Zapalenie trzustki - przyczyny, rozpoznanie, leczenie
Trzustka to bardzo ważny narząd, który pełni w organizmie kluczowe funkcje. Bez niego prawidłowe funkcjonowanie jest niemalże niemożliwe. Zdarza się, że styl życia lub inne choroby sprzyjają wystąpieniu zapalenia trzustki, które dzielimy na ostre i przewlekłe. Co to jest trzustka i do czego służy? Jakie są przyczyny i objawy zapalenia trzustki? W jaki sposób można rozpoznać tą chorobę? Jak wygląda leczenie zapalenia trzustki i czy jest możliwe całkowite wyleczenie?
1. Jakie funkcje ma trzustka?
Trzustka to niewielki gruczoł, który należy do układu trawiennego. Składa się z dwóch rodzajów komórek. 80% masy narządu to część pęcherzykowa, która produkuje i uwalnia sok trzustkowy.
Występujące w nim enzymy trawią wiele składników pokarmu, między innymi tłuszcze, białka i węglowodany. Enzymy są transportowane do dwunastnicy przez przewody trzustkowe i tam aktywowane.
Pozostałe 20% masy trzustki to część wyspowa, która wydziela substancje, takie jak insulina, proinsulina i glukagon. Regulują proces trawienia pokarmu i zapewniają prawidłowe stężenie glukozy we krwi.
2. Przyczyny zapalenia trzustki
Prawidłowe działanie trzustki warunkuje kilka mechanizmów ochronnych, które regulują aktywność enzymów trawiennych. Zaburzenie mechanizm sprawia, że uaktywniają się enzymy w komórkach pęcherzykowych trzustki.
W efekcie organ zaczyna trawić siebie i okoliczne tkanki, powstaje silna reakcja zapalna. Niekiedy może przerodzić się w ogólną reakcję i prowadzić do niewydolności wielonarządowej. Ten stan jest określany jako ostre zapalenie trzustki, a przyczyny choroby to:
- nadużywanie alkoholu,
- kamica żółciowa,
- uraz jamy brzusznej,
- nieleczona hiperlipidemia,
- nadwaga lub otyłość,
- niektóre leki (m.in. NLPZ, leki moczopędne, steroidy),
- niektóre schorzenia autoimmunologiczne,
- niektóre schorzenia wirusowe,
- zakażenie glistą ludzką,
- wrodzone wady rozwojowe trzustki,
- dziedziczne mutacje niektórych genów (PRSS1, SPINK1 i CFTR).
W około 10% przypadków zapalenia trzustki niemożliwe jest określenie przyczyny choroby, mówi się wówczas o idiopatycznym ostrym zapaleniu trzustki.
Nie wiadomo czy przewlekłe zapalenie trzustki to odrębna choroba czy skutek nawracających epizodów ostrego zapalenia, najczęściej jednak przyczyną tej choroby jest nadużywanie alkoholu.
Przewlekłe zapalenie trzustki może mieć swoją przyczynę w powikłaniach po ostrym zapaleniu trzustki. Zachorować na przewlekłe zapalenie trzustki mogą również osoby cierpiące na kamicę żółciową lub mukowiscydozę. W miarę zwiększenia uszkodzeń trzustki, organ ten nie wydziela odpowiedniej ilości hormonów i enzymów.
Obie postaci choroby poprzez stopniowe uszkadzanie narządu prowadzą do niezdolności trzustki.
3. Objawy zapalenia trzustki
Charakterystyczną dolegliwością w przypadku zapalenia trzustki jest silny, niekiedy trudny do wytrzymania ból nadbrzusza i środkowej części brzucha.Utrzymuje się on przez wiele godzin, a nawet dni. Mogą mu towarzyszyć nudności i wymioty, podwyższona temperatura ciała i ból mięśni.
Zazwyczaj brzuch jest wzdęty, a chory nie może oddać stolca. Objawy najczęściej pojawiają się nagle i nasilają się wraz z upływem czasu. Zdarza się, że ból jest większy po lewej lub prawej stronie i promieniuje do pleców.
Co ciekawe, uszkodzenie trzustki przez alkohol nie daje objawów do momentu ataku ostrego bólu. Pacjenci z przewlekłym zapaleniem trzustki chudną mimo apetytu, doskwiera im biegunka i wymioty. Choroba może doprowadzić do odwodnienia, zażółcenia skóry, gałek ocznych i cukrzycy, ponieważ trzustka nie wydziela insuliny.
4. Diagnoza zapalenia trzustki
Zdiagnozowanie zapalenia trzustki jest możliwe po wywiadzie lekarskim i badaniach. Objawy jakie mogą sugerować choroby tego narządu to:
- gorączka,
- częstoskurcz serca (powyżej 100 skurczów na minutę),
- napięcie brzucha,
- ból podczas uciskania brzucha,
- ściszenie lub brak szmerów związanych z perystaltyką przewodu pokarmowego.
U około 30% chorych występuje żółtaczka, wywołana utrudnionym odpływem żółci. Często rozpoznawane jest również zapalenie dróg żółciowych.
U niektórych osób pojawia się duszność spowodowana podrażnieniem przepony lub powikłaniami płucnymi. Wśród badań laboratoryjnych podstawą jest ocena aktywności amylazy w surowicy i moczu, a także lipazy surowicy.
Jednak wielokrotność wzrostu parametrów nie ma związku z zaawansowaniem ostrego zapalenia trzustki. W znalezieniu przyczyny ostrego zapalenia trzustki pomaga ocena stężenia wapnia i lipidów we krwi.
Chory powinien mieć sprawdzane stężenie elektrolitów, mocznika, kreatyniny i glukozy. Hematokryt >47% informuje o znacznym zagęszczeniu krwi, wywołanym wysiękiem składników osocza do jam ciała.
Natomiast białko C-reaktywne (CRP) >150 mg/dL wskazuje na ciężką postać ostrego zapalenia trzustki. Z kolei badania obrazowe, które mają największe znaczenie to:
- RTG klatki piersiowej i jamy brzusznej,
- USG jamy brzusznej,
- tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej.
USG umożliwia znalezienie przyczyny choroby trzustki. Nie służy jednak ocenie zaawansowania zapalenia ani kondycji jamy brzusznej ze względu na gazy jelitowe.
Dynamiczne TK jamy brzusznej z kontrastem nie musi być przeprowadzone u osób z łagodną postacią zapalenia trzustki. Wyjątkiem jest podejrzenie guza.
Po zdiagnozowaniu choroby ważne jest potwierdzenie lub wykluczenie powikłań. W tym celu można wykonać ECPW ze sfinkterotomią zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej lub endoskopową ultrasonografię (EUS).
Rekomendowane przez naszych ekspertów
5. Leczenie zapalenia trzustki
Leczenie łagodnej postaci ostrego zapalenia trzustki polega na 3-4 dniowej głodówce, podczas której pacjentowi dożylnie otrzymuje leki i płyny.
Jedzenie możliwe jest dopiero po ustąpieniu nudności i bólu brzucha. Jeżeli przyczyną zapalenia trzustki jest kamica żółciowa konieczne jest wykonanie cholecystektomii (usunięcie pęcherzyka żółciowego) lub endoskopowa sfinkterotomia zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej.
Trudniejszym zadaniem jest leczenie ciężkiej postaci ostrego zapalenia trzustki. Istnieje ryzyko pojawienia się groźnych powikłań w ciągu pierwszych kilku godzin lub dni.
Ważne jest zwalczanie zagęszczenia krwi, zapobieganie zakażeniom i leczenie powikłań. We wczesnej fazie zapalenia pacjent otrzymuje leki przeciwbólowe.
W drugiej lub trzeciej dobie wdrażane jest żywienie dojelitowe lub jednoczesne dojelitowe i pozajelitowe. W czasie choroby bardzo ważne jest stałe monitorowanie podstawowych funkcji życiowych pacjenta.
Lekarz musi również zwracać uwagę na rozwijające się powikłania, takie jak: zakażenie, torbiele rzekome, ropień, krwawienie wewnątrz jamy brzusznej, niedrożność jelita grubego, przetoki, a także niewydolność wielonarządowa.
W wielu przypadkach następuje współpraca gastroenterologa z chirurgiem i anestezjologiem. Nieustannie trwają prace nad stworzeniem leków, które umożliwiłyby kontrolowanie przebiegu reakcji zapalnej i zaburzeń układu odpornościowego.
Po zakończeniu leczenia istotna jest dieta niskotłuszczowa i zrezygnowanie z picia alkoholu. Często chory musi zażywać enzymy trzustkowe w tabletkach, które usprawniają proces trawienia i niwelują ciśnienie w przewodach trzustkowych.
Należy również regularnie kontrolować ciśnienie krwi za pomocą ciśnieniomierza naramiennego lub nadgarstkowego. Zdarzają się też sytuacje, kiedy wykonywany jest zabieg usunięcia fragmentu trzustki. W ten sposób możliwe jest złagodzenie bólu narządu.
Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki polega na zastosowaniu preparatów zawierających enzymy trzustkowe. Dzięki nim zmniejsza się ciśnienie w przewodach trzustkowych, a także zapobiega niewydolności tego organu. Najczęściej w przewlekłym zapaleniu trzustki stosuje się również leki przeciwbólowe.
Jeżeli dojdzie do powikłań i w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki lekarz wykryje cukrzycę, do leczenia farmakologicznego prób doustnie podawanych enzymów, włącza się również podawanie insuliny. Pomocna jest regularna aktywność fizyczna, brak nałogów i częste badania diagnostyczne. Zdrowy styl życia to szansa na uniknięcie objawów choroby i rozwoju powikłań. Warto sięgać po wyciągi z ziół, które zmniejszają dyskomfort układu pokarmowego, takie jak koper włoski, macierzanka, kminek, mięta, mniszek i goryczka.
Operacja to etap, gdy leczenie farmakologiczne przewlekłego zapalenia trzustki, nie przynosi pozytywnych rezultatów. Zabieg endoskopowy może mieć na celu przecięcie zwieracza w bańce Vatera, usunięcie kamieni trzustkowych, drenaż pseudotorbieli do żołądka lub do dwunastnicy.
6. Całkowite wyleczenie trzustki
Łagodna postać zapalenia trzustki ustępuje u większości pacjentów bez trwałych uszkodzeń w jamie brzusznej. Zazwyczaj dzieje się tak, gdy choroba ujawnia się poprzez pojedynczy epizod i nie trwa przewlekle.
Nawrotu choroby można także uniknąć po znalezieniu przyczyny zapalenia trzustki i jej usunięcia. Atak ciężkiej postaci choroby doprowadza do śmierci u 10% chorych.
Jednak nawet po ostrym napadzie możliwe jest całkowite wyleczenie. Jedynie u niektórych osób konieczna jest długotrwała insulinoterapia i suplementacja enzymów trzustkowych.
7. Jak często występuje zapalenie trzustki?
Nie istnieją wiarygodne informacje, dotyczące częstotliwości występowania zapalenia trzustki. Choroba może nie zostać rozpoznana, jeśli nie zostaną wykonane testy diagnostyczne.
Na świecie ostre zapalenie trzustki pojawia się rocznie u 10-44 na 100 000 osób. W ostatnich latach zachorowalność wzrasta, a główną przyczyną staje się kamica żółciowa.
Wiedza medyczna jest coraz większa i w niejasnych przypadkach zleca się oznaczenie aktywności enzymów trzustkowych we krwi i moczu, co umożliwia wykrycie chorób narządu.
W celu zapobiegania ostrego zapalenia trzustki ważne jest unikanie czynników, które mogą je wywołać. Przede wszystkim kluczowa jest zdrowa, zróżnicowana dieta i aktywność fizyczna. Ważne, by nie pić alkoholu i nie palić papierosów.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.