Stereotypie ruchowe – przykłady, przyczyny i leczenie
Stereotypie ruchowe to celowe, powtarzające się, stereotypowe, niefunkcjonalne, często rytmiczne ruchy. Ich przyczyny nie zostały dokładnie określone. Wiadomo jednak, że nie zawsze odpowiada za nie proces chorobowy. Jakie są ich przejawy? Czy leczenie jest możliwe i konieczne?
1. Co to są stereotypie ruchowe?
Stereotypie ruchowe (SR), zgodnie z ICD-10, to powtarzalne, skoordynowane, rytmiczne i nieodruchowe ruchy mimowolne. Cechuje je określony wzorzec oraz fakt, że nie są prowokowane. Co ważne, istnieje możliwość natychmiastowego przerwania wykonywania czynności stereotypowej na skutek rozproszenia uwagi bądź pod wpływem bodźca czuciowego.
SR nie tworzą obrazu żadnego ze znanych zaburzeń psychicznych lub neurologicznych. SR są klasyfikowane jako jeden z rodzajów hiperkinetycznych zaburzeń ruchowych i kodowane jako F.98.4. Obserwuje się je u osób z całościowymi zaburzeniami rozwoju czy upośledzeniem umysłowym, spektrum zaburzeń autystycznych, chorobą Alzheimera czy chorobą Parkinsona bądź otępieniem.
Stereotypie ruchowe u zdrowych dzieci i dorosłych nie są rzadkością. Pojęcie stereotypie ruchowe stosuje się zatem także w kontekście izolowanych czynności ruchowych, rozwojowych i łagodnych.
2. Podział i przykłady stereotypii ruchowych
Stereotypie ruchowe dzieli się na proste i złożone. Proste SR to na przykład ruch stopą podczas słuchania muzyki, potrząsanie nogą, wyginanie palców, obgryzanie paznokci czy zaciskanie zębów.
Złożone SR polegają na występowaniu takich ruchów jak: otwieranie i zamykanie rąk, machanie rękami (i inne stereotypie ruchowe rąk), potrząsanie ramionami czy otwieranie ust. Z uwagi na współwystępowanie innych objawów neurologicznych lub psychiatrycznych SR dzieli się na stereotypie ruchowe pierwotne i wtórne.
Stereotypie ruchowe pierwotne to zaburzenia ruchowe, które nie zaburzają funkcjonowania, występują najczęściej okresowo (choć budzą niepokój).
Stereotypie ruchowe wtórne – przeciwnie. Mają negatywny wpływ na codzienną aktywność i towarzyszą przewlekle.
3. Przyczyny stereotypii ruchowych
Z jakiego powodu pojawiają się SR? Istnieje kilka teorii. Specjaliści podkreślają, że pierwotne stereotypie ruchowe, w przeciwieństwie do tików ruchowych, mogą wiązać się z pojawianiem się przyjemnych odczuć. Bywa, że są sposobem na nudę czy wyrażania ekscytacji. Pojawiają się także wskutek stresu czy napięcia. Na ogół występują okresowo i nie zaburzają codziennego funkcjonowania.
Wtórne SR występują u osób niepełnosprawnych umysłowo, pacjentów z deficytami zmysłów (np. ślepota) lub w stanie deprywacji sensorycznej, otępienia czołowo-skroniowego, z chorobą Alzheimera czy Parkinsona. Mogą świadczyć o zaburzeniach rozwoju psychoruchowego. Są także typowe dla spektrum zaburzeń autystycznych.
Czasem mogą wynikać z zapalenia mózgu, guzów i urazów. Bywają spowodowane stosowaniem leków czy substancji psychoaktywnych. Zdarza się, że są uwarunkowane genetycznie.
4. Diagnostyka i wygaszanie stereotypii
Jak leczyć stereotypie ruchowe? Przede wszystkim trzeba ustalić, czy to faktycznie SR, czy też inny rodzaj zaburzeń hiperkinetycznych. W diagnostyce różnicowej pomocna jest dokumentacja video lub opis niepokojących zachowań. Nie mniej ważna jest:
- ocena rozwoju w przypadku dziecka,
- badanie neurologiczne,
- wywiad dotyczący chorób współwystępujących,
- określenie wywiadu rodzinnego,
- ustalenie, czy są to SR proste, czy też SR złożone.
Gdy zostaną rozpoznane proste pierwotne SR, diagnostyka nie jest pogłębiana. Stosuje się obserwację i okresową kontrolę (np. u lekarza rodzinnego). W przypadku złożonych pierwotnych SR wskazana jest kontrola w poradni neurologicznej, można rozważyć konsultację psychologiczną.
W przypadku podejrzenia wtórnych SR wskazana jest diagnostyka neuroobrazowa, genetyczna, elektroencefalograficzna, metaboliczna, ocena psychologiczna oraz stała opieka neurologiczna.
Ważna jest ocena funkcjonowania osoby ze SR. By ją ustalić, stosuje się 3 skale kwestionariuszowe. To:
- Skala ciężkości stereotypii ruchowych (Motor Stereotypy Severity Scale/ SSS).
- Skala oceny zachowania (Repetitive Behaviour Scale).
- Ewidencja zaburzeń behawioralnych (Behaviour Problems Inventory).
W przypadkach pierwotnych SR najczęściej nie jest wymagane żadne leczenie. Jeżeli te wpływają negatywnie na funkcjonowanie, wskazana jest terapia behawioralna i zmiana nawyków.
W przypadku wtórnych SR w grupie pacjentów rozważa się leczenie farmakologiczne (np. osoby z autyzmem stosować mogą klomipraminę, risperidon lub fluoksetynę).
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.