Zaburzenia integracji sensorycznej - integracja sensoryczna, przebieg, przyczyny, objawy, terapia
Zagadnienie zaburzeń integracji sensorycznej dotyczą głównie dzieci, ponieważ to wczesne dzieciństwo jest najczęściej czasem, kiedy zostają zdiagnozowane. Jednak czym właściwie jest integracja sensoryczna i dlaczego ważne, aby jej zaburzenia zostały rozpoznane odpowiednio wcześnie?
1. Zaburzenia integracji sensorycznej - integracja sensoryczna
Integracja sensoryczna to proces zależny od działania układu nerwowego. Jest on odpowiedzialny za odbieranie informacji ze świata zewnętrznego i właściwe opracowanie ich, tak abyśmy mogli zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość i się w niej poruszać.
Cały ten proces rozpoczyna się odbieraniem informacji przez poszczególne narządy zmysłów – informacje wzrokowe, słuchowe, dotykowe czy węchowe są rejestrowane poprzez odpowiednie receptory i przekazywane do mózgu. Tam są one integrowane i organizowane w taki sposób, aby umożliwić człowiekowi prawidłowe funkcjonowanie organizmu w otoczeniu, przyswajanie informacji i prawidłowy rozwój wszystkich funkcji poznawczych (między innymi spostrzegania i pamięci).
Prawidłowa integracja sensoryczna wymaga właściwego działania i współpracy trzech układów sensorycznych. Pierwszy z nich to układ dotykowy, który odpowiada za rozpoznawanie przedmiotów za pomocą dotyku, odczuwanie bólu, ciśnienia, temperatury, umożliwia różnicowanie i rozpoznawanie bodźców dotykowych. To dzięki niemu kształtuje się schemat ciała, umiejętność umiejscowienia ciała w przestrzeni oraz zdolność planowania czynności ruchowych.
Zobacz także:
Drugim jest układ priopercepcji. Odpowiada on za dostarczenie do mózgu informacji o położeniu ciała w przestrzeni oraz informacje o ruchach jakie to ciało wykonuje. Trzecim układem jest układ przedsionkowy. Odpowiada on za zmysł równowagi – koordynuje ruchy gałek ocznych oraz ruchy głowy i ciała, tym samym odpowiadając za utrzymanie równowagi.
Dzięki współpracy tych trzech układów człowiek jest w stanie nabyć wiele umiejętności takich jak świadomość ciała, planowanie ruchu, funkcjonowanie społeczne, koordynacja ruchowa, przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne oraz słuchowo-językowe. Sama teoria integracji sensorycznej została po raz pierwszy opisana przez dr. Jean Ayres, a w późniejszym czasie wielokrotnie potwierdzana. Szacuje się, że na zaburzenia integracji sensorycznej może cierpieć nawet 15-45% populacji.
1.1. Zaburzenia integracji sensorycznej - rozwój integracji sensorycznej
Rozwój procesów przetwarzania sensorycznego następuje sekwencyjnie podczas prawidłowego rozwoju. Na drodze naturalnej aktywności dziecka w odpowiednim otoczeniu, potrafi samo dostarczyć sobie niezbędnych bodźców. Początek rozwoju procesów integracji sensorycznej ma miejscu już w życiu prenatalnym, kiedy to tworzą się narządy zmysłów, a następnie doskonalą się w kolejnych latach życia dziecka.
Od urodzenia do pierwszego roku życia następuje integracja bodźców błędnikowych i proprioceptywnych, co umożliwia dziecku koordynację ruchów gałek ocznych, utrzymanie postawy ciała, napięcia mięśniowego, równowagi i bezpieczeństwa grawitacyjnego. Dzięki temu kształtuje się stabilne pole widzenia. Ważnym elementem dla rozwoju w tym czasie jest więź dziecka z matką. Bodźce dotykowe pojawiające się w trakcie ssania, jedzenia czy głaskania dziecka przyczyniają się do prawidłowego rozwoju narządów umożliwiających artykulację dźwięków czyli mowę.
Następnie w okresie miedzy pierwszym, a drugim rokiem życia dziecka następuje rozwój czynności ruchowych związanych z siadaniem, raczkowaniem i staniem. Dzięki wcześniejszemu prawidłowemu rozwojowi i nabyciem nowych umiejętności, dziecko może lepiej spostrzegać otaczająca go przestrzeń, a także nauczyć się planować ruchy, co będzie potem niezbędne przy wykonywaniu precyzyjnych czynności takich jak pisanie czy rysowanie.
Od trzeciego do piątego roku życia dziecka następuje dalszy rozwój umiejętności wykonywania celowych czynności ruchowych, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz doskonalenie mowy i języka.
Między szóstym, a siódmym rokiem życia, dziecko osiąga gotowość szkolną. Wcześniej nabyte umiejętności stają się podstawą do podjęcia nauki w szkole i fundamentem niezbędnym do opanowania nowych zdolności. Oznacza to, że integracja sensoryczna jest niezwykle ważna już od najmłodszych lat, aby w późniejszych latach życia można było przyswajać wiedzę oraz nabywać coraz to nowe umiejętności.
Zobacz także:
2. Zaburzenia integracji sensorycznej - przyczyny
Są to zaburzenia polegające na nieprawidłowym przetwarzaniu informacji płynących z narządów zmysłów. Upośledza to przyswajanie informacji, zdobywanie wiedzy, opanowanie mowy oraz czytania i pisania, a także powoduje problemy z komunikacją.
Przyczynami występowania zaburzeń integracji sensorycznej mogą być nieprawidłowości w rozwoju układu nerwowego lub struktur mózgowych odpowiedzialnych za przetwarzanie informacji. Jednak oprócz przyczyn organicznych ważne są także przyczyny pozabiologiczne takie jak niedostateczna stymulacja narządów zmysłów lub ich nadmierna stymulacja. Taka sytuacja może nastąpić w przypadku kiedy środowisko dziecka jest niezróżnicowane i ubogie w bodźce lub wręcz odwrotnie - bodźców jest za dużo i są zbyt intensywne i niedostosowane dla dziecka.
3. Zaburzenia integracji sensorycznej - objawy
Jakie objawy powinny zaniepokoić rodzica? Małgorzata Stańczyk wyróżniła następujące symptomy świadczące o zaburzeniach integracji sensorycznej:
- ciągłe dotykanie przedmiotów, wkładanie ich do ust, obgryzanie rękawów, paznokci, długopisów, ciągłe dotykanie kolegów,
- nadwrażliwość na dotyk – dziecko nie lubi być dotykane, narzeka na to, że koledzy je potrącają, odbiera bodźce dotykowe nieadekwatnie do ich siły,
- trudności ze skupieniem uwagi – uczeń łatwo się rozprasza, ma problem z ustaleniem hierarchii odbieranych bodźców,
- trudności ze skupieniem wzroku,
- niezdarność, skłonność do przewracania się, potykania, zderzania z przedmiotami, upuszczania ich,
- problem z wykonywaniem ćwiczeń na WF-ie, słaba koordynacja ruchowa,
- zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej (problemy podczas spisywania informacji z tablicy, trudności ze znalezieniem właściwego miejsca w książce w czasie rozwiązywania zadań),
- trudności w kontaktach społecznych,
- ospałość lub przeciwnie – nadmierna aktywność,
- widoczne poczucie zagrożenia lub rozdrażnienia w razie zmiany planu,
- nadmierna lub niedostateczna wrażliwość na ból,
- nadmierna lub niedostateczna wrażliwość na temperaturę,
- skłonność do ciągłego podnoszenia głosu lub szeptania,
- nadwrażliwość na niektóre dźwięki ( bardzo głośne, szeleszczące czy piskliwe).
Zaburzenia integracji sensorycznej są obserwowane u bardzo dużej grupy dzieci. Po pierwsze są to dzieci z trudnościami w uczeniu się, u których deficyty w funkcjonowaniu układów dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego przejawiają się dysfunkcjami w zakresie planowania ruchu, funkcji wzrokowo-ruchowych, napięcia mięśniowego i koordynacji ruchowej. Prowadzą one do trudności w nauce czytania, niskim poziomem rysunku, błędami podczas pisania oraz problemami z koordynacja ruchową. Towarzyszą im również zaburzenia emocjonalne, trudności w koncentracji uwagi i nadpobudliwość psychoruchowa.
Zaburzenia integracji sensorycznej występują także u dzieci z porażeniem mózgowym dziecięcym. W tym przypadku głównie obserwuje się związaną z nimi słabą orientacje w przestrzeni, nietolerancje ruchu oraz problemy w zakresie percepcji słuchowej, wzrokowej i funkcji mowy. Wskazuje się, że zaburzenia te są obecne również w przebiegu autyzmu oraz zespołu Downa.
4. Zaburzenia integracji sensorycznej - terapia
Terapia zaburzeń integracji sensorycznej, w przypadku uczniów z trudnościami w uczeniu się, polega na pozbyciu się dystraktorów (czyli różnych obiektów rozpraszających) z sal lekcyjnych. Robi się to poprzez dbanie o odpowiednią ilość przestrzeni dla takiego dziecka, utrzymywanie porządku w Sali oraz minimalizowanie hałasów. W przypadku dziecięcego porażenia mózgowego, autyzmu oraz zespołu Downa, leczenie zaburzeń integracji sensorycznej jest integralną częścią terapii tych chorób.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.