Odbyt – charakterystyka. Choroby odbytu, ich przyczyny, objawy i leczenie
Odbyt to fragment układu pokarmowego, który pełni ważną funkcję w organizmie. Dzięki niemu człowiek może oddać stolec lub wstrzymać wypróżnianie czy oddawanie gazów. Odbyt narażony jest na różnorodne schorzenia, których nie należy bagatelizować, ponieważ nieleczone mogą prowadzić do poważnych zaburzeń. Jak wygląda zdrowy odbyt? Co to jest badanie proktologiczne i kiedy je wykonać?
1. Charakterystyka odbytu
Odbyt (łac. anus) to otwór znajdujący się na końcu układu trawiennego. Zamykają go mięśnie, które tworzą zwieracz odbytu. Jego zadanie polega na opróżnianiu przewodu pokarmowego z kału, co z kolei następuje w czasie wypróżniania.
Prawidłowy kolor odbytu jest fizjologicznie nieco ciemniejszy niż skóra. Odpowiada za niego nagromadzenie barwnika skóry, czyli melaniny. Męski odbyt jest zwykle silniej wybarwiony niż odbyt u kobiet.
2. Odbyt – budowa
Jak wygląda odbyt? Jest to końcowy niewielki element przewodu pokarmowego, który wychodzi bezpośrednio z odbytnicy (zbudowanej z odcinka miednicznego – górnego i odcinka odbytowego – dolnego). Przejście odbytnicy w kanał odbytu zaczyna się na poziomie linii grzebieniastej. Kanał odbytu kończy się natomiast otworem odbytowym.
Odbyt ludzki zlokalizowany jest między prawym a lewym pośladkiem. Jego górną i dolną część otacza grupa mięśni odbytu, które kontrolują wydostawanie się kału:
- zwieracz odbytu wewnętrzny (skurcz i rozkurcz niezależne od woli),
- zwieracz odbytu zewnętrzny (jego czynności można kontrolować).
3. Odbyt – funkcje
Prawidłowe funkcjonowanie mięśni zwieracza odbytu pozwala na:
Budowa odbytu damskiego, jak i męskiego sprawia, że jest on również wrażliwą strefą erogenną. Dlatego też stymulacja odbytu, penetracja (seks analny), może zapewniać niektórym partnerom przyjemne doznania i satysfakcję seksualną.
4. Choroby odbytu
4.1. Hemoroidy
Hemoroidy to inaczej żylaki odbytu lub guzki krwawnicze. Mają one owalny kształt i są wyczuwalne przy wejściu do kanału odbytu. Jest to najczęściej występująca choroba końcowego odcinka układu trawiennego – cierpi na nią co trzeci Polak.
Zazwyczaj na objawy hemoroidów skarżą się kobiety, które weszły w piątą dekadę życia. Przyczyny powstawania żylaków odbytu są związane z trybem życia. Najczęstsze to siedząca praca, brak ruchu i otyłość.
Objawy hemoroidów to:
- krwawienie z odbytu w trakcie oddawania stolca,
- pieczenie i świąd odbytu,
- wypadanie żylaków.
W przebiegu leczenia można sięgnąć po maść i czopki na hemoroidy. Kluczowa jest zmiana trybu życia na aktywny, a diety na bogatą w błonnik pokarmowy i przyjmowanie dużych ilości płynów. W zaawansowanym stadium choroby lekarz może zdecydować o operacji.
4.2. Rak odbytu
Rak odbytu to najgroźniejsza choroba tego odcinka układu pokarmowego. Z drugiej strony łatwo można go rozpoznać i wyleczyć (jeśli zostanie wykryty we wczesnym stadium, pacjent ma niemal 100 proc. szans na wyleczenie).
Lekarz bada odbyt palcem i wykonuje badanie endoskopowe. Żeby ustalić zaawansowanie nowotworu, konieczne może być także wykonanie badań dodatkowych, jak USG transrektalne, rezonans miednicy, tomografia komputerowa, a nawet RTG klatki piersiowej (rentgenowskie zdjęcia).
Jak wygląda rak odbytu?
Objawy raka odbytu pojawiają się często w jego późnym stadium. Na pewno niepokój powinien wzbudzić wyczuwalny palcem guz. Inne sygnały, na które warto zwrócić uwagę to:
- obecność krwi w kale,
- zmiana rytmu wypróżnień: chory boryka się z biegunką lub cierpi na zaparcia,
- wrażenie niepełnego wypróżnienia pomimo defekacji.
Rak odbytu najczęściej atakuje osoby po 40 roku życia. Czynniki sprzyjające zachorowaniu to: zaparcia, dieta uboga w błonnik, nałogi (palenie papierosów), uwarunkowania genetyczne i zakażenie wirusem HIV (do którego doszło w czasie seksu analnego bez zabezpieczenia).
Kto jeszcze jest obarczony ryzykiem tej choroby odbytu? Mężczyźni homoseksualni z uwagi na podejmowanie stosunków analnych bez zabezpieczenia także znajdują się w grupie ryzyka.
Leczenie raka odbytu obejmuje radioterapię i zabieg usunięcia guza. Następnie odtwarza się jelito (jeśli rak został wykryty we wczesnym stadium) lub zakłada się sztuczny odbyt, czyli stomię (jeśli diagnoza została postawiona w zaawansowanej chorobie). Wybór sposobu postępowania zależy od stopnia zaawansowania choroby.
4.3. Szczelina odbytu
Szczeliny odbytu to płytkie pęknięcia błony śluzowej kanału odbytu. Objawy choroby to:
- ostry, piekący ból, który pojawia się podczas wypróżniania i utrzymuje się również po defekacji,
- krwawienie (widoczne na stolcu i papierze toaletowym),
- świąd odbytu.
Szczeliny odbytu najczęściej stwierdza się u osób między 20 a 40 rokiem życia. Rana może powstać na skutek urazu mechanicznego, wysiłku (na przykład w czasie wypróżniania twardego stolca lub w trakcie przedłużającego się porodu) lub podczas stosunku analnego.
Aby pęknięcie wygoiło się samoistnie, należy przestrzegać podstawowych zasad higieny osobistej, regularnie wypróżniać się, stosować leki rozluźniające stolec i wprowadzić dietę bogatoresztkową, która pomoże zapobiec nawrotom tej choroby odbytu.
Dodatkowo w domowym zaciszu można przygotowywać nasiadówki w ciepłej wodzie. Jeżeli te działania nie przyniosą efektów, lekarz może zadecydować o operacyjnym wycięciu szczeliny.
4.4. Ropnie okołoodbytnicze
Ich przyczyną jest zakażenie odbytowych gruczołów cewkowych. Czasami mogą być spowodowane chorobami jamy brzusznej. Leczenie tej choroby odbytu wymaga interwencji chirurga.
Po operacji pacjent musi przyjmować leki przeciwbólowe, środki zmiękczające stolec. Czasami wskazane jest leczenie antybiotykami.
4.5. Przetoka odbytu
Przetoką określa się patologiczny, nieprawidłowy kanał, łączący narząd wewnętrzny na przykład ze skórą lub innym narządem. Przetoka odbytu to z kolei nieprawidłowe połączenie między kanałem odbytu a skórą, które może być powikłaniem ropni okołoodbytniczych.
Objawami choroby odbytu w tym przypadku są:
- piekący ból w okolicy odbytu,
- treść ropna lub kałowa, która wydobywa się z otworu w skórze.
W tym przypadku konieczne jest leczenie chirurgiczne.
Zobacz także:
5. Diagnostyka chorób odbytu
Choroby odbytu mogą manifestować się różnorodnymi, głównie miejscowymi, objawami. Niepokojące symptomy nie powinny być nigdy bagatelizowane. Wczesna diagnostyka i właściwe rozpoznanie umożliwiają szybkie rozpoczęcie terapii oraz zoptymalizowanie procesu leczniczego.
Niepokojące problemy z odbytem, które warto skonsultować z lekarzem to m.in.:
- świąd odbytu,
- krwawienia, obecność śluzu w stolcu,
- przewlekłe zaparcia, bolesne wypróżnienia,
- ból odbytu,
- częste ślady stolca na bieliźnie,
- trudności z utrzymaniem stolca,
- nadmierna produkcja gazów,
- naprzemienne biegunki i zaparcia,
- ropne wycieki z okolic odbytu.
Podstawowym badaniem u pacjentów z dolegliwościami tego typu jest badanie proktologiczne. Lekarz zwykle prosi pacjenta o ułożenie się na leżance (pozycja kolankowo-łokciowa lub na boku pozwala najlepiej ocenić zdrowie odbytu) i zdjęcie bielizny.
Podczas badania lekarz weryfikuje prawidłowy wygląd odbytu. Następnie wykonuje badanie palcem per rectum (z wykorzystaniem znieczulającego żelu, zmniejszającego tarcie). W czasie badania per rectum lekarz sprawdza dotykiem długość i stan kanału odbytu, napięcie zwieraczy, bańkę odbytnicy i struktury, które do niej przylegają.
Następnie na podstawie całokształtu klinicznego lekarz decyduje o zleceniu badań uzupełniających, mających na celu ustalenie diagnozy lub wykluczenie zmian patologicznych (np. badanie wziernikiem – anoskopem, kolonoskopia, czy test na obecność krwi utajonej w kale).
Specjalistą, który zajmuje się diagnozowaniem chorób odbytu i jelita grubego jest proktolog.
6. Profilaktyka chorób odbytu
Jak dbać o zdrowy odbyt? W profilaktyce chorób odbytu istotną rolę odgrywa:
- urozmaicona dieta niskotłuszczowa z dużą ilością błonnika, menu bogate w owoce, warzywa i pełnoziarniste produkty,
- odpowiednie nawadnianie organizmu,
- zmniejszenie masy ciała u osób otyłych,
- ruch, aktywność fizyczna,
- odpowiednia higiena osobista,
- unikanie picia alkoholu,
- unikanie długiego przesiadywania w toalecie, nadmiernego parcia na stolec,
- wykonywanie badań profilaktycznych.
7. Prawidłowa higiena odbytu
Odbyt człowieka narażony jest na nieustanny kontakt z bakteriami i drobnoustrojami, dlatego też tak ważne jest dbanie o właściwą higienę tego miejsca. Jak myć odbyt? Przede wszystkim należy wybrać łagodne środki myjące, które nie podrażniają skóry oraz nie osłabiają flory bakteryjnej. Zwłaszcza w przypadku higieny odbytu u dzieci (dziewczynek i chłopców) ważny jest bezpieczny skład kosmetyków (bez alkoholu, barwników i substancji zapachowych).
W higienie odbytu ważna jest regularność, wskazane jest codzienne mycie. Z uwagi na anatomię odbytu ważny jest też kierunek ruchów. Miejsca intymne należy myć od narządów płciowych do odbytu, co zapobiega przenoszeniu bakterii do pochwy i ujścia cewki moczowej.
Mycie powinno być łagodne (najlepiej namydloną dłonią), nie należy mocno szorować okolic odbytu. Po zakończeniu mycia okolice intymne należy dobrze spłukać wodą i osuszyć czystym ręcznikiem.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.