W jaki sposób kwalifikuje się do transplantacji komórek krwiotwórczych?

Przeszczepienie komórek krwiotwórczych wykonuje się w celu leczenia wielu chorób nowotworowych i nienowotworowych krwi. Prowadzi do odbudowy zniszczonego lub funkcjonującego w niewłaściwy sposób szpiku. Podstawowym celem leczenia jest wyleczenie choroby nowotworowej i w ten sposób długotrwałego przeżycia chorego. Można przeszczepiać komórki krwiotwórcze pochodzące od dawcy (tzw. alogeniczne) albo od samego chorego (tzw. autologiczne). Wskazania do tych zabiegów się znacznie różnią.

Podstawowym wskazaniem do przeszczepień komórek alogenicznych są ostra białaczka szpikowa i limfoblastyczna, zespoły mielodysplastyczne - ale zabiegi te wykonuje się też u chorych na chłoniaki nie-Hodgkina (chłoniaki nieziarnicze), chłoniaka Hodgkina (kiedyś nazywanego ziarnicą złośliwą), przewlekłą białaczkę szpikową i limfocytową, szpiczaka plazmocytowego (mnogiego), niedokrwistość aplastyczną, hemoglobinopatie, wrodzone ciężkie niedobory odporności i inne. Głównymi wskazaniami do przeszczepień autologicznych komórek krwiotwórczych są szpiczak plazmocytowy, chłoniaki, ale też szereg innych chorób.

Zarówno biorca przeszczepu, jak i dawca komórek krwiotwórczych podlegają kwalifikacji do zabiegu. Kwalifikacja prowadzona jest w ośrodku transplantologicznym.

Zobacz film: "Białaczka"

1. Kwalifikacja biorcy

Kwalifikacja prowadzona jest w ośrodku transplantologicznym. Pierwszy etap kwalifikacji to tzw. kwalifikacja wstępna. Lekarz hematolog leczący chorego identyfikuje potrzebę wykonania transplantacji komórek krwiotwórczych i zgłasza go zespołowi transplantacyjnemu. Razem z zespołem przeszczepowym rozważają argumenty przemawiające za i przeciwko transplantacji.

Podstawowym wskazaniem jest dana choroba krwi będąca w określonym stadium lub etapie leczenia. Istnieją międzynarodowe dokumenty opisujące, w których sytuacjach transplantacja jest wskazana, w których nie wiadomo dokładnie, jaka jest jej skuteczność i kiedy zdecydowanie nie ma sensu jej prowadzić.

Najlepiej, jeśli przed transplantacją można chorobę skutecznie leczyć, tj. doprowadzić do jej czasowego ustąpienia, czyli tzw. remisji. Z sytuacją taka mamy do czynienia np. w ostrych białaczkach. W innych przypadkach, transplantację wykonuje się mimo aktywnej choroby.

Poza chorobą podstawową, w kwalifikacji uwzględnia się też stan ogólny pacjenta i współwystępowanie innych chorób mogących negatywnie wpływać na powikłania po transplantacji – w niektórych sytuacjach chory jest dyskwalifikowany, bo według wiedzy medycznej ryzyko transplantacji jest zbyt wysokie.

Jeśli zostanie podjęta decyzja o wstępnym zakwalifikowaniu pacjenta, zgłasza się go do poszukiwania dawcy komórek krwiotwórczych.

W przypadku przeszczepu alogenicznego konieczne jest dobranie dawcy zgodnie z układem HLA (układ zgodności tkankowej - jest to układ białek charakterystyczny dla każdego człowieka). W pierwszej kolejności sprawdza się, czy chory ma zgodnego w układzie HLA dawcę rodzinnego (rodzeństwo). Taka szansa szacuje się na 25%. Jeśli nie ma dawcy rodzinnego, rozpoczyna się proces poszukiwania dawcy niespokrewnionego. Dobieraniem dawców pod względem układu HLA zajmują się tzw. ośrodki poszukujące dawców, we współpracy z pracowniami immunogenetyki i ośrodkami dawców szpiku.

Istnieje wiele tysięcy możliwych kombinacji cząsteczek układu HLA. Im bardziej zbliżony dawca do biorcy w układzie zgodności tkankowej, tym mniejsze prawdopodobieństwo powikłań po przeszczepieniu, a zwłaszcza choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi.

Gdy odnaleziony zostanie zgodny dawca komórek krwiotwórczych, lekarz leczący chorego ustala z zespołem transplantacyjnym optymalny termin przeszczepu.

Bezpośrednio przed transplantacją (w granicach miesiąca) chory podlega procedurze kwalifikacji ostatecznej. Podczas tej kwalifikacji ocenia się stan choroby krwi, ale też przede wszystkim bardzo dokładnie stan zdrowia pacjenta. Pacjent przechodzi rozmaite badania krwi, radiologiczne, EKG, ECHO serca, pantomogram zębów mające za zadanie ocenić różne narządy i układy narządów. Im lepsza kondycja ogólna i wydolność narządów, tym większe szanse na pomyślne zakończenie leczenia.

Przeprowadzane są badania krwi pod kątem możliwych infekcji oraz badania radiologiczne (tomografia) płuc i zatok przynosowych pod kątem infekcji grzybiczych lub bakteryjnych. Jeżeli znalezione zostanie źródło infekcji, konieczne jest jego usunięcie. Na przykład leczy się chore zęby czy usuwa wszystkie zęby, wokół których toczy się proces zapalny.

Kolejnym etapem jest wybór rodzaju transplantacji oraz dobór dawcy. W pierwszej kolejności dawcy poszukuje się wśród rodzeństwa biorcy.

2. Kwalifikacja dawcy

Dawca szpiku może być spokrewniony (tak zwany dawca rodzinny) lub pomiędzy chorym a dawcą pokrewieństwa może nie być (dawca niespokrewniony). Prawie każdy zdrowy człowiek może być dawcą szpiku.

Na etapie, na którym zostanie potwierdzona zgodność dawcy z biorcą, Ośrodek Transplantacyjny prosi o potwierdzenie zgodności oraz gotowości dawcy na pobranie komórek krwiotwórczych. Personel Ośrodka Dawców Szpiku (ODS) kontaktuje się z dawcą i, jeśli nadal wyraża zgodę na oddanie komórek krwiotwórczych, podlega bardzo szczegółowej procedurze weryfikacji oraz kwalifikacji. Na podstawie rozmowy z dawcą, badania przedmiotowego i badań dodatkowych stwierdza się, czy nie ma on przeciwskazań do oddania komórek krwiotwórczych. Zawsze bierze się pod uwagę czynniki medyczne, które mogą być ryzykowne albo dla dawcy, albo dla biorcy, albo dla obu stron.

Przeciwwskazaniem do zostania dawcą są między innymi niektóre choroby przewlekłe, choroby genetyczne, tzw. choroby z autoagresji, zbyt zaawansowany wiek, a przede wszystkim aktywne zakażenia lub wysokie ryzyko występowania takich zakażeń. Dopiero po ostatecznej kwalifikacji przystępuje się do pobrania komórek krwiotwórczych.

Decyzja o wykonaniu przeszczepu zależna jest od wielu czynników, między innymi od:

• choroby podstawowej,
• chorób towarzyszących,
• możliwości znalezienia dawcy, ale także
• chęci pacjenta do poddania się temu zabiegowi.

Zawsze należy rozpatrzyć, jakie mogą być korzyści z danego leczenia i czy przeważają one nad możliwymi powikłaniami.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.