Obsesja – czym jest, przyczyny, objawy, leczenie

Obsesja to zjawisko psychopatologiczne, objawiające się natrętnymi, powracającymi myślami, impulsami lub wyobrażeniami, które pojawiają się wbrew woli człowieka. Obsesja to problem, który dotyczy znaczącej części populacji. Może być wywołana jakimś zachowaniem, miejscem lub osobą. Obsesja może stać się niebezpieczna zarówno dla chorego, jak i ludzi w jego otoczeniu. Jak ją rozpoznać? Jak leczyć obsesję?

1. Czym jest obsesja?

Obsesja jest w istocie jednym z objawów nerwicy natręctw, czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. Zwana również myślami natrętnymi pojawia się na przekór woli człowieka, który wie, że myśli te są irracjonalne i niedorzeczne.

Myśli te prześladują chorego i zmuszają go do wielorazowego wykonywania często bezsensownych działań, zwanych czynnościami natrętnymi lub kompulsjami, takich jak na przykład sprawdzanie, czy drzwi są zamknięte lub światła w domu zgaszone, nagminne czyszczenie czy mycie. Obsesji towarzyszy ciągły lęk, niepokój, nadmierna drobiazgowość i skrupulatność, niepewność, wielokrotne sprawdzanie prawidłowości wykonywanych czynności, perfekcjonizm.

Zobacz film

Obsesją może zostać objęta także druga osoba. Może do tego dojść na skutek nieodwzajemnionej miłości czy zauroczenia lub być konsekwencją odrzucenia. Wówczas chory obsesyjnie śledzi wszystkie poczynania drugiej osoby – na bieżąco przegląda wszystkie jej social media, czasem także chodzi za nią. Nierzadko także wystaje pod domem swojej ofiary lub włamuje się do niej. Są to sytuacje raczej rzadko spotykane, niemniej obsesja może przybrać taką formę.

2. Przyczyny obsesji

Obsesja może mieć podłoże genetyczne, być spowodowana zmianami anatomicznymi w płacie czołowym mózgu, traumatycznymi przeżyciami, stresem, frustracją czy wychowaniem w patologicznym środowisku.

Trudno jest jednoznacznie określić, co wywołało obsesyjne zachowania. Na jej powstanie może wpłynąć jednocześnie kilka czynników. Zmiany neurologiczne mogą uaktywnić się w sytuacji, kiedy chory trafia w nieodpowiednie środowisko, jest bardziej podatny na sugestię i mniej odporny na psychiczny stres.

3. Obsesja na czyimś punkcie i inne rodzaje obsesji

Treści obsesji mogą być bardzo różnorodne. Dość często natrętne myśli dotyczą obiektu miłości, wówczas mówi się o obsesji na czyimś punkcie. Chorobliwe uczucie ukierunkowane jest w tym przypadku na drugą osobę (np. obsesja na punkcie dziewczyny). Zwykle ma ono destrukcyjny i negatywny charakter dla obu stron relacji.

Osoby ogarnięte obsesją na czyimś punkcie panicznie boją się odrzucenia lub porzucenia. Wszystko poza drugą osobą przestaje mieć dla nich znaczenie, a partnera czy obiekt uczuć zaczynają postrzegać w kategoriach własności. Nierzadko relacji towarzyszy chorobliwa zazdrość, napady furii, szantaż emocjonalny, obsesyjne kontrolowanie, ale także i agresja.

Ktoś, kto jest dotknięty obsesją na punkcie drugiej osoby, dąży niemal do całkowitego z nią zespolenia. Dlatego też jego zachowania przejść mogą w chorobliwe prześladowanie. W takich sytuacjach konieczne jest jak najszybsze leczenie obsesyjnej miłości.

Inne rodzaje obsesji

Natrętne myśli mogą dotyczyć także innych kwestii. Na tej podstawie wyróżnia się następujące rodzaje obsesji:

• obsesja zdrowia,
• obsesja higieny,
• obsesja religii,
• obsesja kontrastowa,
• obsesja porządku,
• obsesja o charakterze seksualnym.

Obsesja na punkcie zdrowia i higieny związana jest z lękiem przed bakteriami oraz wirusami, powodującymi różnorodne choroby. Obsesja objawia się w tym przypadku natrętnymi myślami, np. o nagminnym myciu rąk lub całego ciała. Obserwuje się strach przed kontaktem fizycznym z ludźmi i przedmiotami, które mogą być siedliskiem bakterii, jak klamki u drzwi czy poręcze przy schodach. Osoba z obsesją na punkcie higieny unika lub niekomfortowo czuje się w miejscach publicznych, takich jak toalety publiczne, restauracje czy instytucje zdrowotne.

Obsesja o podłożu religijnym objawia się myślami bluźnierczymi, również o tematyce seksualnej lub lękiem przed popełnieniem grzechu, czyli skrupulatyzmem.

Obsesja wiążąca się z agresją wobec innych (kontrastowa, drastyczna) objawia się natrętnymi myślami o skrzywdzeniu całkowicie nieznajomej, jak i bliskiej osoby. Myśli te nie są akceptowane ani realizowane przez chorego, który w większości przypadków nie stanowi zagrożenia dla innych osób.

Obsesja na punkcie porządku objawia się przymusem ciągłego sprzątania w obawie przed zarazkami, bakteriami i nieporządkiem. Natrętne myśli zmuszają chorego do wykonywania czynności w ustalonym rytmie lub kolejności. Obsesyjna, maniakalna potrzeba porządkowania według ustalonego rytuału pozwala choremu tylko na osiągnięcie chwilowego spokoju.

Obsesje seksualne pojawiają się samoczynnie. Nie można ich utożsamiać z erotycznymi fantazjami. Ich treści są bowiem nieprzyjemne dla pacjenta i sprawiają, że czuje się on z nimi źle. Obsesja tego rodzaju może objawiać się niechcianymi myślami o charakterze seksualnym, których obiektem mogą być np. członkowie rodziny, zwierzęta, czy osoby o tej samej płci.

4. Leczenie obsesji

Jak leczyć obsesję? Leczenie obsesji jest bardzo czasochłonnym i złożonym procesem. Metody dla każdego przypadku ustalane są indywidualnie przez specjalistę (psychiatrę lub psychologa). Obsesja może być leczona za pomocą psychoterapii, farmakoterapii, psychoedukacji oraz w ostateczności psychochirurgii.

W leczeniu farmakologicznym najczęściej stosuje się leki antydepresyjne, tak zwane SSRI – selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, na przykład paroksetynę lub sertralinę.

Podczas psychoterapii pacjenta wystawia się na bodźce wywołujące obsesje, co ma na celu wyrobienie u chorego odporności na te czynniki oraz zdolności powstrzymania się przed wykonywaniem czynności natrętnych.

5. Obsesja – pomyślne rokowanie terapii

Przy odpowiednim zaangażowaniu i dobrym nastawieniu pacjenta oraz wdrożeniu odpowiedniego postępowania terapeutycznego, obsesję można całkowicie wyleczyć. Ma to miejsce średnio u 25 proc. pacjentów. Z kolei u 75 proc. chorych zauważa się bardzo istotny, pozytywny wpływ terapii.

Dużą rolę odgrywa jednak postępowanie pacjenta po zakończonym leczeniu. Ważne jest samodzielne wdrażanie ćwiczeń wypracowanych z terapeutą. Istotną kwestią jest także dbanie o ogólną higienę psychiczną – eliminowanie destrukcyjnych sytuacji, patologicznych, negatywnych bodźców, budowanie odporności psychicznej oraz zaprzestanie stosowania używek.

6. Sposoby na walkę z obsesjami

Z obsesją można próbować radzić sobie samemu. To trudne i pracochłonne, do tego wymaga wyjątkowo silnej woli, ale jest to wykonalne. Aby wrócić na odpowiedni tor myślenia i przestać zadręczać się obsesjami, warto na chwilę się zatrzymać.

Jedną z najbardziej pomocnych wizualizacji do zastosowania podczas obsesyjnego myślenia jest wyobrażenie sobie samochodu na autostradzie. Kiedy dopada cię obsesja i nie możesz przestać myśleć o czymś, czego żałujesz lub o braku pewności siebie, uświadom sobie, że jesteś poza autostradą. Musisz skierować samochód w odpowiednim kierunku. Powtarzaj to ćwiczenie co kilka sekund, jeżeli masz trudności z pozbyciem się obsesji.

Niektórzy eksperci od nerwicy natręctw zalecają stosowanie rytuału, który przypomni nam o tym, że należy przestać, czyli np. wyobrażenie sobie znaku stopu lub zrobienie czegokolwiek innego, co sugeruje, że należy wrócić do rzeczywistości.

Może się zdarzyć, że techniki wizualizacyjne zawiodą i ponownie wracasz do obsesyjnych myśli. Kiedy przychodzi taki moment, ruszaj się. Jeżeli jesteś w pracy, przejdź się do toalety, jeśli w domu, możesz zrobić sobie spacer po okolicy. Czasami zmiana otoczenia pomaga w oderwaniu się od obsesji i zmianie toku myślenia.

Inni eksperci zalecają złość jako formę walki z obsesją. Australijscy eksperci z Uniwersytetu w Queensland udowodnili, że złość może czasami wspomóc uczucie szczęścia i dobrego samopoczucia. Okazało się, że osoby słuchające agresywnej muzyki przed zadaniem konfrontacyjnym były psychologicznie zdrowsze niż te wybierające spokojniejsze tony. Pierwsza grupa wykazała większą satysfakcję z życia, wyższy stopień rozluźnienia i mocniejszą więź z przyjaciółmi.

Negatywny wpływ na naszą kondycję psychiczną mają skrywane urazy i zamiatane pod dywan problemy. Bagaż tego typu nie pozwala cieszyć się chwilą obecną, sprawia, że ciągle żyjemy przeszłością. Oczywiście, nie jesteśmy w stanie zmienić minionych wydarzeń, jednak możemy je odpowiednio przepracować, co pozwoli pogodzić się z rzeczywistością.

7. Obsesja a kompulsje – jak skutecznie sobie radzić z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi?

Obsesje są uporczywie powracającymi myślami lub wyobrażeniami na dany temat. Z kolei kompulsje to natręctwa ruchowe. Są to więc powtarzające się zachowania, które chory uważa za przymusowe i które przynoszą mu chwilowe zmniejszenie lęku.

Kompulsją może być więc:

• natrętne sprawdzanie, np. czy drzwi zostały zamknięte, czy żelazko zostało wyłączone,
• uporczywe liczenie przedmiotów zgodnie z ustalonymi schematami,
• nieustanne czyszczenie i porządkowanie, np. ciągłe mycie rąk, układanie przedmiotów tylko w określony sposób,
• przesadne zadawanie pytań.

Zazwyczaj obsesje i kompulsje występują jednocześnie. Mówi się wówczas o zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych (OCD). Do czynności tych można zaliczyć, chociażby patologiczne przymusowe zbieractwo (tzw. obsesja zbierania), czy inne natrętne rytuały.

Jak radzić sobie z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne powinny być leczone. W leczeniu OCD wykorzystuje się najczęściej psychoterapię (zwykle poznawczo-behawioralną) oraz farmakoterapię. Profesjonalna pomoc pozwala choremu w bezpiecznej przestrzeni skonfrontować się z lękami oraz pracować nad natręctwami.

Istotną kwestią w procesie zdrowienia jest zaakceptowanie lęku i niepewności oraz pozwolenie sobie na odczucie tych emocji. Akceptacja wszystkich emocji pozwala na świadomą pracę nad nimi oraz na tworzenie nowych sposobów reagowania i interpretowania zdarzeń.

Pomocne jest, chociażby sporządzenie listy wszystkich sytuacji budzących lęk, a następnie praca nad zmianą przekonań związanych z tymi lękami. Stopniowe wchodzenie w natrętne sytuacje pozwala bardzo powoli rozpuszczać obawy i niepewność. Jest to tzw. metoda ekspozycji. Wskazane jest, aby przeprowadzać ją w kontrolowanych warunkach, pod okiem terapeuty.

Dużą rolę w procesie zdrowienia odgrywa także właściwe przepracowanie trudnych sytuacji z dzieciństwa. Natrętne emocje mogą bowiem mieć związek z nierozwiązanymi traumami, deficytami miłości czy brakiem poczucia bezpieczeństwa z tamtego okresu.

Dużą rolę odgrywa także wsparcie rodziny oraz najbliższych. Odpowiednia postawa otoczenia może mieć dużą wartość terapeutyczną dla chorego. Dlatego też, warto jest porozmawiać z najbliższymi o problemie i poprosić o pomoc.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.