Śledziona - funkcje i choroby. Splenomegalia, czyli co oznacza powiększona śledziona?
Śledziona (łac. lien, gr. splen) to największy narząd należący do układu limfatycznego, włączony jednocześnie w krwiobieg. Jak się okazuje, jej choroby nie są dużym zagrożeniem dla życia i zdrowia. Powiększona śledziona jest stanem chorobowym, który może, ale nie musi być groźny. Przyczyny tego stanu są różne, a objawem najczęściej jest ból zlokalizowany po lewej stronie brzucha, tuż pod żebrami. Co może oznaczać powiększona śledziona i jak sobie z tym radzić?
- 1. Gdzie jest i jak wygląda śledziona?
- 1.1. Rola śledziony w organizmie
- 2. Powiększona śledziona i splenomegalia
- 3. Objawy powiększonej śledziony
- 3.1. Dlaczego boli śledziona?
- 4. Przyczyny powiększonej śledziony
- 4.1. Nieleczona śledziona a powikłania
- 5. Jak leczyć ból i powiększoną śledzionę
- 5.1. Usuwanie śledziony
1. Gdzie jest i jak wygląda śledziona?
Śledziona znajduje się w jamie brzusznej i jest otoczona otrzewną. Śledzionę można zlokalizować w lewym podżebrzu, pomiędzy 9 a 11 żebrem. Jednocześnie śledziona umieszczona jest pomiędzy żołądkiem a lewą nerką.
W pozycji stojącej jej długa oś przebiega u człowieka wzdłuż dziesiątego żebra i nigdy nie wychodzi spod łuku żebrowego. Dlatego u zdrowego człowieka podczas dotykania brzucha śledziona będzie niewyczuwalna.
Wygląd śledziony przypomina połączone cząstki pomarańczy. Jej wielkość w dużej mierze warunkuje stopień nasiąknięcia narządu krwią. Średnia waga śledziony to ok. 150 gramów. Mieści jednocześnie około 50 ml krwi, choć mogłaby magazynować jej o wiele więcej.
Śledziona zbudowana jest z tkanki łącznej siateczkowej, która stanowi rusztowanie dla wypełniającej śledzionę miazgi białej i miazgi czerwonej. Te dwa kolory miazg świadczą o tym, że śledziona jest elementem dwóch układów: limfatycznego i krwionośnego.
Część śledziony zwana miazgą białą przynależy do układu limfatycznego (inaczej chłonnego) i dba o odporność organizmu. Natomiast miazgę białą otacza miazga czerwona, czyli naczynia krwionośne włosowate razem z tkanką limfatyczną.
Śledziona jest pokryta błoną surowiczą oraz torebką włóknistą. Od niej odchodzą beleczki łącznotkankowe, czyli podłużne pasma tkanki włóknistej, które wciskają się w miąższ narządu. Beleczki łącznotkankowe budują sprężyste włókna i komórki mięśni gładkich. Te ostatnie umożliwiają skurcze i rozkurcze śledziony, zasysając krew lub wypychając ją do krwiobiegu.
1.1. Rola śledziony w organizmie
Śledziona spełnia wiele funkcji, jednakże najważniejszą z nich jest oczyszczanie krwi ze starzejących się krwinek (erytrocyty, leukocyty, trombocyty), płytek krwi i drobnoustrojów. Powstałe z rozpadu produkty, razem z krwią, przekazywane są do wątroby, gdzie tworzony jest z nich składnik żółci – bilirubina.
Oprócz tego, inną funkcją śledziony jest udział w tworzeniu limfocytów, które, jako komórki odpornościowe, są niezbędne dla organizmu do walki z zakażniami. Śledziona ma jeszcze jedną funkcję, którą jest magazynowanie krwi, ponieważ nie zawsze cała jej ilość znajduje się w krwiobiegu. Istnieją sytuacje, gdy jej część trafia do śledziony lub wątroby.
Można tutaj wymienić obronę organizmu przed utratą ciepła. Natomiast w przypadku chwilowej utraty tlenu, np. podczas wysokogórskiej wspinaczki, powstałe w śledzionie substancje ułatwiające przepływ krwi, dotleniają organizm.
Ciekawostką jest fakt, iż w życiu płodowym przez śledzionę wytwarzane są krwinki czerwone. Dzieje się tak, ponieważ szpik kostny, który jest miejscem produkowania erytrocytów po porodzie, nie jest jeszcze wystarczająco rozwinięty.
2. Powiększona śledziona i splenomegalia
Zdrowej śledziony nie można wyczuć poprzez dotyk, jest niewielka i dobrze ukryta pod łukiem żebrowym. Co innego powiększona śledziona. Choć powiększenie śledziony samo w sobie nie jest chorobą, ale objawem niedyspozycji innego narządu. Warto jednak podkreślić, że nie odczuwamy bólu śledziony w związku z jej powiększeniem.
Zamiast bólu śledziony możliwy jest dyskomfort, wywoływany przez powiększoną śledzionę. Dzieje się tak, ponieważ podczas splenomegalii śledziona waży nawet dwa razy więcej niż w normalnych warunkach. W takim przypadku powiększenie śledziony można wyczuć podczas ucisku lewego podżebrza. Jeśli tak się dzieje, oznacza to, że śledziona jest powiększona półtora raza.
O powiększonej śledzionie możemy mówić, gdy organ ten ważny więcej niż około 200 g, czyli więcej niż u zdrowego człowieka. Dokładna waga śledziony jest zależna od ilości krwi, która wypełnia ten narząd. Powiększona śledziona jest wyczuwalna podczas ucisku lewego podżebrza.
Śledziona wraca do odpowiednich rozmiarów, jeżeli na czas podejmiemy odpowiednie leczenie i zdiagnozujemy chorobę, która odpowiada za stan powiększenia tego narządu.
3. Objawy powiększonej śledziony
Pierwszym objawem powiększenia śledziony jest uczucie pełności w jamie brzusznej. Pojawiają się także nudności i wymioty, bóle brzucha i pleców, które promieniują od lewej strony jamy brzusznej.
Kiedy śledziona jest powiększona, może towarzyszyć temu ból. Najczęściej jest powodowany rozciągnięciem torebki śledziony. Często towarzyszy mu ból sąsiadujących narządów - żołądka, nerek lub lewego płuca. Niekiedy ból śledziony promieniuje spod żeber do pleców, lewego barku i nadbrzusza.
Niektórzy skarżą się wówczas także na:
- złe samopoczucie
- zawroty głowy
- uczucie rozbicia
- osłabienie
- dyskomfort
- spadki ciśnienia oraz przyspieszenie tętna.
U niektórych osób zauważalna jest bladość i inne objawy anemii. Część pacjentów z zaburzeniami pracy śledziony cierpi z powodu nawracających infekcji.
Charakterystycznym objawem sugerującym, że ten narząd niedomaga, są dolegliwości trawienne. Niektórzy doświadczają zimnych potów i dreszczy. Częstym objawem jest dodatkowo wzrost ciepłoty ciała.
3.1. Dlaczego boli śledziona?
Najczęstsze choroby śledziony, którym towarzyszy ból, to przede wszystkim zapalenie śledziony i ropień. Mogą one powodować powiększenie śledziony, które skutkuje bólem brzucha.
Zapalenie śledziony spowodowane jest patogenem, który przedostał się do tego narządu. Może rozwinąć się np. w przebiegu bakteryjnego zapalenia płuc.
Ropień może się rozwijać na zdrowej śledzionie, np. w przebiegu sepsy, infekcyjnego zapalenia wsierdzia i rozsianych infekcji grzybiczych. Oprócz bólu objawem ropnia jest wysoka gorączka.
Ból śledziony może również zdarzać się incydentalnie, jako skutek urazu. Narząd ten może także boleć wskutek infekcji bakteryjnej. Zdarza się również w czasie infekcyjnego zapalenia wsierdzia oraz u cierpiących z powodu sepsy. Rzadziej dochodzi do wytworzenia torbieli śledziony. U niektórych skarżących się na bóle śledziony jest to skutek mukowiscydoz.
Po spożyciu alkoholu również może się pojawiać ból śledziony. Ma to związek ze zmniejszeniem liczby płytek krwi w śledzionie. Innym powodem bólu może być marskość śledziony.
Ból tego narządu może być powodowany również przez stłuszczenie, zapalenie lub marskość wątroby. Przyczyną bólu może być też stan chorobowy śledziony lub wątroby. Najczęściej są to stany zapalne tych narządów powodowane nadmiernym spożywaniem alkoholu.
Ból śledziony może pojawiać się też podczas nadmiernego wysiłku fizycznego. Zwykle związany jest z krótkim odstępem czasu między posiłkiem a ćwiczeniami.
Skurcz mięśni gładkich jelita powoduje, że krew wypychana jest z nich do śledziony, która ulega powiększeniu. Skutkiem tego jest pojawiający się ból po lewej stronie brzucha. Jeśli nie towarzyszą mu inne objawy, warto pamiętać, żeby zachować przynajmniej godzinny odstęp między jedzeniem a ćwiczeniami.
4. Przyczyny powiększonej śledziony
Powiększenie śledziony ma miejsce w skutek wielu czynników. Śledziona może być powiększona np. wskutek przebiegu choroby nowotworowej – przewlekłej białaczki szpikowej, ostrej białaczki czy przewlekłej białaczki limfatycznej. Śledziona może być także powiększona z powodu innych nowotworów: chłoniaka (guzy węzłów chłonnych), ziarnicy złośliwej (nowotwór układu limfatycznego) oraz guza śledziony.
Przyczyną powiększenia śledziony mogą być torbiele, czyli patologiczne narośle powstające w obrębie tego narządu. Powstanie torbieli może być wrodzone lub urazowe, na przykład po urazie. Istnieje również torbiel pozawałowy śledziony. Powstaje na skutek zatkania się tętnicy, która doprowadza do śledziony krew.
Również w przebiegu nowotworów krwi lub szpiku również może dojść do powiększenia śledziony. Mówimy wówczas o splenomegalii – powiększeniu śledziony w przebiegu chorób układowych. Do chorób tych zaliczamy przewlekłą białaczkę szpiku, przewlekłą białaczkę limfatyczną, ostrą białaczkę lub białaczkę włochatokomórkową, a także nowotwór systemu limfatycznego, czyli ziarnicę złośliwą, chłoniaki, czyli nowotwory węzłów chłonnych. Również rak śledziony objawia się powiększoną śledzioną.
Przyczyną powiększonej śledziony mogą być także choroby autoimmunologiczne. Mowa wówczas o autoagresji układu odpornościowego, który atakuje i niszczy własne komórki. Do schorzeń autoimmunologicznych, w których występuje powiększona śledziona, zaliczamy toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów lub sarkoidozę.
Śledziona może się powiększyć także w przebiegu chorób zakaźnych, takich jak wirusowe zapalenie wątroby, mononukleoza zakaźna, różyczka, cytomegalia, gruźlica, kiła, dur brzuszny, malaria, toksoplazmoza. Niestety, śledziona może zostać zaatakowana zarówno przez bakterie, wirusy i grzyby. Wszystko dlatego, że filtruje krew i zatrzymuje każdą obcą i szkodliwą dla organizmu cząsteczkę.
4.1. Nieleczona śledziona a powikłania
Powiększona śledziona to objaw, którego nie należy bagatelizować. W przebiegu splenomegalii może dojść do zespołu dużej śledziony – hiperspenizmu. Choroba ta objawia się powiększoną śledzioną, obniżonym poziomem białych krwinek, zmniejszoną ilością płytek krwi i niedokrwistością. W przebiegu, na przykład mononukleozy może dojść do pęknięcia śledziony. Konsekwencją jest krwotok do jamy brzusznej i możliwa konieczność usunięcia śledziony. Organizm bez śledziony może funkcjonować, ale warto wiedzieć, że jest wówczas znacznie bardziej narażony na różnego typu infekcje.
5. Jak leczyć ból i powiększoną śledzionę
Leczenie bólu śledziony zależy od jego przyczyny. Na przykład, w infekcji konieczne jest stosowanie odpowiednich leków przeciwzapalnych lub antybiotyków.
Guzy nowotoworowe mogą wymagać radioterapii i chemioterapii. Niekiedy konieczne jest usunięcie tego narządu. Elementem wspomagającym leczenie jest dieta lekkostrawna, która nie obciąża śledziony.
5.1. Usuwanie śledziony
Śledzionę usuwa się tylko w wyjątkowych sytuacjach. Operacyjne usuwanie śledziony odbywa się, gdy dojdzie do jej urazu i dochodzi do zagrażającego życiu krwawienia do jamy brzusznej. Jednak poza taką sytuacją ratowania życia, są również inne medycznie uzasadnione przypadki, kiedy lekarze usuwają śledzionę. Dotyczy to np. osób, które cierpią z powodu małopłytkowości.
Życiu osób cierpiącym na małopłytkowość zagrażają krwotoki i o ile stosowanie leków nie przynosi skutków, lekarz może podjąć decyzję, aby usunąć śledzionę. Dzięki temu, że śledziona takich osób jest usunięta, ich stan zdrowia szybko ulega poprawie, ponieważ śledziona nie niszczy starych płytek krwi. Brak śledziony sprawia jednak, że spada ich odporność.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.