje lekarz, uwzględniając m.in. rodzaj i przyczynę choroby, objawy depresyjne, odpowiedź na poprzednie leczenie, czy współistniejące choroby somatyczne.

Najważniejsze grupy leków antydepresyjnych to:

• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – jest to najliczniejsza grupa leków przeciwdepresyjnych. Są stosunkowo dobrze tolerowane przez większość pacjentów, a przeciwwskazania do ich stosowania są nieliczne. Leki z tej grupy działają na układ serotonergiczny. Hamują absorpcję serotoniny przez neurony, przez co zwiększa się jej poziom w szczelinach synaptycznych. Co wpływa na poprawę nastroju. SSRI stosowane są jednak nie tylko w leczeniu depresji. Wskazaniem do ich stosowania może być także terapia lęku uogólnionego, nerwicy natręctw, fobii społecznej, zespołu PTSD, zaburzeń ze spektrum autyzmu, czy przedwczesnego wytrysku.
• Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) – hamują wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny przez neurony, co zwiększa ich stężenie w szczelinie synaptycznej. W ten sposób wpływają na regulację nastroju. SNRI stosuje się w leczeniu epizodów depresyjnych, ale także w terapii fobii społecznej, zaburzenia lękowego z atakami lęku panicznego, zespołu lęku uogólnionego, zespołu stresu pourazowego, fibromialgii, bólu neuropatycznego, oraz przewlekłego bólu mięśniowo-szkieletowego.
• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) – należą do najstarszej grupy leków stosowanych w leczeniu depresji. Blokują wychwyt zwrotny noradrenaliny, serotoniny (niektóre hamują także zwrotny wychwyt dopaminy). Jednak wpływają też na inne receptory, przez co wywołują więcej skutków ubocznych niż nowe leki przeciwdepresyjne.
• Inhibitory monoaminooksydazy (Inhibitory MAO) – ich działanie polega na hamowaniu aktywności enzymów z rodziny enzymów oksydazy monoaminowej. Dzieli się je na dwie grupy: inhibitory MAO-A oraz MAO-B. W leczeniu depresji wykorzystuje się inhibitory MAO-A (moklobemid).

Poza tym w leczeniu depresji wykorzystuje się także leki o innych mechanizmach działania, których nie można zaliczyć do powyższych grup. Jednak w większości wpływają one na zwiększenie stężenia serotoniny, noradrenaliny, dopaminy w mózgu lub na stymulację receptorów tych neuroprzekaźników.

Jakie są najnowsze osiągnięcia w farmakologicznym leczeniu depresji?

Zdarza się, że u pacjentów, mimo podawania leków antydepresyjnych należących do różnych grup lekowych, nie udaje się uzyskać poprawy. Wówczas mówi się o depresji lekoopornej. Przełomem w leczeniu tego rodzaju depresji jest terapia z użyciem esketaminy.

Przeprowadzone badania dowiodły, że substancja ta wykazuje dużą skuteczność, gdyż nie tylko ogranicza objawy zaburzeń depresyjnych, ale też wpływa na jej przyczyny.

Z uwagi na złożone przyczyny depresji, niejednorodne nasilenie objawów i różną odpowiedź pacjentów na leczenie, czas farmakologicznego leczenia depresji jest zróżnicowany. O długości terapii zawsze decyduje lekarz.

Najczęściej jednak leczenie depresji jest procesem długotrwałym, gdyż leki należy zwykle przyjmować jeszcze przez określony czas po ustąpieniu objawów pierwszego epizodu depresji.

Remisja depresji

Dla pacjentów walczących z depresją bardzo ważne jest osiągnięcie remisji. Remisja w depresji to utrzymujący się stan po interwencji terapeutycznej bez objawów choroby, umożliwiający powrót pacjenta do funkcjonowania sprzed epizodu depresyjnego.

Objawy remisji depresji to przede wszystkim poprawa nastroju, poczucie lepszej kontroli nad sobą, dobre funkcjonowanie społeczne, zainteresowanie otoczeniem, poczucie większej energii.

Ile trwa remisja depresji? Wiele zależy od sytuacji pacjenta, dlatego też nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. Celem leczenia jest oczywiście uzyskanie jak najdłuższej, pełnej remisji, czyli całkowitego cofnięcia się objawów.

W każdym przypadku przeciwwskazaniem do stosowania leków przeciwdepresyjnych jest nadwrażliwość pacjenta na substancję czynną lub jakikolwiek inny składnik leku.

Stosowanie tego rodzaju leków w okresie ciąży i karmienia piersią należy zawsze omówić z lekarzem. W przypadku większości leków przeciwdepresyjnych nie jest wskazane także przyjmowanie alkoholu.

Dokładne przeciwwskazania do stosowania leków przeciwdepresyjnych zależą przede wszystkim od danej grupy leków. Ujęte są zawsze szczegółowo w ulotce konkretnego leku, z którą należy się zapoznać przed rozpoczęciem leczenia.

Tak jak wszystkie inne leki, tak i leki przeciwdepresyjne mogą powodować pewne działania niepożądane. U części pacjentów skutki uboczne obserwuje się głównie na początku farmakoterapii, a z czasem stają się mniej odczuwalne.

W przypadku SSRI pacjenci najczęściej skarżą się na następujące skutki uboczne:

• bóle i zawroty głowy,
• problemy i dysfunkcje seksualne, obniżenie libido,
• nadmierne pocenie się,
• zaburzenia łaknienia, bóle brzucha i nudności, zmiana masy ciała,
• zaburzenia snu, nietypowe sny,
• suchość w jamie ustnej,
• zaburzenia hormonalne,
• apatia, anhedonia.

Możliwe skutki uboczne związane ze stosowaniem leków SNRI to m.in.:

• bóle i zawroty głowy,
• parestezje,
• nudności i wymioty oraz inne objawy żołądkowo-jelitowe,
• suchość w ustach,
• bezsenność lub nadmierna senność,
• zaburzenia ejakulacji,
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• niepokój.

Najczęstsze działania niepożądane związane ze stosowaniem TLPD to przede wszystkim otępienie, nadmierna senność oraz pogorszenie koncentracji. Stosunkowo często obserwuje się także zaburzenia libido, zaburzenia rytmu serca, problemy z oddawaniem moczu, zmiana masy ciała, czy suchość błon śluzowych.

Z kolei do możliwych skutków ubocznych moklobemidu zalicza się m.in. bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, objawy żołądkowo-jelitowe, suchość błony śluzowej jamy ustnej, zaburzenia snu, zwiększoną pobudliwość, niepokój, tachykardię, nadmierne pocenie się, czy niewyraźne widzenie.

Źródła

1. Antydepresanty nieskuteczne przy łagodnej depresji
2. Bridges P., Malbi G., Postępowanie w depresji, Urban & Partner, Wrocław 2001, ISBN 83-87944-57-2.
3. Hammen C., DEPRESJA – modele kliniczne i techniki terapeutyczne, GWP, Gdańsk 2004, ISBN 83-89574-37-3.
4. Hesse A., Drogi wyjścia z depresji i lęku, WAM, Kraków 2006, ISBN 83-7318-127-X.
5. Pużyński S., Leki przeciwdepresyjne, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005, ISBN 83-85705-77-5.