Zator powietrzny – objawy, przyczyny i postępowanie
Zator powietrzny to groźna sytuacja, która ma miejsce, gdy do żyły lub tętnicy dostanie się powietrze bądź inny gaz. Ta nieprzewidziana komplikacja związana z wykonywaniem procedur medycznych, ale i nurkowaniem, stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia. Jak i dlaczego powstaje zator gazowy? Na czym polega postępowanie?
1. Co to jest zator powietrzny?
Zator powietrzny (zator gazowy, embolia) z definicji to zatrzymanie krążenia krwi wskutek obecności pęcherzyków mieszaniny oddechowej lub powietrza w naczyniach krwionośnych. Mówi się o nim, gdy doszło do przedostania się powietrza do wnętrza żył lub tętnic, co wywołuje efekt ogólnoustrojowy. Dlaczego tak się dzieje?
Powietrze, które dostało się do krwiobiegu, przemieszcza się w kierunku serca zgodnie z kierunkiem przepływu krwi. Na zastawce płucnej dochodzi do zapowietrzenia, co uniemożliwia wypływ krwi z prawej komory. To prowadzi do przeciążenia krwią komory oraz przedsionka, czego konsekwencją jest wzrost kurczliwości mięśnia sercowego.
Praca serca prowadzi do rozbicia pęcherza powietrza. Powstające pęcherzyki dostają się do krążenia płucnego, czopując małe naczynia krwionośne i zaburzając naturalny przepływ. To wywołuje hipoksję i silny skurcz naczyń, który prowadzi do przeciążenia prawej komory. W rezultacie obniża się objętość krwi, która wydostaje się z prawej komory, co ostatecznie zmniejsza rzut serca. Ostatecznie zator powietrzny, blokując przepływ krwi, grozi niedokrwieniem, a nawet życiu.
2. Przyczyny zatoru gazowego
Zator powietrzny może być spowodowany wieloma czynnikami. Najczęściej to skutek nurkowania, ale przyczyną jego powstania mogą być także różne procedury medyczne: chirurgiczne, położnicze, ginekologiczne lub ortopedyczne.
Do zatoru gazowego podczas nurkowania prowadzi sytuacja, gdy nurek spędza zbyt dużo czasu pod wodą, wypływa na powierzchnię zbyt szybko bądź wstrzymuje oddech podczas wynurzania. Wówczas powietrze może przedostawać się z płuc do naczyń krwionośnych (powstaje tętniczy zator gazowy) lub w naczyniach krwionośnych mogą tworzyć się pęcherzyki azotu (choroba dekompresyjna lub „zakręty”).
Niewielkie ilości powietrza czasami dostają się do krwiobiegu podczas zabiegów chirurgicznych. Poważniejsze przypadki VAE zdarzają się najczęściej podczas operacji głowy i szyi, operacji neurochirurgicznych kręgosłupa oraz przy wprowadzaniu centralnych cewników żylnych. Przyczyny zatoru to nieodpowiednie wypełnienie i odpowietrzenie aparatu do infuzji i przedostawanie się powietrza do otwartego systemu naczyniowego (w tym iniekcje) lub infuzje.
3. Objawy zatoru powietrznego
W zależności od miejsca wystąpienia blokady objawy zatoru gazowego i jego nasilenie są różne, niemniej charakterystyczne są:
- bóle stawów, bóle mięśni,
- ból w klatce piersiowej, przyspieszenie oddechu,
- obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,
- przyspieszenie czynności serca, nieregularny rytm serca,
- trudności w złapaniu oddechu, duszność,
- omamy wzrokowe lub słuchowe,
- nudności lub wymioty,
- drgawki,
- zawroty głowy,
- problemy z widzeniem,
- niepokój,
- świąd skóry,
- sinica (lekko niebieskie zabarwienie skóry),
- paraliż, osłabienie kończyn, urata koordynacji ruchowej,
- utrata przytomności.
Symptomy zatoru powietrznego zależą od objętości powietrza, które przedostało się do krążenia, stąd objawy wahają się od bezobjawowego VAE do poważnych zaburzeń układu sercowo-naczyniowego z nagłą śmiercią włącznie. Zator gazowy na poziomie pojedynczych naczyń krwionośnych zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Jeśli dotrze do mózgu (zator mózgowy), może spowodować udar. Może także powodować powstawanie skrzepów krwi w naczyniach krwionośnych. Zator gazowy w postaci rozległej prowadzi do zgonu.
Wstrzyknięcie powietrza do żyły może mieć poważne skutki, ponieważ w układzie tętniczym nawet najmniejsze pęcherzyki powietrza mogą spowodować zawał mięśnia sercowego lub udar mózgu. To dlatego uznaje się, że każda objętość powietrza wnikającego do systemu naczyniowego może mieć krytyczny wpływ na zdrowie pacjenta.
4. Leczenie zatoru powietrznego
Leczenie zatoru żylnego jest głównie objawowe. W wypadkach nurkowych kluczowe jest zapewnienie pierwszej pomocy tlenowej. Konieczne jest natychmiastowe leczenie rekompresyjne w komorze hiperbarycznej.
W przypadku podejrzenia wystąpienia zatoru powietrznego, konieczne jest uniemożliwienie dalszego dostawania się powietrza do światła naczyń, a także usunięcie powietrza, które już dostało się do krążenia oraz wspomaganie krążenia. Bardzo ważne jest, by szybko rozpocząć tlenoterapię, kolejnym krokiem leczenia może być terapia hiperbaryczna (pobyt w komorze hiperbarycznej).
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.