Terapia rodzinna - systemowa i niesystemowa terapia rodzin
Terapia rodzinna, to obok terapii indywidualnej czy psychoterapii grupowej, jeszcze inna forma leczenia psychologicznego. Nie ma jednej, standardowej szkoły terapii rodzinnej. Przywracanie równowagi systemowi rodzinnemu może odbywać się w różnych podejściach teoretycznych, np. w podejściu psychoanalitycznym, behawioralnym, fenomenologicznym czy systemowym. W rodzinie zawsze znajdują odzwierciedlenie dysfunkcje jednostki, która przynależy do danej rodziny. Jeżeli np. uczeń ma problemy w szkole albo ojciec straci pracę, następuje destabilizacja dotychczasowej homeostazy rodziny tak, że niejednokrotnie cały system rodzinny wymaga pomocy psychologicznej.
1. Ewolucja koncepcji terapii rodzinnej
Terapia rodzinna, w tym terapia małżeńska, ewoluowała na przestrzeni lat. Zwracano uwagę na różne czynniki, które mogły mieć wpływ na funkcjonowanie rodziny. Przede wszystkim akcentowano rolę osób znaczących w rodzinie – rodziców – którzy modyfikują wzajemne relacje i wpływają na wewnętrzne przeżycia dzieci. Pierwotnie zbyt duże znaczenie przypisywano matce i jej jednokierunkowemu wpływowi na dziecko, która poprzez nadmierną opiekuńczość lub jawne odrzucenie miała przyczyniać się do krystalizowania różnych zaburzeń u własnych latorośli. Następnie przeniesiono środek ciężkości z cech osobowości matki na jej relacje z dziećmi, np. uwypuklono znaczenie tzw. paradoksalnych komunikatów, które w warstwie werbalnej przekazują zupełnie coś innego niż w warstwie niewerbalnej (np. koncepcja podwójnego wiązania G. Batesona).
W dalszych etapach rozwoju terapii rodzinnej terapeuci zaczęli analizować wzajemne stosunki między wszystkimi członkami rodziny. Brano pod uwagę odgrywane role (np. kozła ofiarnego), pozorność wzajemnej komunikacji w rodzinie, uwypuklano znaczenie hierarchii i struktury rodziny dla funkcjonowania poszczególnych jednostek oraz granice między członkami rodziny. Następnie podkreślano rolę interakcji w systemie rodzinnym i zaczęto opisywać patologiczne więzi, jakimi rodzice przywiązują do siebie swoje dzieci, by utrudnić im samodzielne życie. W końcu ewolucja koncepcji terapii rodzinnej doprowadziła do myślenia systemowego o rodzinie, zgodnie z którym rodzina składa się z podsystemów i sama równocześnie jest podsystemem większego sytemu, jakim jest rodzina pochodzenia matki lub ojca czy społeczeństwo. Rodzina bowiem stanowi podstawową komórkę społeczną.
Podejście systemowe obstaje przy twierdzeniu, że zmiana w obrębie jednego podsystemu, np. na linii mąż-żona, brat-siostra, matka-córka itp. wpływa na zmianę całego systemu i odwrotnie. Zwrócono też uwagę na niewidzialne lojalności, jakie wiążą w wymiarze międzypokoleniowym układ rodzinny. Trudności w funkcjonowaniu rodziny mogą bowiem wynikać z konfliktów przeniesionych z przeszłości, z rodziny generacyjnej, np. choroba alkoholowa może ujawniać się w każdym pokoleniu rodzinnym – dziadkowie, rodzice, dzieci. Oprócz tego, do zaburzeń funkcjonowania rodziny mogą przyczynić się zbyt bliskie więzi między członkami rodziny oraz koalicje – związek osób zawiązany przeciwko innej jednostce z rodziny.
2. Systemowa terapia rodzin
Terapia rodzinna różni się od terapii indywidualnej i grupowej obiektem, na którym koncentruje się pomoc psychologiczna. Nie jest to pojedyncza osoba czy grupa osób, ale rodzina bądź para małżeńska. Terapeuci rodzinni koncentrują się na strukturze rodziny, rodzajach więzi między poszczególnymi członkami, całym systemie rodzinnym i jego podsystemach oraz komunikacji. Psychoterapeuci indywidualni bardziej zwracają uwagę na wewnętrzny świat przeżyć pacjenta oraz na to, jak świat zewnętrzny znajduje odzwierciedlenie w umyśle człowieka. Terapia rodzinna może być prowadzona na dwa sposoby. Wyróżnia się terapię rodzinną zorientowaną systemowo i niesystemowo. Psychoterapeuci rodzin zorientowani systemowo pracują z całą rodziną, chociaż poszczególni członkowie zwykle definiują problem jako zaburzenie jednej osoby, np. alkoholizm ojca, anoreksja córki, depresja matki, chuligańskie zachowania syna itp.
Zdaniem terapeutów systemowych patologia funkcjonowania pojedynczego pacjenta tkwi w strukturze systemu rodzinnego i w relacjach, w jakie wchodzą członkowie rodziny. Objawy chorobowe jednostki mogą służyć utrzymaniu homeostazy w rodzinie, np. rodzina podświadomie będzie pielęgnowała wzorzec rodziny alkoholowej, gdyż w ten sposób każdy w systemie pełni określoną funkcję, np. ojciec alkoholik, matka i dzieci jako współuzależnione jednostki, które zabezpieczają rodzinę przed tym, by patologia nie wyszła na jaw. Terapeuta systemowy traktuje rodzinę jako system otwarty, a więc zdolny do uzdrowienia i odkrycia potencjału samoregulacji. Zaburzenia powstają, gdy rodzina, mimo wymagań zewnętrznych bądź rozwoju osób wchodzących w jej skład, nie zmienia swojej struktury. Brakuje akceptacji dla stopniowych przeobrażeń i modyfikacji struktury rodziny.
3. Niesystemowa terapia rodzin
Terapeuci rodzinni muszą przezwyciężać opór rodziny przed zmianą. Radzenie sobie z oporem całego systemu rodzinnego, jak i poszczególnych członków rodziny to ważny etap pracy terapeutycznej. Stosuje się zatem techniki pośrednie i paradoksalne, np. komunikaty nie wprost, paradoksy pragmatyczne, elementy transu itp. W odróżnieniu od systemowego podejścia w terapii rodzin podejście niesystemowe przypisuje patologie rodzinne jednostce i jej dysfunkcjonalnym zachowaniom. Według niesystemowego podejścia do terapii rodzinnej, „zaburzona jednostka” przyczyniła się do powstania nieszczęśliwej rodziny, ale rodzina ma też ogromny wpływ na kształtowanie i podtrzymywanie zaburzeń członków wchodzących w skład rodziny. Dysfunkcje manifestują się na płaszczyźnie rodzinnej, ponieważ rodzina jest ważnym obszarem funkcjonowania każdego człowieka.
Cel psychoterapii niesystemowej to zmiana osobowości bądź zachowań poszczególnych członków rodziny. Sposób działania terapeutów rodzinnych zorientowanych niesystemowo przypomina pracę psychoterapeutów indywidualnych. Terapia rodzinna jest prowadzona zwykle z wszystkimi członkami rodziny, chociaż nie wszyscy muszą być obecni w poszczególnych fazach procesu terapeutycznego. Czasami terapia orientuje się na określonym podsystemie rodzinnym, np. parze małżonków. Specyfika terapii rodzinnej polega na tym, że nie koncentruje się ona na przeszłości poszczególnych członków systemu rodzinnego, a raczej na całym zaburzonym systemie, aktualnych wzorcach interakcji, strukturze, dynamice i wątpliwej jakości komunikacji między poszczególnymi członkami rodziny.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.