Polak u psychiatry. Lekarz mówi, z czym przychodzą młodzi, a z czym starsi

- Dzień Zdrowia Psychicznego to dobra okazja, by przypomnieć, że proszenie o pomoc nie jest oznaką słabości, ale dojrzałości. Jeśli czujemy się źle, jeśli zauważamy u siebie zmiany nastroju, funkcjonowania, czy jeśli nasi bliscy widzą, że coś jest inaczej niż dotąd, to warto szukać wsparcia specjalisty - powiedział cytowany przez Polską Agencję Prasową dr Michał Opelka, kierownik Centrum Zdrowia Psychicznego Szpitala Specjalistycznego w Chorzowie.

Wśród danych z lat 2020-2025 zgromadzonych przez pokonajlek.pl, pochodzących m.in. z raportów NFZ i GUS, co czwarty Polak cierpiał przynajmniej raz w życiu na jakieś zaburzenie psychiczne, a niemal 8 proc. w ostatnich 12 miesiącach. Najczęstszym schorzeniem są zaburzenia lękowe, na które cierpi już 16 proc. pacjentów. Z kolei depresja jest chorobą, która dotyka już około 4 mln Polek i Polaków. Co więcej, jak ocenili badacze z Uniwersytetu w Queensland i Harvard Medical School, wkrótce problemy psychiczne mogą dotyczyć już nawet 50 proc. populacji.

Mimo to świadomość na temat zdrowia psychicznego nadal nie jest wysoka. Jak wynika z raportu "Przekonania zdrowotne Polaków" z 2022 roku, 48 proc. ankietowanych nie było w stanie samodzielnie wskazać żadnej nazwy zaburzenia psychicznego. Jak więc sytuacja zdrowia psychicznego Polaków wygląda w praktyce, w gabinetach psychiatrów, a dalej - w aptekach?

- Pacjenci najczęściej zgłaszają się dziś z różnego rodzaju zaburzeniami lękowymi oraz zaburzeniami depresyjnymi. Często zdarzają się także mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne, które w pewien sposób łączą objawy. Powszechne są też zaburzenia snu np. na podłożu problemów adaptacyjnych na skutek przewlekłego stresu. Coraz częściej wiąże się to też z występowaniem napadów paniki - wyjaśnia w rozmowie z WP abcZdrowie lek. Marek Matyaszewski, psychiatra z przychodni PsychoMedic w Lublinie.

W przestrzeni medialnej słyszy się o przypadkach, w których pacjenci przez dłuższy czas poszukują właściwej diagnozy, bo objawy zaburzeń mogą się wzajemnie "maskować", mylić z innymi schorzeniami. Dr Matyaszewski podkreśla jednak, że zdarza się to coraz rzadziej.

- Są sytuacje, w których diagnoza wymaga skorygowania, ale rzadko jest tak, żeby była ona zupełnie inna od tej, którą wystawił pierwszy lekarz. Większy problem stanowi fakt, że pacjenci nadal bagatelizują objawy związane z psychiką i przychodzą do gabinetu, dopiero kiedy jest naprawdę źle. Nie mogą funkcjonować tak, jak wcześniej, nie są w stanie pracować, tracą zainteresowanie otoczeniem itd. Wielu myśli, że "samo przejdzie", obwiniają się, że są leniwi czy też nieudolni - mówi psychiatra.

Specjalista podkreśla, że są też pewne różnice pomiędzy pacjentami z grupy młodych dorosłych i tych w wieku średnim i starszych.

- Powiedziałbym, że diagnozy są podobne niezależnie od wieku pacjentów, ale różnią się przyczyną. U młodych dorosłych, w wieku od 18 do 35 lat, częściej obserwuje się podłoże społeczne. Są z każdej strony atakowani wyidealizowanymi wizjami życia, kanonami piękna i stale się do nich porównują. Mają wobec siebie ogromne wymagania i nie potrafią im sprostać. Nie służy im też dzisiejszy brak autorytetów, bo nie wiedzą, komu wierzyć, nie ma nikogo, kto mógłby im wyznaczyć drogę - opowiada.

U starszych Polaków, od wieku średniego po wczesno-senioralny, źródłami problemów coraz częściej są wypalenie zawodowe, poczucie porażki w rodzicielstwie czy kryzysy rodzinne: rozwody, utrata bliskiej osoby.

- Nagła śmierć czy ciężka choroba bliskiego to często "zapalnik" zaburzeń psychicznych. Może być tak, że pacjent przez całe życie nie przejawiał większych kryzysów psychicznych, ale nagle dojdzie do sytuacji, która zupełnie go rozłoży - dodaje.

Choć podkreśla się, że dobrze dobrana (nierzadko metodą prób i błędów) farmakoterapia lekami psychotropowymi wykazuje dużą skuteczność, nie jest uniwersalnym rozwiązaniem - zwłaszcza, jeśli pacjent nie wprowadza również zmian w stylu życia, które mają ogromny wpływ na stan psychiki.

- Leczenie chorób i zaburzeń psychicznych to nie to samo, co leczenie przeziębienia. Nie wystarczy wziąć tabletki, żeby objawy zniknęły. Podstawą zawsze jest psychoterapia, która daje pacjentowi narzędzia do pokonania kryzysu, pomaga rozwiązać źródło problemu w życiu. Bynajmniej nie znaczy to jednak, że leki są zbędne: one czasem są jedynym sposobem, aby pacjent w ogóle był w stanie wykonać krok naprzód. Pomagają wyjść z tego największego poczucia niemocy, ale nie rozwiążą wszystkiego samoistnie, bo problem praktycznie zawsze leży głębiej - podkreśla dr Matyaszewski.

W marcu 2025 opisywaliśmy w WP abcZdrowie historię 28-letniego Radosława, który przyznał, że farmakoterapia nie była magicznym rozwiązaniem: wymagała kilkukrotnych zmian w recepcie, a także wsparcia w postaci suplementacji niedoborów.

- Zanim trafiłem na lek, który dobrze na mnie zadziałał, trzykrotnie zmieniano mi antydepresanty. Poza nimi pilnuję suplementacji witaminy D i doraźnie, w przypadku sporadycznych ataków lękowych, zdarza mi się także stosować alprazolam (obecny w lekach takich jak Xanax czy Afobam - przyp. red.) - wyliczał 28-latek. - Leki nie sprawiły, że objawy zniknęły "jak ręką odjął", ale pomogły mi wyjść z tych najtrudniejszych kryzysów. Z perspektywy czasu wiem, że tabletka nie pomoże, jeśli sami nie wykonamy pewnej pracy terapeutycznej, nie znajdziemy sobie czegoś, co "naturalnie" korzystnie wpłynie na zdrowie psychiczne. Dla mnie są to zajęcia wokalne i artystyczne - dodaje.

Jak popyt na te substancje jest obserwowany przez farmaceutów?

- Nie słabnie zainteresowanie pacjentów benzodiazepinami. Są to silne leki o wysokim potencjale uzależniającym. Przy dłuższym stosowaniu (nawet po kilku tygodniach) może dojść do rozwoju tolerancji - potrzeba coraz większych dawek, by uzyskać ten sam efekt. Nagłe odstawienie może wywołać poważny zespół odstawienny: lęk, bezsenność, drżenia, poty, a w ciężkich przypadkach nawet napady drgawkowe - wyjaśnia w rozmowie z WP abcZdrowie mgr farmacji Angelika Talar-Śpionek z GdziePoLek.

Jak wynika z danych GdziePoLek przygotowanych na zlecenie WP abcZdrowie, farmaceuci obserwują nie tylko zwiększone zainteresowanie lekami psychotropowymi, ale i suplementami diety na sen, odprężenie, poprawę nastroju, których na półkach jest coraz więcej. Mgr Talar-Śpionek zwraca uwagę na wyjątkową ostatnio popularność tzw. psychobiotyków.

- Są to suplementy dostępne bez recepty zawierające wybrane bakterie, które, za pośrednictwem wydzielanych substancji, wpływają korzystnie na oś jelita-mózg. Pacjenci coraz częściej się interesują takimi produktami, które w nazwie zwykle mają dopisek "stress".

Dużą sprzedaż generują także adaptogeny, czyli substancje chemiczne występujące głównie w roślinach. Jak wskazuje farmaceutka, "związki te modyfikują metabolizm organizmu w taki sposób, aby zwiększyć jego przystosowanie do czynników środowiska oraz uniknąć spowodowanych przez nie szkód".

- Najpopularniejsze to ashwagandha, różeniec górki i żeń-szeń. Średnio na jedną aptekę przychód miesięczny ze sprzedaży samej ashwagandhy w formie suplementów wynosi ok. 500 zł, w zależności od miesiąca - wskazuje.

Warto jednak podkreślić, że preparaty z adaptogenami mogą wchodzić w reakcje z lekami psychotropowymi i nie należy ich zażywać bez konsultacji z lekarzem - zwłaszcza, jeśli jesteśmy w trakcie farmakoterapii.

Zobacz też: Spór o ashwagandhę. Dania zakazała jej stosowania

- Producenci przypisują im cały wachlarz działań, na które mogą się skusić liczni pacjenci z wieloma różnymi chorobami, a więc i przyjmujący wiele różnych leków. Ostatnio było głośno, chociażby o pacjentach chorujących na depresję. Byli nieświadomi, że ashwagandha może nasilać działanie równolegle przyjmowanych leków przeciwdepresyjnych. Tym samym zwiększa ryzyko wystąpienia ich działań niepożądanych i osłabia efekt terapii - ostrzegała już w lutym mgr Talar-Śpionek.

Aleksandra Zaborowska, dziennikarka Wirtualnej Polski

Źródła:

• "Zdrowie psychiczne Polaków – statystyki zdrowia psychicznego (stan na 2025)", Pokonaj Lęk, 2025.

• GUS,

• NFZ,

• Harvard Medical School,

• GdziePoLek.