Odstawienie leków przeciwdepresyjnych

Jednym z ze skutków ubocznych wywoływanych przez leki SSRI jest zespół dyskontynuacji. Problem ten dotyczy jednego na pięciu pacjentów, którzy próbują je odstawić. Zespół dyskontynuacji to również zespół odstawienny, choć ten termin odnosi się raczej do charakterystycznego zespołu objawów związanych z odstawieniem leków i substancji uzależniających, do których nie zalicza się leków przeciwdepresyjnych. W piśmiennictwie anglojęzycznym stosuje się odpowiednio nazwy: discontinuation syndrome i withdrawal syndrome. Kiedy występuje zespół dyskontynuacji?

• Po nagłym odstawieniu leków przeciwdepresyjnych.
• Po nagłym zmniejszeniu ich dawki.
• W przypadku nieprzestrzegania zaleceń lekarskich, gdy leki przeciwdepresyjne są stosowane nieregularnie.

Objawy pojawiają się zazwyczaj w ciągu 48 godzin od ostatniej dawki leku. Mogą pojawić się w trakcie leczenia zarówno trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi (TLPD), jak i selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz lekami o innym mechanizmie działania, jak inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI), mirtazapina – lek noradrenergiczny i swoiście serotoninergiczny (NaSSa) oraz inhibitory monoaminooksydazy (IMAO).
W większości przypadków objawy mają łagodny, krótkotrwały charakter, jednak są powodem dyskomfortu. Do objawów zespołu należą :

• zaburzenia emocjonalne i nastroju przypominające nawrót depresji, lęk (zaburzenia lękowe), niepokój, drażliwość, rzadziej – hipomania lub zmiana fazy na maniakalną;
• zaburzenia snu z żywymi, wyrazistymi marzeniami sennymi, koszmary senne lub bezsenność;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe: bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka;
• zaburzenia ruchowe: odczuwany niepokój i wzmożona aktywność ruchowa lub spowolnienie, drżenia mięśniowe, chwiejny chód, zaburzenia widzenia;
• objawy grypopodobne: bóle mięśniowe, osłabienie;
• zaburzenia neurosensoryczne: drętwienie i mrowienia skóry, bóle mięśniowe, odczucia prądu przechodzącego przez ciało;
• zaburzenia wazomotoryczne: obfite poty, uderzenia gorąca.

Jak długo trwają objawy zespołu? Nasilenie objawów zespołu dyskontynuacji stopniowo maleje w czasie, aż do całkowitego ustąpienia. U około połowy pacjentów symptomy ustępują całkowicie w ciągu średnio 7 dni. Zdarza się jednak, że objawy utrzymują się przez kilka tygodni.

Objawy występujące po odstawieniu leku przeciwdepresyjnego mogą być nieprawidłowo diagnozowane jako np. infekcja wirusowa, schorzenia neurologiczne, nawrót depresji lub zaburzeń lękowych. Nieprawidłowa diagnoza może być następnie powodem wdrażania zbędnego procesu leczniczego.

Objawy zespołu dyskontynuacji pojawiają się w ciągu 24-72 godzin od odstawienia leku i ustępują całkowicie lub ulegają znacznemu złagodzeniu w ciągu 24 godzin po ponownym zastosowaniu leku. Nawrót depresji lub zaburzeń lękowych zazwyczaj zajmuje kilka tygodni. Jak często występuje ten zespół i jakie są czynniki ryzyka? Przypuszcza się, że pojedyncze objawy zespołu występują u wielu pacjentów. W jednym z badań (Coupland i współpracownicy) – co najmniej jeden z objawów występował u około 20% pacjentów przerywających leczenie przeciwdepresyjne. Nie wykazano, aby płeć, wiek lub rodzaj zaburzenia, z powodu którego zastosowano lek, miały istotne znaczenie dla wystąpienia objawów dyskontynuacyjnych.

Do czynników predysponujących należy dłuższy czas trwania terapii oraz właściwości farmakokinetyczne leków. Ryzyko to jest większe w przypadku leków o krótkim okresie biologicznego półtrwania, jak paroksetyna, sertralina i fluwoksamina, a mniejsze w przypadku fluoksetyny, która ma długi okres półtrwania.

Dokładny patomechanizm zespołu nie jest znany. Może on wiązać się z dysregulacją w zakresie kilku układów neuroprzekaźnikowych: serotoniny, dopaminy, noradrenaliny, GABA, oraz wzmożeniem przekaźnictwa cholinergicznego.

Odstawienie leków przeciwdepresyjnych powinno być wspólną decyzją pacjenta i lekarza. Lekarz powinien szczegółowo poinformować pacjenta o możliwościach wystąpienia objawów takiego zespołu i ich charakterze. Odstawienie leków przeciwdepresyjnych powinno przebiegać stopniowo – dawka powinna być redukowana przez co najmniej kilkanaście dni.

Łagodny zespół zazwyczaj nie wymaga dodatkowego leczenia. Możliwe jest krótkotrwałe zastosowanie leków uspokajających i nasennych. Jeśli w przeszłości występowały objawy zespołu dyskontynuacji, należy poinformować o tym lekarza, który w przypadku kolejnej kuracji przeciwdepresyjnej powinien rozważyć zastosowanie leku o dłuższym okresie półtrwania.

Źródła

1. Antydepresanty nieskuteczne przy łagodnej depresji
2. Buczko W., (red.), Farmakologia i toksykologia, MedPharm, Wrocław 2010, ISBN 978-83-60466-81-0.
3. Janiec W., Kompendium farmakologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3944-3.
4. Neal M.J., Farmakologia w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, ISBN 83-200-3117-6.
5. Pużyński S., Leki przeciwdepresyjne, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005, ISBN 83-85705-77-5.