Stres psychologiczny

Stres psychologiczny nie doczekał się uniwersalnej i powszechnie akceptowanej definicji. W znaczeniu potocznym kojarzony jest ze zmianami w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych, takich jak procesy poznawcze, uwaga, pamięć, emocje i motywacja, które są spowodowane trudną sytuacją, przeciążeniem czy chorobą. Za stres psychologiczny można uznać taką zmianę w otoczeniu, która wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego i przeszkadza w normalnym toku reagowania. O czym mówi psychologia stresu? Jakie są stresory i fazy reakcji na stres? Jak walczyć ze stresem?

1. Psychologia stresu

Obecnie daje się wyróżnić trzy główne nurty koncepcji w ujmowaniu stresu psychologicznego:

1. Stres rozumiany jako bodziec, sytuacja trudna lub wydarzenie zewnętrzne o określonych właściwościach, np. rozwód, śmierć bliskiej osoby, choroba, zmiana pracy. Jednak to samo wydarzenie, np. występ publiczny, dla jednej osoby będzie stresujące, a dla innej – nie.
2. Stres jako reakcje wewnętrzne człowieka, zwłaszcza reakcje emocjonalne. Są to koncepcje zaczerpnięte z nauk medycznych, jednak reakcja lękowa, stan napięcia, poczucie zagrożenia mogą wynikać nie tylko z oddziaływania niekorzystnych czynników psychologicznych, ale i fizycznych, jak wysoka temperatura, hałas.
3. Stres jako relacja (interakcja) pomiędzy czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka. Są to współczesne ujęcia interakcyjne, które przypisują doniosłe znaczenie w przebiegu reakcji stresowej czynnikowi pośredniczącemu, a mianowicie ocenie poznawczej, czyli subiektywnemu przeświadczeniu człowieka, że dana sytuacja jest niebezpieczna, zagrażająca albo szkodliwa.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Psychoterapia par - razem czy osobno?"

Liczne stresory, czyli przyczyny stresu, wywołują szereg objawów o charakterze:

• fizjologicznym, np.: infekcje, palpitacje serca, trudności w oddychaniu, osłabienie, bezsenność, bladość, migreny, niestrawność, biegunki, alergie, astma, wzmożone pocenie się;
• psychologicznym, np.: gniew, złość, rozdrażnienie, nerwowość, lęk, obawa, wstyd, zakłopotanie, depresja, złe samopoczucie, poczucie winy, zazdrość, obniżona samoocena, niezdolność do koncentracji, natrętne myśli lub wyobrażenia, wzmożone fantazjowanie;
• behawioralnym, np.: agresja, bierność, skłonność do irytacji, trudności z mówieniem, drżenie, tiki nerwowe, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, obgryzanie paznokci, zakłócony rytm snu, zamykanie się w sobie lub popadanie w przygnębienie, zaciskanie pięści, zwiększona absencja w pracy, szybkie jedzenie, zmiana stosunku do seksu.

2. Co to jest stres psychologiczny?

Obecnie powszechnie akceptuje się pogląd, że stresu nie można lokować wyłącznie ani w jednostce, ani w środowisku, ale dotyczy on określonego rodzaju relacji (transakcji) między nimi, a więc traktuje się relację stresową jako zakłócenie lub zapowiedź zakłócenia równowagi pomiędzy zasobami a możliwościami jednostki z jednej strony a wymaganiami otoczenia z drugiej. Aktualnie w psychologicznych ujęciach stresu dominuje stanowisko relacyjne, reprezentowane m.in. przez R.S. Lazarusa i S. Folkman. Autorzy twierdzą, że stres to dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, która oceniana jest przez jednostkę jako wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości sprostania jej. O uznaniu relacji za stresową decyduje subiektywna ocena jednostki, a nie właściwości obiektywne sytuacji.

W wyniku oszacowania, zdarzenie stresowe zostaje zaklasyfikowane przez jednostkę do jednej z trzech kategorii:

• krzywda lub strata – już zaistniałe szkody bądź urazy,
• zagrożenie – antycypowane (przewidywane) krzywdy,
• wyzwanie – zdarzenie prowokujące do walki.

Tadeusz Tomaszewski, polski psycholog, przypisał status stresu psychologicznego sytuacji trudnej, czyli takiej, w której zachodzi rozbieżność między potrzebami lub zadaniami człowieka a możliwościami zaspokojenia tych potrzeb lub wykonania zadań. Wyróżnił on kilka typów sytuacji trudnej: deprywację, przeciążenie, zagrożenie i utrudnienie.

Inny polski teoretyk stresu, Janusz Reykowski, określa stres psychologiczny jako klasę czynników zakłócających określony tok czynności, zagrażających człowiekowi bądź uniemożliwiających mu zaspokojenie potrzeb. Z kolei Jan Strelau porównuje stres do stanu, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne, wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji.

3. Fazy stresu psychicznego

• Faza mobilizacji

Polega na aktywizacji procesów psychologicznych pod wpływem umiarkowanego stresu. Człowiek szybciej, skuteczniej i intensywniej spostrzega, myśli, koncentruje się, czyli podejmuje adekwatny wysiłek intelektualny, by sprostać wyzwaniu.

• Faza rozstrojenia

Pod wpływem przedłużającego się i silniejszego stresu następuje obniżenie poziomu czynności psychicznych. Człowiek ma problem z koncentracją uwagi, logicznym myśleniem i przewidywaniem konsekwencji własnych poczynań. Pojawia się schematyzm działania, zahamowanie i bezradność. Emocje zaczynają brać górę nad rozsądkiem. Widać wyraźne oznaki lęku, gniewu, złości i irytacji.

• Faza destrukcji

Człowiek jest niezdolny do prawidłowego wykonania każdej czynności pod wpływem długotrwałego i intensywnego stresu. Spada motywacja do działania i adekwatnej oceny sytuacji. Człowiek ma tendencje do poddawania się, ucieczki, płaczu, agresji, autoagresji lub w sposób gwałtowny szuka pomocy.

4. Radzenie sobie ze stresem

Wyróżnia się trzy główne style radzenia sobie ze stresem:

• aktywne zachowanie – reakcje, które zmieniają sytuację,
• poznawcze radzenie sobie – reakcje, które zmieniają znaczenie lub ocenę stresu,
• unikanie – reakcje, które zmierzają do kontroli przykrytych uczuć.

Jak opanować lub zmniejszyć stres?

• Uświadom sobie, co jest twoim stresorem oraz twoje emocjonalne i fizyczne reakcje.
• Ustal, co możesz zmienić.
• Dokonaj refleksji nad sobą.
• Zastanów się, jakie masz mocne i słabe strony.
• Pamiętaj o codziennej gimnastyce i ruchu na świeżym powietrzu.
• Posłuchaj spokojnej muzyki.
• Spędzaj czas z bliskimi.
• Oddychaj głęboko.
• Pij zioła na uspokojenie.
• Stosuj techniki relaksacyjne, np. metody „strzepnięcia stresu”.

Istnieje wiele metod redukcji negatywnego napięcia emocjonalnego. Wybór jednej z nich zależy od indywidualnych preferencji. Każdego dnia podlega się różnym naciskom, wymaganiom i ograniczeniom. Sytuacje stresowe zaliczane są do grupy czynników najbardziej niebezpiecznych dla zdrowia psychicznego człowieka. Stres staje się wrogiem publicznym numer jeden, dlatego powinniśmy nauczyć się nad nim panować.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.