Śpiączka cukrzycowa - przyczyny, pierwsza pomoc, leczenie
Śpiączka jest stanem głębokiego zaburzenia świadomości, który może być wynikiem rozmaitych chorób i zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, takich jak: choroby centralnego układu nerwowego, udar mózgu, urazy czaszkowo-mózgowe, zatrucia substancjami zewnątrzpochodnymi (jak leki, alkohol czy inne toksyny) oraz najczęstsze, czyli zatrucia substancjami wewnątrzpochodnymi (szkodliwymi produktami przemiany materii). Cukrzyca może wywołać śpiączę w ten drugi sposób.
1. Przyczyny śpiączki cukrzycowej
Śpiączka cukrzycowa jest efektem zaburzeń metabolicznych, powstających w przebiegu cukrzycy i polegających na nadmiernym kumulowaniu się szeregu szkodliwych związków, które uszkadzają tzw. twór siatkowaty (biorący udział m.in. w kontroli rytmu snu i czuwania) w centralnym układzie nerwowym, wywołując stan śpiączki. Do śpiączki cukrzycowej może dochodzić w następstwie czterech różnych, ostrych powikłań cukrzycy:
- kwasicy ketonowej,
- nieketonowej hiperglikemii hiperosmolalnej (kwasicy hiperosmotycznej),
- kwasicy mleczanowej,
- hipoglikemii.
Każdy z tych stanów chorobowych charakteryzuje się różnymi objawami klinicznymi oraz w różnym tempie (w przypadku nieskuteczności lub niepodjęcia leczenia) doprowadza do rozwoju śpiączki.
Ze względu na duże niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia, jakie stanowi śpiączka cukrzycowa niezwykle ważne jest jak najszybsze udzielenie pomocy choremu. Często zdarza się, że śpiączka jest pierwszym objawem dotychczas nierozpoznanej cukrzycy, a utrata przytomności może mieć miejsce na ulicy, w autobusie, w sklepie, praktycznie wszędzie. Jeśli zdarzernie będzie miało miejsce na naszych oczach warto wiedzieć jak w takiej sytuacji się zachować i co każdy z nas może zrobić by pomóc choremu.
2. Pierwsza pomoc w śpiączka cukrzycowej
Ze wględu na uproszczenie postępowania z osobą chorą na cukrzycę w przypadku wystąpienia utraty przytomności, śpiączkę cukrzycową podzielono na 2 typy:
- hiperglikemiczną (spowodowaną zbyt wysokim poziomem cukru we krwi),
- hipoglikemiczną (charakteryzującą się poziomem cukru poniżej normy).
Hiperglikemia jest zazwyczaj spowodowana pogarszającą się zdolnością trzustki do wydzielania insuliny (hormonu obniżającego poziom glukozy we krwi poprzez umożliwienie jej przejścia do komórek) czy narastającym wzrostem poziomu glukozy w wyniku nieprawidłowo prowadzonego leczenia (stosowania zbyt małych dawek insuliny). Nakładają się na to również sytuacje stresowe i zbyt obfita dieta. Jednoczesne zaistnienie kilku z tych zdarzeń prowadzi do wystąpienia objawów hiperglikemii, takich jak:
- częste oddawanie moczu (nasz organizm próbuje wydalić w ten sposób nadmiar cukru),
- wzmożone pragnienie (spowodowane zarówno potrzebą rozcieńczenia „słodkiej” krwi jak i uzupełnienia pojawiającego się niedoboru płynów traconych z moczem),
- wzrost łaknienia (z powodu braku insuliny jedynie śladowe ilości glukozy przedostają się do komórek) – część energii komórki czerpią z rozkładu tłuszczów do ciał ketonowych (czyli ketonów) – wzrost ich stężenia odpowiada częściowo za śpiączkę i wywołuje charakterystyczny, kwaśny zapach „zgniłych jabłek” z ust,
- bóle brzucha,
- nudności,
- wymioty,
- przyspieszony, głęboki oddech.
Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie, spowodowana jest natomiast:
- zbyt wysokim poziomem insuliny (przyjęcie za dużej dawki lub przyjęcie prawidłowej dawki, bez spożycia posiłku),
- wykonanie znacznego wysiłku fizycznego,
- spożycie alkoholu,
- w zaburzeniach wchłaniania węglowodanów w związku z zaburzeniami układu nerwowego w obrębie żołądka i jelit (może być późnym powikłaniem cukrzycy),
- także w niedoczynności tarczycy czy chorobie Addisona.
Obniżenie poziomu cukru we krwi sprawia, że zaczyna go brakować dla wrażliwych komórek nerwowych, następuja nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu, pojawiają się drgawki, zaburzenia świadomości i ostatecznie śpiączka. Przed utratą przytomności pojawiają się ponadto takie objawy jak uczucie głodu, mroczki przed oczami, pobudzenie psychoruchowe, niepokój, przyspieszone bicie serca i zimny pot.
W przypadku gdy jesteśmy świadkami epizodu hiperglikemii bądź hipoglikemii i nie mamy mozliwości zmierzenia na miejscu poziomu cukru we krwiposzkodowanego powinniśmy:
- Gdy poszkodowany jest przytomny – podać mu cukier rozpuszczony w herbacie lub inny, mocno osłodzony napój do picia. W przypadku gdy mamy do czynienia z hiperglikemią dodatkowa porcja cukru przy i tak bardzo wysokim jego poziomie nie wyrządzi choremu krzywdy, natomiast gdy przyczyną utraty przytomności była hipoglikemia słodki napój może mu uratować życie.
- Gdy poszkodowany stracił przytomność – kontrolować podstawowe funkcje życiowe (oddech i tętno), ułożyć go na boku (w tzw. pozycji bocznej bezpiecznej), tak by mógł swobodnie oddychać, a w razie wymiotów nie zakrztusił się treścią żołądka, zadzwonić po karetkę i utrzymywać w cieple (np. okrywając kocem).
Kolejne etapy postępowania z osobą w stanie śpiączki cukrzycowej są już nieco bardziej zaawansowane, przeprowadzane przez zespół karetki pogotowia i kontynuowane w szpitalu.
3. Leczenie w śpiączce cukrzycowej
W hiperglikemii leczenie obejmuje:
I. Nawodnienie
Przez dożylne podanie łącznej ilości 5,5 – 6,5l 0,9% roztworu soli fizjologicznej NaCl (w przypadku poziomu sodu powyżej normy – 0,45%), odpowiednio rozłożone w czasie. W momencie gdy poziom glukozy dojdzie do wielkości 200-250 mg/dl roztwór soli zastępujemy roztworem 5% glukozy w ilości 100ml/godz.
II. Obniżanie poziomu cukru we krwi – stosując tzw. insulinoterapię dożylną
Początkowo jednorazowa dawka ok. 4-8j. insuliny. Następnie 4-8j. insuliny/godz. Gdy poziom glukozy spadnie do 200-250mg/dl szybkość wlewu insuliny zmniejszamy do 2-4j./godz.
III. Wyrównanie niedoborów elektrolitów, głównie potasu drogą dożylną w ilości 20mmol KCl w ciągu 1-2godz. W celu wyrównania towarzyszącej kwasicy stosuje się również wodorowęglan sodu w ilości ok. 60 mmol.
IV. Ponadto należy monitorować:
- ciśnienie tętnicze, częstość oddechów i tętna, oraz stanu świadomości chorego (stosując np. tzw. Skalę Śpiączki Glasgow),
- poziom cukru w osoczu lub z palca,
- ilość podanych i wydalonych przez pacjenta płynów (bilans płynów)
- temperaturę i masę ciała,
- stężenia w surowicy potasu, sodu, chloru, ketonów, fosforanów i wapnia,
- gazometrię krwi tętniczej,
- poziom glukozy i ketonów w moczu.
W hipoglikemii leczenie obejmuje:
I. Jeszcze na miejscu zdarzenia należy podać domięśniowo glukagon (chory może mieć przy sobie strzykawkę z tym lekiem) w ilości 1-2mg. Nie należy podawać glukagonu w przypadku gdy do hipoglikemii doszło u chorego stosującego doustne leki przeciwcukrzycowe lub gdy jest on pod wpływem alkoholu.
II. Następnie stosuje się dożylnie 20% roztwór glukozy 80-100ml.
III. Po odzyskaniu przytomności kontynuuje się podawanie cukrów doustnie i kontroluje poziom cukru we krwi.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.