Ślina – skład, funkcje, produkcja i rodzaje

Ślina to jeden z najważniejszych płynów ustrojowych. Składa się głównie z wody. Człowiek produkuje około 1,5 litra wydzieliny dziennie. To proces nieustanny, zmieniający się w zależności od spożywanych pokarmów oraz ich właściwości. Ślina pełni wiele funkcji, w tym trawienną, ochronną oraz immunologiczną. Co warto wiedzieć?

1. Co to jest ślina?

Ślina (łac. saliva) to płyn ustrojowy produkowany przez gruczoły ślinowe, który spływa i wypełnia jamę ustną, tworząc jej specyficzne środowisko. Definicje ujmujące istotę i charakter wydzieliny zależą od podejścia. Zasadniczo funkcjonują dwie: szersza (ślina właściwa) i węższa (ślina mieszana).

Ślina właściwa to wydzielina produkowana przez: trzy parzyste gruczoły ślinowe, które występują symetrycznie po obu stronach jamy ustnej. To tak zwane ślinianki: przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe, kilkaset (200-400) mniejszych struktur, które są umiejscowione w różnych częściach jamy ustnej: w błonie śluzowej warg, podniebienia, języka i policzków. Nie występują jedynie w dziąsłach i przedniej części podniebienia.

Zobacz film: "Zaraźliwe choroby"

Około 90% śliny wytwarzają duże gruczoły ślinowe, a pozostałą część – małe. Z kolei ślina mieszana to wydzielina, w której składzie znajdują się nie tylko produkty pracy ślinianek, ale i substancje przedostające się do jamy ustnej. To:

• przesięk surowicy krwi,
• wydzielina szczelin dziąsłowych (płyn dziąsłowy),
• wydzieliny z nosa i gardła,
• leukocyty (komórki krwi),
• resztki pożywienia,
• złuszczone komórki nabłonka,
• mikroorganizmy.

2. Skład śliny

Skład wydzieliny jest zmienny i zależny od cech osobniczych jednostki, a także wieku, płci, stanu zdrowia czy aktywności. Można przyjąć, że ślina w 99 procentach składa się z wody. Pozostały 1 procent to składniki organiczne oraz nieorganiczne.

Substancje organiczne to białka – enzymy w ślinie, albuminy i glikoproteiny, immunoglobuliny. Te decydują o gęstości i lepkości śliny, ułatwiają formowanie kęsów jedzenia, chronią także tkanki miękkie jamy ustnej. Nazywane też mucynami. Z uwagi na zawartość mucyn, ślinę dzieli się na surowiczą oraz śluzową.

Obecne są w niej także hormony: steroidy i lipidy, cholesterol, lecytyna, wolne kwasy tłuszczowe, fosfolipidy oraz niebiałkowe substancje azotowe: kwas moczowy, aminokwasy, mocznik, kreatynina.Substancje nieorganiczne w ślinie występują w postaci jonów i pochodzące głównie z krwi. To kationy sodu, potasu, wapnia i magnezu, a także aniony chloru, fluoru i wodorowęglanu.

3. Po co nam ślina?

Ślina pełni wiele ważnych funkcji. Bierze udział w trawieniu pokarmu, uczestniczy w procesie żucia i artykulacji dźwięków, ochronie organizmu przed patogenami i pasożytami. Ma duże znaczenie dla tkanek i procesów odbywających się w obrębie jamy ustnej.

Ślina pełni funkcję: ochronną, immunologiczną, trawienną, związana z przyjmowaniem pokarmów: umożliwia odczuwanie smaku, odpowiada za przygotowanie kęsa do połknięcia i częściowe strawienie pokarmu. Ponadto obecne w ślinie enzymy rozkładają skrobię oraz inne wielocukry, * związaną z mową.

Swoje właściwości ochronne ślina zawdzięcza obecnym w niej składnikom. Zawiera różne związki (np. laktoferryna czy lizozym), dzięki czemu ma działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe. W składzie śliny znajdują się przeciwciała klasy IgA, a także IgG oraz IgM, które zapewniają obronę przed zakażeniami bakteryjnymi, w tym paciorkowcowymi.

Z kolei obecna w ślinie woda sprawia, że wydzielina jest naturalnym lubrykantem. Nawilża błonę śluzową oraz zęby, zabezpiecza je przed urazami chemicznymi i termicznymi, mechanicznymi. Wpływa również na rozcieńczanie i usuwanie różnych substancji, które wnikają do jamy ustnej. Ponadto ślina ma działanie buforujące kwasy - do pewnego stopnia je neutralizuje. Pomaga również utrzymać tak zwaną równowagę kwasowo-zasadową. Przyspiesza gojenie ran, owrzodzeń i oparzeń. Hamuje procesy zapalne.

Ślina wpływa także na strukturę szkliwa zębów, które jest nieustannie przebudowywane w procesie demineralizacji i remineralizacji. Wydzielina zapobiega demineralizacji zębów i zapewnia ich remineralizację. Przewaga jednego procesu nad drugim zależy od pH śliny i stężenia zawartych w niej jonów wapnia, fosforanowych i fluorkowych. Dzięki niej pH jamy ustnej utrzymuje się na poziomie 5,7 – 6,2.

4. Produkcja śliny

Wydzielanie śliny jest procesem ciągłym, trwającym bez przerwy przez całe życie. W ciągu doby gruczoły ślinowe wytwarzają około 1,5 litra płynu. Najmniejsza ilość śliny jest produkowana w czasie snu, zaś największa podczas spożywania pokarmów. Większość wydzieliny (90–98%) powstaje w ciągu dnia. Wydzielanie śliny może się zmniejszać wraz wiekiem. Na jej produkcję ma także wpływ zażywanie niektórych leków, stres czy uszkodzenie ślinianek wskutek leczenia nowotworów z zastosowaniem radioterapii.

Ślina ma także wartość diagnostyczną. Można ją traktować jak wskaźnik stanów chorobowych. Bierze się pod uwagę takie jej parametry jak konsystencja oraz ilość. Objawem chorobowym może być nadmiar śliny w ustach lub jej duża gęstość (prawidłowe wyniki mieszczą się w przedziale 1,002–1,012 g/ml).

Ślinotok i gęsta ślina w ustach - przyczyny

Bezpośrednią przyczyną ślinotoku jest nadaktywność ślinianek lub trudności z przełykaniem wytworzonej wydzieliny. Z kolei gęsta ślina może wskazywać na próchnicę, infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze jamy ustnej, zaburzenia pracy gruczołów ślinowych, ale także zaburzenia ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, choroby nowotworowe czy zaburzenia pracy nerek.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.