Kofeina - właściwości, zespół uzależnienia

Wydaje się, że picie kawy czy herbaty to nic w porównaniu z nałogowym zażywaniem narkotyków w celu pobudzenia organizmu. Na pewno kofeina jest o wiele bezpieczniejsza niż inne psychostymulanty, takie jak amfetamina czy kokaina, jednak i ona może nieść ze sobą pewne ryzyko. Kofeina stanowi składnik napojów orzeźwiających i tzw. energy drinków.

Główne źródła kofeiny, to: kawa, herbata i kakao. Jedna filiżanka parzonej kawy zawiera około 100-150 mg kofeiny, filiżanka czarnej herbaty – 50-75 mg, kakao – 5-50 mg, tabliczka czekolady – 25-35 mg, a puszka coca-coli – 25-50 mg kofeiny. Obecność związków taninowych w herbacie łagodzi i przedłuża czas stymulującego działania kofeiny i z tego powodu herbata jest uważana za używkę lepiej tolerowaną niż kawa.

Kofeina stanowi także składnik niektórych leków przeciwbólowych, w tym tych dostępnych bez recepty. Tabletka od bólu głowy może zawierać około 50 mg kofeiny. Zażycie kofeiny skutkuje subiektywnym poczuciem jasności myślenia, przyspieszeniem akcji serca, pogłębieniem i przyspieszeniem oddychania, zwiększonym oddawaniem moczu, zwiększonym wydzielaniem kwasów żołądkowych.

Główny rezerwuar kofeiny to ziarna kawowe. Studenci podczas sesji egzaminacyjno-zaliczeniowych czy kierowcy podczas długich tras szczególnie cenią sobie właściwości kawy. Kofeina znosi bowiem uczucie zmęczenia i senności, podwyższa koncentrację uwagi i ogólną sprawność umysłową, zwiększa metabolizm, ułatwia formułowanie myśli i poprawia koordynację ruchów.

Kofeina to niewątpliwie najbardziej popularny środek psychoaktywny na świecie. Śmiertelne zatrucia kofeiną są bardzo rzadkie. Śmiertelna dawka kofeiny to 3200 mg kofeiny podanej dożylnie. Śmierć zwykle jest poprzedzona napadami drgawkowymi i zaburzeniami rytmu serca.

U osób systematycznie przyjmujących kofeinę w dużych ilościach – powyżej 600 mg na dobę, mogą pojawić się łagodne objawy odstawienne, np. drażliwość i bóle głowy. Nadużywanie kofeiny skutkuje z czasem uzależnieniem fizycznym. Szczególnie niebezpieczne wydaje się spożycie kawy przez kobiety ciężarne. W ciąży kofeina jest wolniej metabolizowana, wydłuża się okres półtrwania kofeiny i płód narażony jest na toksyczne metabolity substancji. Nadużywanie kofeiny często współwystępuje z uzależnieniem od nikotyny.

Kofeina dość szybko przenika barierę krew-mózg. Uzależnienie od kofeiny przypomina obraz kliniczny nerwicy lękowej. Pojawiają się irracjonalne lęki, zaburzenia snu (bezsenność, sen przerywany), niepokój, zaburzenia nastroju (smutek, przygnębienie, pesymizm, drażliwość), bóle głowy, drżenia i kurcze mięśni.

Osoby uzależnione mogą skarżyć się na dzwonienie w uszach, nadmierną wrażliwość na dotyk lub ból, spadek apetytu, dolegliwości gastryczne (biegunki, zaparcia), kołatanie serca. Często objawy nie są łączone z przyjmowaniem kofeiny, co prowadzi do pomyłek diagnostycznych i niepowodzeń w leczeniu. Uzależnieni od kofeiny muszą zwiększać dawki dla uzyskania pożądanych efektów. Z czasem daje się zaobserwować objawy abstynencyjne.

W ciągu pierwszej doby od odstawienia kawy notuje się bóle głowy, senność, znużenie, zmęczenie, drażliwość, głód kofeiny, niezdolność do efektywnej pracy i zaburzenia koncentracji uwagi. Potem mogą dołączyć mdłości, ziewanie i pogorszenie sprawności fizycznej. Objawy odstawienne mogą trwać nawet kilka tygodni. W odróżnieniu od innych substancji psychostymulujących, amfetaminy czy kokainy, kofeina nie wywołuje euforii, psychoz czy zachowań stereotypowych, niemniej jednak nie jest obojętna dla organizmu. Warto zatem racjonalnie smakować kawę niż pić ją hektolitrami.

Źródła

1. Baran-Furga H., Steinbarth-Chmielewska K., Uzależnienia. Obraz kliniczny i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999, ISBN 83-200-2277-0.
2. Karpowicz P., Narkotyki. Jak pomóc człowiekowi i jego rodzinie?, Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2002, ISBN 83-7344-004-6.