Psychodrama

Psychodrama albo inaczej dramatoterapia (ang. drama therapy) to technika dramatyczna stworzona do celów terapeutycznych, wykorzystująca możliwości, jakie tkwią w odgrywaniu ról, służąca do prowokowania i przepracowywania uczuć oraz doświadczeń pacjenta. Psychodrama jako metoda psychoterapii umożliwia diagnozę i leczenie dysfunkcji psychologicznych. Podczas zajęć terapeutycznych wykorzystuje się elementy dramy i teatru. Istotnym elementem dramatoterapii jest faza końcowa, czyli rozmowa na temat emocji, jakie towarzyszyły pacjentom-aktorom na scenie. Na czym polega psychodrama? Czy nadaje się do zastosowania tylko podczas terapii grupowej? Jakie rodzaje psychodramy można wyróżnić?

1. Co to jest psychodrama?

Psychodrama to jedna z najbardziej popularnych technik pracy psychoterapeutycznej. Częściej korzysta się z niej na terapiach grupowych, ale można ją zastosować także podczas terapii indywidualnej w postaci tzw. monodramy. Za twórcę psychodramy uznaje się psychiatrę Jacoba Moreno, który rozpropagował ją na gruncie psychologicznym w latach 20. XX wieku. Psychodrama stanowi alternatywę, a jednocześnie świetne uzupełnienie dla innych technik terapeutycznych, jak praca z ciałem, klaryfikacja czy trans hipnotyczny. Pojęcie „psychodrama” pochodzi od słów „psyche” – dusza i „drama” – akcja, działanie.

Nie ma jednoznacznej definicji psychodramy. Dramatoterapia rozumiana jest jako świadomie zainspirowana improwizacja dramatyczna, środek terapeutyczny, metoda rozpoznawania i leczenia zaburzeń psychicznych albo spontaniczne przedstawienie sceniczne, które służy demaskacji i ponownemu przeżyciu konfliktów wewnętrznych oraz interpersonalnych na gruncie terapii. Członkowie grupy terapeutycznej (czasami także z psychoterapeutą) przygotowują mini-przedstawienia teatralne, w których biorą udział i mają okazję wyrazić własne uczucia oraz frustracje w formie zaimprowizowanych scenek.

2. Rodzaje i przebieg psychodramy

Wyodrębnia się trzy fazy procedury psychodramatycznej. W pierwszej fazie pacjent proszony jest o przedstawienie sytuacji stanowiącej dla niego problem, zamiast opowiadania o niej. Wybiera sobie spośród członków grupy terapeutycznej osoby, które będą mogły reprezentować partnerów konfliktu. Organizuje się wówczas przestrzeń sceny, w której będzie rozgrywane wydarzenie i określa się ogólny zarys scenariusza. Pierwszy etap polega na „rozgrzewce”, dlatego można wykorzystać elementy choreoterapii (arteterapii muzyczno-ruchowej) oraz ćwiczenia pantomimiczne. Druga faza, etap główny, to najważniejsza część psychodramy, a więc odgrywanie ról w zaimprowizowanych sytuacjach. Wówczas przeszłość pacjenta staje się teraźniejszością. Podczas odgrywania sytuacji z przeszłości terapeuta może przerwać grę i przemieścić grające osoby tak, by każda z nich znalazła się na miejscu „przeciwnika” i miała szansę spojrzeć na konflikt z jego perspektywy. W ten sposób rozwija się empatię oraz zdolność decentracji i współczucia innym. Kiedy pacjent w psychodramie ma trudności w wyrażaniu siebie, inny uczestnik grupy może wejść w jego rolę, by przedstawić nieświadome tendencje czy skrywane uczucia. Ostatnia faza polega na omówieniu odgrywanej scenki, dzieleniu się informacjami zwrotnymi (ang. feedback) o uczuciach i spostrzeżeniach na temat gry. Każdy z uczestników może się również wypowiedzieć o własnych przeżyciach z sytuacji analogicznej do odgrywanej.

Dramatoterapia to świetna technika terapii dla pacjentów-aktorów, jak i pacjentów-widzów. Można przepracować trudności życiowe w bezpiecznych warunkach, bo symulowanych na sesji terapeutycznej. Psychodramy nie można jednak zawężać do prostego odgrywania scenek. Istnieje wiele rodzajów technik psychodramatycznych, np. monolog, granie samego siebie, zamiana ról, zwierciadło czy sobowtór jako sumienie. Ponadto wyróżnia się:

• monodramę – psychodramę bez udziału grupy;
• socjodramę – psychodramę służącą terapii nie tylko pojedynczych osób, ale całej grupy;
• psychodramę synergistyczną – serię sesji terapeutycznych w celu wykorzystania wewnętrznego potencjału jednostki do jej rozwoju.

3. Cele i funkcje psychodramy

Co umożliwia psychodrama?

• Aktywizuje do odtwarzania sytuacji z przeszłości, które nie zostały odreagowane i spowodowały stan chorobowy.
• Daje szansę na poprawę relacji międzyludzkich pacjenta z otoczeniem.
• Zapewnia prawo do obrony własnego stanowiska przez pacjenta.
• Zwiększa możliwość prezentowania nieuświadomionych przeżyć emocjonalnych i osiągnięcia w nie wglądu.
• Umożliwia trening nowych, funkcjonalnych zachowań i sposobów rozwiązywania konfliktów.
• Umożliwia osiągnięcie katharsis – oczyszczenia i spontanicznego wyrażenia lęków oraz nadziei.
• Pełni funkcję profilaktyczną poprzez możliwość ćwiczenia samokontroli.

Psychodrama i techniki pantomimiczne zalicza się często do szerszej grupy – arteterapii. Metody pracy z ciałem umożliwiają wyrażenie własnych doświadczeń i przeżytych sytuacji, określenie swojego stosunku do innych ludzi jedynie za pomocą gestów, bez słów. W psychodramie i pantomimie można wykorzystać muzykę, np. w formie tematycznego tańca. Dźwięki pełnią również ważną rolę terapeutyczną.