Stres psychologiczny

Stres psychologiczny nie doczekał się uniwersalnej i powszechnie akceptowanej definicji. W znaczeniu potocznym kojarzony jest ze zmianami w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych, takich jak procesy poznawcze, uwaga, pamięć, emocje i motywacja, które są spowodowane trudną sytuacją, przeciążeniem czy chorobą. Za stres psychologiczny można uznać taką zmianę w otoczeniu, która wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego i przeszkadza w normalnym toku reagowania. O czym mówi psychologia stresu? Jakie są stresory i fazy reakcji na stres? Jak walczyć ze stresem?

1. Psychologia stresu

Obecnie daje się wyróżnić trzy główne nurty koncepcji w ujmowaniu stresu psychologicznego:

1. Stres rozumiany jako bodziec, sytuacja trudna lub wydarzenie zewnętrzne o określonych właściwościach, np. rozwód, śmierć bliskiej osoby, choroba, zmiana pracy. Jednak to samo wydarzenie, np. występ publiczny, dla jednej osoby będzie stresujące, a dla innej – nie.
2. Stres jako reakcje wewnętrzne człowieka, zwłaszcza reakcje emocjonalne. Są to koncepcje zaczerpnięte z nauk medycznych, jednak reakcja lękowa, stan napięcia, poczucie zagrożenia mogą wynikać nie tylko z oddziaływania niekorzystnych czynników psychologicznych, ale i fizycznych, jak wysoka temperatura, hałas.
3. Stres jako relacja (interakcja) pomiędzy czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka. Są to współczesne ujęcia interakcyjne, które przypisują doniosłe znaczenie w przebiegu reakcji stresowej czynnikowi pośredniczącemu, a mianowicie ocenie poznawczej, czyli subiektywnemu przeświadczeniu człowieka, że dana sytuacja jest niebezpieczna, zagrażająca albo szkodliwa.

Zobacz film: "Kiedy należy zgłosić się do psychiatry?"

Liczne stresory, czyli przyczyny stresu, wywołują szereg objawów o charakterze:

• fizjologicznym, np.: infekcje, palpitacje serca, trudności w oddychaniu, osłabienie, bezsenność, bladość, migreny, niestrawność, biegunki, alergie, astma, wzmożone pocenie się;
• psychologicznym, np.: gniew, złość, rozdrażnienie, nerwowość, lęk, obawa, wstyd, zakłopotanie, depresja, złe samopoczucie, poczucie winy, zazdrość, obniżona samoocena, niezdolność do koncentracji, natrętne myśli lub wyobrażenia, wzmożone fantazjowanie;
• behawioralnym, np.: agresja, bierność, skłonność do irytacji, trudności z mówieniem, drżenie, tiki nerwowe, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, obgryzanie paznokci, zakłócony rytm snu, zamykanie się w sobie lub popadanie w przygnębienie, zaciskanie pięści, zwiększona absencja w pracy, szybkie jedzenie, zmiana stosunku do seksu.

2. Co to jest stres psychologiczny?

Obecnie powszechnie akceptuje się pogląd, że stresu nie można lokować wyłącznie ani w jednostce, ani w środowisku, ale dotyczy on określonego rodzaju relacji (transakcji) między nimi, a więc traktuje się relację stresową jako zakłócenie lub zapowiedź zakłócenia równowagi pomiędzy zasobami a możliwościami jednostki z jednej strony a wymaganiami otoczenia z drugiej. Aktualnie w psychologicznych ujęciach stresu dominuje stanowisko relacyjne, reprezentowane m.in. przez R.S. Lazarusa i S. Folkman. Autorzy twierdzą, że stres to dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, która oceniana jest przez jednostkę jako wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości sprostania jej. O uznaniu relacji za stresową decyduje subiektywna ocena jednostki, a nie właściwości obiektywne sytuacji.

W wyniku oszacowania, zdarzenie stresowe zostaje zaklasyfikowane przez jednostkę do jednej z trzech kategorii:

• krzywda lub strata – już zaistniałe szkody bądź urazy,
• zagrożenie – antycypowane (przewidywane) krzywdy,
• wyzwanie – zdarzenie prowokujące do walki.

Tadeusz Tomaszewski, polski psycholog, przypisał status stresu psychologicznego sytuacji trudnej, czyli takiej, w której zachodzi rozbieżność między potrzebami lub zadaniami człowieka a możliwościami zaspokojenia tych potrzeb lub wykonania zadań. Wyróżnił on kilka typów sytuacji trudnej: deprywację, przeciążenie, zagrożenie i utrudnienie.

Inny polski teoretyk stresu, Janusz Reykowski, określa stres psychologiczny jako klasę czynników zakłócających określony tok czynności, zagrażających człowiekowi bądź uniemożliwiających mu zaspokojenie potrzeb. Z kolei Jan Strelau porównuje stres do stanu, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne, wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji.

3. Fazy stresu psychicznego

• Faza mobilizacji

Polega na aktywizacji procesów psychologicznych pod wpływem umiarkowanego stresu. Człowiek szybciej, skuteczniej i intensywniej spostrzega, myśli, koncentruje się, czyli podejmuje adekwatny wysiłek intelektualny, by sprostać wyzwaniu.

• Faza rozstrojenia

Pod wpływem przedłużającego się i silniejszego stresu następuje obniżenie poziomu czynności psychicznych. Człowiek ma problem z koncentracją uwagi, logicznym myśleniem i przewidywaniem konsekwencji własnych poczynań. Pojawia się schematyzm działania, zahamowanie i bezradność. Emocje zaczynają brać górę nad rozsądkiem. Widać wyraźne oznaki lęku, gniewu, złości i irytacji.

• Faza destrukcji

Człowiek jest niezdolny do prawidłowego wykonania każdej czynności pod wpływem długotrwałego i intensywnego stresu. Spada motywacja do działania i adekwatnej oceny sytuacji. Człowiek ma tendencje do poddawania się, ucieczki, płaczu, agresji, autoagresji lub w sposób gwałtowny szuka pomocy.

4. Radzenie sobie ze stresem

Wyróżnia się trzy główne style radzenia sobie ze stresem:

• aktywne zachowanie – reakcje, które zmieniają sytuację,
• poznawcze radzenie sobie – reakcje, które zmieniają znaczenie lub ocenę stresu,
• unikanie – reakcje, które zmierzają do kontroli przykrytych uczuć.

Jak opanować lub zmniejszyć stres?

• Uświadom sobie, co jest twoim stresorem oraz twoje emocjonalne i fizyczne reakcje.
• Ustal, co możesz zmienić.
• Dokonaj refleksji nad sobą.
• Zastanów się, jakie masz mocne i słabe strony.
• Pamiętaj o codziennej gimnastyce i ruchu na świeżym powietrzu.
• Posłuchaj spokojnej muzyki.
• Spędzaj czas z bliskimi.
• Oddychaj głęboko.
• Pij zioła na uspokojenie.
• Stosuj techniki relaksacyjne, np. metody „strzepnięcia stresu”.

Istnieje wiele metod redukcji negatywnego napięcia emocjonalnego. Wybór jednej z nich zależy od indywidualnych preferencji. Każdego dnia podlega się różnym naciskom, wymaganiom i ograniczeniom. Sytuacje stresowe zaliczane są do grupy czynników najbardziej niebezpiecznych dla zdrowia psychicznego człowieka. Stres staje się wrogiem publicznym numer jeden, dlatego powinniśmy nauczyć się nad nim panować.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.