Uśmiech sardoniczny – co warto wiedzieć?

Uśmiech sardoniczny to pojęcie, które ma wiele znaczeń. W szerszym i potocznym rozumieniu to uśmiech szyderczy i pogardliwy. To także grymas twarzy, który przypomina uśmiech, a jest wywołany skurczem mięśni mimicznych po zażyciu trucizn zawartych w kropidle szafranowym, nazywanym sardonijskim zielem.

Obecne w roślinie alkohole blokują receptor GABA i uszkadzają ośrodkowy układ nerwowy. To powoduje silny skurcz mięśni. W efekcie twarz otrutej osoby zastyga w grymasie z wyszczerzonymi zębami, przypominającym uśmiech. "Sardoniczny" etymologicznie odnosi się do Sardynii (gr. Sardo)

Obecnie współczesna medycyna stosuje to określenie w odniesieniu do charakterystycznego grymasu twarzy występującego w przebiegu tężca, spowodowanego skurczem mięśni mimicznych.

Jak wygląda sardoniczny uśmiech wywołany chorobą? Chorzy mają obniżone kąciki ust, odsłonięte zęby i zmarszczone czoło, co kojarzy się z wyrazem pogardy.

Sardoniczny uśmiech jest typowym objawem tężca (łac. tetanus). To ostra, zakaźna i ciężka choroba przyranna. Nie jest zaraźliwa. Jej przyczyną są egzotoksyny wytwarzane przez laseczkę tężca (Clostridium tetani).

To Gram-dodatnia, beztlenowa bakteria występująca powszechnie w glebie, kurzu, wodzie oraz przewodzie pokarmowym zwierząt. Wrotami zakażenia może być uszkodzenia ciała związane z przerwaniem ciągłości tkanek, także drobne i niemal niewidoczne skaleczenia.

Laseczka tężca wydziela neurotoksynę, tak zwaną tetanospazminę. Ta przenika do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie nieodwracalnie hamuje wpływ neuroprzekaźników na mięśnie szkieletowe. Istotą choroby jest wzrost napięcia mięśniowego i skurcz mięśni szkieletowych.

Główną przyczyną uśmiechu sardonicznego w przypadku zakażenia tężcem jest zaniedbanie szczepień oraz profilaktyki tężca przy uszkodzeniach skóry, zranieniach, ranach. Do zakażenia może prowadzić również poród lub poronienie, gdy nie są przestrzegane zasady higieny.

Okres inkubacji choroby wynosi od 2 do 21 dni. Jak przebiega tężec? Najpierw pojawia się niepokój, spadek nastroju, a także dreszcze i poty oraz wzmożone napięcie w mięśniach. W okolicach rany pojawia się ból i drętwienie. Inne objawy to zaburzenia rytmu serca i ciśnienia czy skurcz mięśni oddechowych, a także:

• w postaci lekkiej uśmiech sardoniczny i szczękościsk. Kiedy występuje wyłącznie uśmiech sardoniczny, rokowanie jest dobre,
• w postaci umiarkowanej uśmiech sardoniczny, szczękościsk, sztywność i okresowe skurcze mięśni,
• w postaci ciężkiej pojawiają się objawy ogólne. Postać umiarkowana i ciężka są wskazaniem do leczenia na oddziale intensywnej terapii.

Rozpoznanie tężca jest stosunkowo łatwe z uwagi na charakterystyczne objawy kliniczne i wywiad chorobowy, który wskazuje na zranienie skóry i możliwość dostania się do rany przetrwalników tężca.

W początkowych etapach choroby należy wykluczyć:

• zatrucie strychniną,
• tężyczkę,
• zapalenie mózgu,
• wściekliznę,
• ostry przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów.

By skrócić i złagodzić przebieg choroby stosuje się antytoksynę tężcową (ludzką lub końską). Pomocne jest stosowanie metronidazolu.

Tężec to rzadko spotykana choroba, co ma związek z powszechną profilaktyką pierwotną i wtórną zakażeń. Kluczowa jest szczepionka przeciw tężcowi, która należy do szczepionek inaktywowanych. Zawiera oczyszczoną nieaktywną toksynę (tzw. toksoid) tężcową.

Szczepienie przeciw tężcowi jest obowiązkowe i bezpłatne. Obejmuje dzieci i młodzież do ukończenia 19 r.ż. Ponieważ odporność przeciw tężcowi zmniejsza się z biegiem czasu, a każde zranienie niesie ryzyko zakażenia bakteriami tężca (zwłaszcza gdy rana ulegnie zanieczyszczeniu brudem, ziemią lub odchodami zwierząt), osobom dorosłym zaleca się dawki przypominające szczepionki co 10 lat.

Szczepienie jest realizowane w postaci szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP) lub w przypadku przeciwwskazań do szczepień przeciw krztuścowi szczepionką DT (przeciw błonicy i tężcowi) lub jako szczepionka monowalentna T (przeciw tężcowi).

Szczepienie przypominające może być wykonywane szczepionką przeciw tężcowi, szczepionką przeciw błonicy i tężcowi lub szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.