Neurastenia - przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie

Pojęcie „neurastenia” nie jest zbyt często używane przez psychiatrów w środowisku medycznym ze względu na nieprecyzyjność terminologiczną i ciągłe zmiany nazewnictwa psychiatrycznego. Antoni Kępiński, polski psychiatra, mówił o tym zaburzeniu jako o nerwicy neurastenicznej, objawiającej się w postaci poczucia zmęczenia nieadekwatnego do sytuacji oraz spowolnieniem procesów poznawczych. W literaturze można znaleźć też takie określenia, jak osobowość neurasteniczna. Czasami błędnie neurastenię uznaje się za nerwicę wegetatywną.

Do tej pory nie ma określonego stanowiska co do etiologii choroby. Zdaje się, że neurastenia wiąże się z nadmierną produkcją [ katecholamin – adrenaliny i noradrenaliny – hormonów stresu, produkowanych przez nadnercza. Aminy katecholowe działają pobudzająco na układ nerwowy, podwyższają poziom glukozy we krwi, przyspieszają tętno i pracę serca. W literaturze wymienia się wiele czynników, które mogą przyczynić się do powstania neurastenii. Wśród nich znajdują się m.in.:

• życie w ciągłym pośpiechu,
• permanentny stres,
• stany napięcia psychicznego,
• konieczność podejmowania szybkich decyzji,
• presja czasu,
• wyczerpanie pracą zawodową,
• pragnienie szybkiego awansu zawodowego,
• konflikty rodzinne,
• trudne sytuacje życiowe, np. rozwód, choroba,
• czynniki astenizujące, np. poród, przemęczenie, brak odpoczynku.

Przyczyną nerwicy mogą być zarówno urazy natury organicznej, jak i psychicznej. Neurastenia może pojawić się na wskutek długotrwałych napięć, wyczerpania pracą zawodową czy konfliktów w domu. Objawy nerwicy tego rodzaju mają jednak podłoże organiczne. Dość często występują po upojeniu alkoholowym, w przebiegu chorób zakaźnych oraz somatycznych, np. w wyniku zaburzeń miażdżycowych, działania substancji toksycznych (przy ostrym zatruciu tlenkiem węgla). Przyczyną nerwicy neurastenicznej jest również długotrwałe przebywanie w warunkach nadmiernego hałasu i niewłaściwe odżywianie. Zaburzeniu sprzyjają również nastawienie negatywne na światło oraz cechy osobowościowe, jak np.: łatwe zniechęcanie się, rezygnacja z celów życiowych, bierność zawodowa.

W obrazie klinicznym neurastenii istnieją znaczące różnice kulturowe. Występują dwie podstawowe odmiany choroby zachodzące na siebie. W pierwszej, dominującą cechą są skargi na wzmożone zmęczenie po wysiłku umysłowym, często związane z obniżeniem sprawności zawodowej i efektywności w wykonywaniu codziennych zadań. Męczliwość psychiczna jest najczęściej opisywana jako nieprzyjemne dla przeżywającego pojawienie się rozpraszających skojarzeń czy wspomnień, trudności w koncentracji uwagi i ogólnie mniej efektywne myślenie. Drugi typ charakteryzuje się cielesnym uczuciem osłabienia fizycznego i wyczerpania nawet po minimalnym wysiłku, któremu towarzyszy uczucie bólów mięśniowych i niemożność odprężenia się.

Objawy nerwicy neurastenicznej to głównie drażliwość i osłabienie. Chory jest przez większość czasu zmęczony i apatyczny, ma trudności z koncentracją uwagi. Dolegliwościom tym mogą towarzyszyć objawy somatyczne, jak np. bóle mięśni i głowy. Dodatkowo może pojawić się permanentne rozdrażnienie. Neurastenia oznacza dosłownie „słabość nerwów” – termin ten został wprowadzony na określenie stanu wywołanego wyczerpaniem komórek nerwowych w wyniku braku czynności odżywczych.

Inne dolegliwości fizyczne, jakie mogą występować w obu rodzajach neurastenii, to:

• zawroty i napięciowe bóle głowy,
• bóle brzucha,
• poczucie ogólnego rozchwiania i stałego zmęczenia,
• martwienie się pogarszaniem samopoczucia psychicznego i fizycznego,
• drażliwość, irytacja, wybuchy gniewu,
• anhedonia – niezdolność odczuwania przyjemności,
• nastrój depresyjny i lęk,
• zaburzenia pierwszej i środkowej fazy snu (trudności z zasypianiem, sen płytki, przerwany, nie przynoszący wypoczynku),
• nadmierna senność (hipersomnia),
• ciągły niepokój,
• problemy z koncentracją uwagi,
• problemy z pamięcią,
• kołatanie serca,
• bóle w klatce piersiowej,
• bóle mięśni w okolicy krzyżowo-lędźwiowej,
• zaburzenia jelitowe,
• spadek libido, trudności seksualne, problemy z erekcją, oziębłość seksualna, pochwica, brak orgazmu podczas stosunku seksualnego,
• nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne, np. światło i hałas.

Ponadto, chory ma poczucie nieustannego wyczerpania organizmu, które jest szczególnie odczuwane rano tuż po przebudzeniu. Zmęczenie to maleje dopiero wieczorem. Męcząca staje się nie tylko praca, ale i rozrywka, np. kino czy spotkania ze znajomymi – to typowe objawy nerwicy neurastenicznej.

Inne pozycje literaturowe wskazują na występowanie trzech rodzajów neurastenii:

• hipostenia – objawia się niepokojem, obniżeniem sprawności, zmęczeniem i ogólnym osłabieniem;
• hiperstenia – charakteryzuje się drażliwością, wybuchami gniewu, nadwrażliwością na bodźce, objawami somatycznymi; jest to tzw. nerwica dyrektorska, na którą chorują osoby na kierowniczych stanowiskach;
• neurastenia asteniczna – przejawia się w postaci szybkiej męczliwości.

Do zdiagnozowania neurastenii konieczne jest stwierdzenie następujących elementów:

• albo uporczywe i męczące skargi na zwiększone zmęczenie po wysiłku umysłowym, albo poczucie wyczerpania i osłabienia fizycznego po minimalnym wysiłku fizycznym;
• co najmniej dwóch symptomów spośród podanych: bóle mięśniowe, zawroty głowy, napięciowe bóle głowy, zaburzenia snu, niezdolność odprężenia się, drażliwość, niestrawność.

Żadne z występujących objawów autonomicznych lub depresyjnych nie mogą być na tyle trwałe i nasilone, by móc postawić inne rozpoznanie, np. epizod depresyjny czy zespół wypalenia. W wielu krajach neurastenia w zasadzie nie jest używaną kategorią diagnostyczną. Wiele spośród rozpoznawanych tak przed laty stanów spełniało kryteria zaburzenia depresyjnego lub lękowego. W praktyce klinicznej spotyka się jednak przypadki odpowiadające opisowi neurastenii bardziej niż jakiemukolwiek innemu zaburzeniu. Wydaje się, że w wielu kulturach przypadki te są częstsze niż w innych. Jeśli kategoria diagnostyczna „neurastenia” jest stosowana, należy najpierw dążyć do wykluczenia zaburzeń lękowych oraz zaburzeń depresyjnych. Ponadto, neurastenię należy różnicować z zaburzeniami somatoformicznymi, w obrazie których dominują skargi cielesne i koncentracja na chorobie fizycznej. Neurastenii nie wolno mylić z astenią, zespołem złego samopoczucia i przemęczenia, zespołem przemęczenia powirusowego czy psychastenią. Jeśli zespół neurasteniczny rozwija się w następstwie choroby somatycznej, np. grypy), wirusowego zapalenia wątroby czy mononukleozy zakaźnej, należy uwzględnić również to drugie rozpoznanie.

W celu uporania się z neurastenią zaleca się odpoczynek, by zregenerować siły, zmianę trybu życia, ćwiczenia relaksacyjne, hydroterapię, fizykoterapię i preparaty wzmacniające, np. na bazie żeń-szenia czy kofeiny. Rzadko kiedy pacjenci z neurastenią są hospitalizowani. Męczliwość psychiczną najlepiej „zwalczać” modyfikacją własnego podejścia do życia – należy dać sobie czas na odpoczynek, pozwolić sobie na chwilę relaksu, nie ignorować oznak zmęczenia i nie dać się wciągnąć w chory i destrukcyjny „wyścig szczurów”.

Źródła

1. Bilikiewicz A., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2776-4.
2. Imielski W., Zaburzenia psychiczne i emocjonalne, SCHOLAR, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7383-440-8.
3. Jarema M., Psychiatria w praktyce, Medical Education, Warszawa 2011, ISBN 978-83-62510-06-1.
4. Kokoszka A., Zaburzenia nerwicowe. Postępowanie w praktyce ogólnolekarskiej, Medycyna Praktyczna, Kraków 2004, ISBN 83-7430-004-3.