Różyczka wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie

Różyczka wrodzona jest skutkiem zakażenia pierwotnego nieuodpornionej ciężarnej w ciągu pierwszych 16 tygodni ciąży. Najbardziej narażone są kobiety, które nie przeszły wcześniej szczepienia przeciwko różyczce.

Ryzyko wystąpienia różyczki wrodzonej u płodu jest odwrotnie proporcjonalne do wieku ciążowego, w którym dochodzi do zakażenia matki. Oznacza to, że im wcześniejszy tydzień ciąży, tym większe ryzyko wad wrodzonych płodu.

Jeśli zakażenie nastąpi w ciągu pierwszych 12 tygodni ciąży, zwłaszcza pierwszych 8 tygodni, u ponad 80% noworodków stwierdza się wady wrodzone. Zakażenie w drugiej połowie ciąży wiąże się z niedużym ryzykiem powstania nieprawidłowości narządów wewnętrznych. Zakażenie u kobiet kilka tygodni przed zajściem w ciążę nie stanowi zagrożenia dla płodu.

Różyczka jest powszechnie występującą wirusową chorobą zakaźną typową dla wieku dziecięcego. Jej jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek. Materiałem zakaźnym jest wydzielina jamy nosowo-gardłowej chorego, krew, kał i mocz.

Różyczką można się zakazić:

• od innego człowieka przez bezpośredni kontakt (droga kropelkowa),
• przez kontakt z materiałem zakaźnym,
• drogą krwionośną przez łożysko (płód od matki) w przypadku różyczki wrodzonej. Z uwagi na brak matczynych przeciwciał wirus przenika przez łożysko.

Choroba rozwija się zwykle po 14–21 dniach od kontaktu z osobą zainfekowaną. Zakaźność dla otoczenia występuje 7 dni przed pojawieniem się objawów i około 5 dni po ich wystąpieniu. Dziecko z różyczką wrodzoną może wydalać wirusa z moczem nawet do 18. miesiąca życia.

Różyczka zwykle rozpoczyna się objawami infekcji górnych dróg oddechowych, takimi jak katar, kaszel, ból głowy, zapalenie spojówek, ogólne rozbicie, powiększenie węzłów chłonnych okolicy karkowej i potylicznej, a także drobna wysypka, zwykle zaczynająca się na twarzy, schodząca na dolne partie ciała.

Różyczka zwykle przebiega łagodnie, w około połowie przypadków bezobjawowo. Nie pozostawia poważnych następstw. Niestety gdy zapada na nią kobieta w ciąży, istnieje ryzyko poważnego uszkodzenia płodu. Niebezpieczeństwo wiąże się głównie z rozwojem zakażenia pierwotnego.

Przeniesienie infekcji na płód wskutek choroby matki grozi pojawieniem się zespołu różyczki wrodzonej, na który składają się nieprawidłowości w obrębie trzech układów: słuchu, wzroku i serca. Charakterystyczne objawy różyczki wrodzonej (zespół Gregga, ang. congenital rubella syndrome, CRS) tworzą tak zwaną triadę Gregga, która obejmuje:

• niedosłuch odbiorczy (uszkadza komórki zmysłowe ucha),
• zaćmę, czyli zmętnienie soczewki,
• wady serca (nie ulegają zamknięciu struktury płodowe, takie jak przewód tętniczy czy przegrody w sercu).

Najczęstszym występującym pojedynczo objawem zespołu różyczki wrodzonej jest niedosłuch. Tuż po urodzeniu może wystąpić zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, powiększenie wątroby i śledziony. W późniejszym wieku notuje się wzrost ryzyka zachorowania na cukrzycę insulinozależną, pojawienia się zaburzeń tarczycy czy jaskry oraz innych problemów ze wzrokiem.

Choroba może mieć postać lekką, ale i prowadzić do ciężkiego niedorozwoju narządu. Wirus różyczki zwiększa również ryzyko wczesnego poronienia lub urodzenia martwego dziecka.

Opieka nad dziećmi z zespołem Gregga wymaga intensywnej współpracy specjalistów z różnych dziedzin: pediatrii, laryngologii, okulistyki, kardiochirurgii czy neurologii. Niektóre problemy mogą zanikać z czasem, inne pojawiają się w późniejszym okresie życia.

To dlatego tak ważne jest, by różyczce wrodzonej zapobiegać. Co robić? Każda kobieta, która planuje zajście w ciąże, powinna wykonać badanie poziomu przeciwciał przeciwko różyczce (także ospie i toksoplazmozie). Dalsze działanie, mające na celu zabezpieczenie przed potencjalnym rozwojem choroby w przypadku kontaktu z osobą zainfekowaną, zależy od wyniku badań, czyli ilości przeciwciał.

Różyczce wrodzonej można zapobiegać decydując się na szczepienie ochronne. W tym celu wykonuje się iniekcje:

• dzieci (13-14 miesiąc życia),
• dziewcząt w wieku pokwitania (13 rok życia),
• kobiet w wieku rozrodczym, jeśli nie stwierdza się przeciwciał przeciwróżyczkowych lub jeśli od szczepienia podstawowego w 13. roku życia minęło więcej niż 10 lat.

Ponieważ szczepionka zawiera żywe, atenuowane wirusy, po szczepieniu kobiety nie powinny zachodzić w ciążę przez co najmniej miesiąc.