Tężec - charakterystyka, przyczyny, objawy, zapobieganie, leczenie

Tężec jest ostrą chorobą zakaźną, którą wywołuje beztlenowa laseczka tężca. Laseczka tężca to w rzeczywistości bakteria beztlenowa o nazwie Clostridium tetani. Zakażenie następuje w wyniku zanieczyszczenia rany laseczkami lub zarodnikami bakterii. Choroba ta występuje na całym świecie. Tężec jest niezwykle groźny dla życia – blisko połowa chorych umiera, pomimo zastosowanego leczenia.

Bakteria beztlenowa Clostridium tetani wywołująca objawy tężca może żyć w formie zarodnikowej przez wiele lat. Zagrożenie można znaleźć w kurzu domowym, glebie, wodzie, a także w zwierzęcych odchodach. Statystyki pokazują, iż tężec powstaje najczęściej w wyniku drobnych zadrapań. Do rany przedostają się patogeniczne czynniki, które w niedługim okresie dają pierwsze objawy tężca. Gdy pałeczka tężca wniknie do ciała, wówczas produkowana jest silna trucizna nazywana tetanospazminą.

Wrota zakażenia, w przypadku tężca, to głównie uszkodzone powłoki skórne. Rzadziej zdarza się, by były to błony śluzowe, narząd rodny czy pępowina noworodka. Do zakażenia dochodzi w trakcie zranienia i zabrudzenia rany, najczęściej ziemią. W grupie największego ryzyka są osoby, które skaleczyły się podczas prac rolnych, w ogrodzie lub na działce.

Wraz z brudem i ziemią do rany wnikają laseczki tężca, wywołujące tężec. Wytwarzają one bardzo silną truciznę, zwaną tetanospazminą. Niewielkie stężenie tej substancji – rzędu 0,01 mg, stanowi dawkę śmiertelną. Tetanospazmina przemieszcza się wzdłuż nerwów, uszkadza centralny układ nerwowy. Wzrasta wówczas napięcie mięśniowe i pojawiają się długotrwałe skurcze różnych grup mięśniowych.

Sytuacja staje się niebezpieczna, gdy zostanie zaatakowana krtań oraz mięśnie oddechowe. W takim przypadku dochodzi do ostrej niewydolności oddechowej. Objawy tężca nie występują od razu. Pojawiają się najczęściej od dwóch dni do dwóch tygodni po zakażeniu.

Pierwsze objawy tężca pojawiają się od 3 do 14 dni. Uważa się, że im szybciej występują, tym choroba ma ostrzejszy przebieg. Postać miejscowa to najłagodniejsza forma choroby, która cechuje się bólem, sztywnością i skurczem mięśni wokół powstałej rany. Objawy te utrzymują się do kilku tygodni.

W przypadku postaci uogólnionej, objawy chorobowe nie są tak charakterystyczne jak w przypadku tężca miejscowego. Osoba może wówczas odczuwać:

• bóle głowy i tułowia,
• mrowienie w okolicach rany,
• przeczulicę,
• niepokój,
• wzmożone napięcie mięśni żuchwy,
• szczękościsk,
• trudności z połykaniem,
• przyspieszone bicie serca,
• wzrost ciśnienia,
• wylewy do mięśni,
• wzrastające napięcie mięśni twarzy.

Po pewnym czasie dochodzą bolesne drgawki mięśni, głównie oddechowych, co daje objawy duszenia się. Czasami podczas napadu może mieć miejsce złamanie kompresyjne kręgów, najczęściej odcinka piersiowego kręgosłupa. Napady z czasem stopniowo się wydłużają.

Postać mózgowa powstaje w obrębie mięśni twarzy oraz głowy. Powoduje znaczne porażenie w tych okolicach.

Czy jest jakiś sposób na ochronę przed zakażeniem? Odpowiedź brzmi: tak! Metodą zapobiegania tężcowi są szczepienia przeciwtężcowe. Jest to niezwykle ważne, bo tylko dzięki nim organizm skutecznie uodporni się na tę chotobę.

Szczepionkę trzeba podawać w 4 dawkach: pierwsza już w 2 miesiącu życia, ostatnia miedzy 16-18 miesiącem życia. W 6, 14 i 19 roku życia konieczne jest podanie tzw. dawek przypominających. Nie stwierdzono przeciwwskazań do wykonywania szczepień przeciw tężcowi. Stany osłabienia odporności, takie jak przeziębienie czy inne choroby, mogą jedynie odwlec w czasie termin szczepienia. Nie są jednak wskazaniem do zaniechania szczepienia.

Od kilkunastu lat szczepienie przeciw tężcowi należy do obowiązkowych szczepień dzieci w wieku szkolnym.

Szczepionki przeciw tężcowi są bardzo bezpieczne, gdyż nie zawierają żywych drobnoustrojów, a tylko toksynę. Warto dodać, że w Polsce szczepienia przeciwtężcowe są bezpłatne.

Na tężec najczęściej chorują osoby starsze, u których choroba przebiega bardzo ciężko i często kończy się śmiercią. Aby uchronić te osoby, niezbędne jest podawanie szczepionek przez całe życie, nie rzadziej niż co 10 lat. U osób skaleczonych, podstawą w leczeniu jest dokładne oczyszczenie rany. Stosuje się też antybiotyki i inne leki, by uzupełnić leczenie.

Wśród innych sposobów zapobiegania zakażeniom wymienić należy eliminację potencjalnych ognisk zakaźnych (dbanie o właściwe funkcjonowanie wysypisk śmieci, śmietników, odprowadzeń ścieków) oraz przestrzeganie higieny przy pracy na roli.

Leczenie tężca prowadzi się w warunkach intensywnej opieki medycznej, a zasadniczym lekiem w tym przypadku jest podawana surowica przeciwtężcowa. Antytoksynę podaje się w zależności od częstości przypadku.

Warto wiedzieć, że nieleczony tężec zawsze kończy się śmiercią. Objawy tężca i jego zaawansowanie decydują o podstawowej formie leczenia. Należy podkreślić, że każde leczenie odbywa się w warunkach intensywnej opieki medycznej. Konieczne jest podawanie antybiotyku na przykład penicyliny lub tetracykliny. Jeśli pacjent nie był szczepiony lub dostał niepełną dawkę, wówczas stosuje się szczepienia przeciwtężcowe. Szczepienie nie tylko chroni organizm, sprawia także, że choroba może mieć łagodniejszy przebieg.

Źródła

1. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
2. Gładysz A., Juszczyk J., Diagnostyka różnicowa chorób zakaźnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998, ISBN 83-200-2208-8
3. Cianciara J., Juszczyk J., Choroby zakaźne i pasożytnicze, Czelej, Lublin 2007, ISBN 978-83-60608-34-0
4. Dziubek Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2748-9