Osłonka mielinowa – co robi, gdzie jest i co ją niszczy?

Osłonka mielinowa, inaczej otoczka mielinowa, dawniej nazywana osłonką rdzenną to substancja przylegająca bezpośrednio do wypustek nerwowych nazywanych aksonami. Zaczyna kształtować się na etapie życia płodowego i jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania mózgu. Posiada ją większość długich aksonów, które przebiegają przez substancję białą w ośrodkowym układzie nerwowym oraz w nerwach rdzeniowych.

Otoczka mielinowa pełni funkcję ochronną. To podpora mechaniczna i izolator elektryczny aksonów w komórkach nerwowych. Wpływa na zwiększenie tempa przepływu impulsów we włóknach. Jest to niezbędne do prawidłowego przekazywania informacji w mózgu.

Ponieważ wewnątrz włókna nerwowego znajdują się tysiące ułożonych blisko siebie aksonów, może dochodzić do zaburzeń elektrycznych. To skutkuje zniekształceniem informacji, które są przesyłane przez włókna nerwowe.

Jak jest zbudowana osłonka mielinowa? Głównym składnikiem tworzącym osłonkę mielinową jest cerebrozyd, który zawiera galaktozyloceramid, czyli związek złożony z cukru (galaktozy) i lipidu (ceramidu). Innym składnikiem mieliny jest fosfolipid lecytyna (fosfatydylocholina).

W zależności od rodzaju układu, jaki tworzy dana komórka nerwowa, osłonka mielinowa powstaje z różnych rodzajów komórek glejowych, a są nimi:

• oligodendrocyty w przypadku neuronów budujących ośrodkowy układ nerwowy,
• komórki Schwanna (lemocyty) w przypadku neuronów tworzących obwodowy układ nerwowy.

Komórki tworzące mielinę owijają się kilkukrotnie wokół aksonów i w ten sposób tworzą osłonkę składającą się z kilku warstw błony komórkowej połączonych białkiem PLP1.

Włókna nerwowe zawierające otoczkę mielinową to włókna rdzenne. Typowe jest, że przewodzenie impulsu elektrycznego następuje w sposób skokowy, poprawiając tym samym znacznie prędkość przewodzenia, która w przypadku aksonów zmielinizowanych może dochodzić do 100 m/s. Te włókna, które nie zawierają osłonki, to włókna bezrdzenne.

Na całej długości osłonki otaczającej akson w odstępie około milimetra powstaje przewężenie Renviera wynoszące około 1 μm. W obrębie cieśni węzła włókna rdzenne pozbawione są osłonek - pojawia się „nagi akson”. W ten sposób impuls elektryczny „przeskakuje” wzdłuż aksonu od jednego przewężenia do kolejnego. Co istotne, dany odcinek pokonuje znacznie szybciej, nie tracąc na sile.

Z uwagi na bardzo delikatną strukturę, a i pełnioną funkcję, osłonka mielinowa jest narażona na uszkodzenia. Gdy w organizmie dochodzi do jej rozpadu, mówi się o demielinizacji.

Dzieje się tak najczęściej w przypadku osób zmagających się ze stwardnieniem rozsianym (łac. Sclerosis Multiplex, SM). To choroba charakteryzująca się wieloogniskowym uszkodzeniem układu nerwowego spowodowanym powstawaniem uszkodzenia osłonek mielinowych nerwów. Schorzenie ma przebieg przewlekły z okresowymi zaostrzeniami.

Inne przyczyny to poprzeczne zapalenie rdzenia czy ostre rozsiane zapalenie mózgu, nerwu wzrokowego i rdzenia. Wówczas osłonka mielinowa może być niszczona lub uszkadzana.

Choroby demielinizacyjne zalicza się do neurodegeneracyjnych chorób autoimmunologicznych, w przebiegu których następuje stopniowe zmniejszenie sprawności ruchowej oraz czuciowej.

Podstawowym skutkiem choroby jest uszkodzenie oraz rozpad osłonek mielinowych włókien nerwowych. Wskutek zaniku mieliny dochodzi do zaburzeń przewodzenia, a nawet przerwania przekazywania impulsów nerwowych.

Gdy zaatakowana komórka nerwowa nie jest w stanie przewodzić impulsów elektrycznych (następuje jej upośledzenie), pojawia się wiele dokuczliwych i poważnych objawów. To na przykład:

• rozmyte widzenie w centrum pola widzenia, podwójne widzenie, zaburzenia widzenia, utrata wzroku, ból podczas ruchu gałek ocznych,
• szumy uszne, utrata słuchu,
• osłabienie siły kończyn dolnych i górnych, przykurcze kończyn, niedowłady, porażenia pewnych grup mięśniowych,
• zaburzenia równowagi, problemy z koordynacją ruchową, trudności w poruszaniu się,
• spastyczność (wzmożone napięcie mięśniowe), mrowienie, drętwienie nóg, twarzy,
• zaburzenia mowy,
• szybkie męczenie się,
• kłopoty z pamięcią,
• brak kontroli nad oddawaniem moczu i wypróżnianiem.

Odbudowa osłonek mielinowych nie jest możliwa. Choć prowadzone są badania, nie opracowano skutecznej metody ich naprawy.