Leczenie depresji - farmakoterapia, psychoterapia, wsparcie bliskich

Dzięki postępowi medycznemu rozwinęły się również metody leczenia depresji. Sposoby, które stosowano wcześniej – odpowiednia dieta, upuszczanie krwi, elektrowstrząsy i lobotomia – dziś stopniowo odchodzą w niepamięć. Obecnie leczenie depresji opiera się na lekach przeciwdepresyjnych, psychoterapii, uczestnictwie w grupach wsparcia, stosowaniu deprywacji snu (całkowite lub częściowe pozbawienie snu chorego), czasem poddawaniu się elektrowstrząsom. U chorych z depresjami atypowymi (w przypadku których typowe objawy depresji mogą być maskowane przez objawy z różnych układów i narządów) należy dążyć również do wyeliminowania czynnika, który spowodował chorobę.

1. Farmakoterapia

Od zabiegów operacyjnych (lobotomii), które miały swój początek w latach 40. XX wieku, odstąpiono z powodu bardzo ciężkich powikłań (w tym często zgonów). Nowy rozdział w leczeniu zaburzeń depresyjnych rozpoczął się wraz z wprowadzeniem do terapii leków przeciwdepresyjnych. Wraz z uzyskiwaniem wiedzy na temat istoty choroby naukowcy opracowywali nowe leki, które są obecnie standardem postępowania w depresji endogennej.

Zadaniem antydepresantów jest poprawienie nastroju chorego, zmniejszenie lęku i niepokoju, zniwelowanie zaburzeń snu, usprawnienie procesów myślowych i ruchowych. Substancje zawarte w tych preparatach poprawiają funkcjonowanie mediatorów – serotoniny i noradrenaliny – których zaburzenia są odpowiedzialne za depresję. Większość z nich hamuje wychwytywanie zwrotne noradrenaliny i serotoniny ze szczelin synaptycznych do wnętrza komórek nerwowych. Wynikiem tego jest wzrost stężenia tych hormonów w neuronach i poprawa ich funkcjonowania.

Zobacz film: "Zmniejszenie poziomu stresu a depresja"

Leki antydepresyjne można podzielić na następujące grupy:

• nieselektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny i serotoniny (zwane również trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi) – wpływają na wszystkie objawy depresji, ale na ich efekty trzeba czekać nawet kilka tygodni. Nie zaleca się ich u chorujących na jaskrę, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy. Działania niepożądane, to: suchość w jamie ustnej, zmiany ciśnienia krwi, zaparcia, przyrost masy ciała, drżenie rąk, senność, bezsenność, problemy z koncentracją. Zwykle występują w pierwszych dniach stosowania;
• selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny i serotoniny – działają szybciej niż starsze leki i są lepiej tolerowane przez chorych;
• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – stosuje się je w zaburzeniach depresyjnych o małym nasileniu objawów podstawowych i lęku. Nie zaleca się ich w ciąży, podczas karmienia piersią, w przypadku padaczki i chorób wątroby. Działania niepożądane, to: brak apetytu, nudności i wymioty, biegunki, bóle głowy, bezsenność, lęk;
• inhibitory monoaminooksydazy (IMAO) – hamują enzymy rozkładające noradrenalinę i serotoninę lub tylko jedną z nich. Ich działanie jest podobne do trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych – szybciej jednak wpływają na aktywizację chorego. Nie stosuje się ich w ciąży i podczas karmienia piersią. Działania niepożądane, to: uczucie suchości w jamie ustnej, zawroty i bóle głowy, senność, bóle brzucha, zaparcia.

2. Leki przeciwdepresyjne a ból

Niektóre leki przeciwdepresyjne są silnym orężem w walce z przewlekłym bólem, nawet u osób bez depresji. Dotyczy to sytuacji leczenia bólu przewlekłego i neuropatycznego. Taka właściwość i zastosowanie dotyczy przede wszystkim TLPD – trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (np. amitryptylina, klomipramina, imipramina). Skuteczne, choć mniej niż TLPD, mogą być także nowsze leki, np. SSNRI, czyli inhibitory selektywnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (np. wenlafaksyna). Wydaje się, że takiego działania nie mają popularne SSRI, czyli inhibitory selektywnego wychwytu serotoniny (np. paroksetyna, fluoksetyna). Nie jest do końca jasne, w jaki sposób leki te działają na zmniejszenie odczuwania bólu. Możliwe, że poprzez zwiększenie stężenia neuronalnych transmiterów w rdzeniu kręgowym powodują zablokowanie przekazywania bodźców bólowych.

Leki przeciwdepresyjne mają przede wszystkim zastosowanie w leczeniu:

• bólu neuropatycznego (związanego z uszkodzeniem lub zapaleniem nerwów),
• bólu u osób z cukrzycą,
• półpaśca,
• migreny,
• przewlekłego napięciowego bólu głowy,
• fibromialgii,
• bólów lędźwiowego i krzyżowego odcinka kręgosłupa,
• choroby zwyrodnieniowej stawów,
• zapalenia stawów,
• bólu nowotworowego.

Wiele osób chorujących na wymienione wyżej choroby ma także depresję. Wiadomo jednak, że odczuwanie przewlekłego, uciążliwego bólu jest czynnikiem ryzyka znacznego obniżenia nastroju. Co ważne, działanie leków przeciwdepresyjnych w uśmierzaniu bólu nie jest natychmiastowe. Zmianę można poczuć dopiero po około 2 tygodniach ich stałego stosowania. Jednak zawsze istnieją także negatywne strony. W tym przypadku są nimi działania niepożądane, będące skutkiem przyjmowania leków przeciwdepresyjnych. Może to stanowić ograniczenie dla ich zastosowania u osób z innymi chorobami. Dla zmniejszenia szkodliwości skutków ubocznych leczenie rozpoczyna się od bardzo małych dawek leków, stopniowo zwiększanych w miarę uzyskania tolerancji i braku niepokojących działań niepożądanych. Co ważne, dawki leków przeciwdepresyjnych stosowanych w leczeniu bólu są niższe od tych, które stosowane są w leczeniu depresji. Stąd też wynika lepsza ich tolerancja.

3. Psychoterapia

Istnieje wiele różnych nurtów, które mają charakterystyczne dla siebie metody terapeutyczne. Najważniejsze jest jednak w psychoterapii to, że pozwala ona na szybszy powrót pacjentów do zdrowia oraz wzmocnienie efektów farmakoterapii. Jak wiadomo, leczenie depresji jest sprawniejsze, jeśli chory wierzy w jego rezultaty i ma silną motywację do poprawy swojego stanu zdrowia. Praca z osobą w depresji jest bardzo trudna, ponieważ jej pojmowanie świata jest zaburzone. Osoby takie nie widzą sensu w dalszej egzystencji, ich dotychczasowe życie, a także przyszłość jawią się w ciemnych barwach. Powoduje to często opór przed wglądem we własne wnętrze i problemy. Depresja jest chorobą duszy, dlatego oprócz leczenia ciała, warto także zadbać o kondycję psychiczną osoby chorej.

Istnieje wiele rodzajów psychoterapii, dlatego można dobrać odpowiednią jej formę do indywidualnych potrzeb chorego. Niektóre osoby chore na depresję wymagają długotrwałej psychoterapii i pracy nad wieloma problemami. Jest to również forma rozwiązania konfliktów wewnętrznych, pracy nad sobą oraz poznania siebie. Są osoby, dla których najlepszą formą psychoterapii będą spotkania grupowe, gdzie będą mogli pracować wspólnie z innymi osobami nad rozwiązaniem swoich problemów. W każdym rodzaju psychoterapii najważniejsze jest zwrócenie uwagi na swoje wnętrze, znalezienie przyczyn zaburzeń i praca nad poprawą stanu psychicznego. Psychoterapia nie jest przymusem w leczeniu chorych na depresję, jest natomiast bardzo ważnym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego. Pozwala choremu pracować nad swoimi problemami i wzmacniać w nim odpowiednie, pożądane zachowania i reakcje. Dzięki temu chory lepiej radzi sobie w trudnych sytuacjach i ma większą świadomość siebie. Jest to także pomocna forma wspierania rodziny chorego, która również przeżywa bardzo trudne chwile i potrzebuje pomocy.

Istnieje wiele form i rodzajów leczenia depresji poprzez psychoterapię – dopasowuje się ją indywidualnie do pacjenta. Może być ona prowadzona indywidualnie lub grupowo. Sprawdza się dobrze przy lżejszych formach depresji. Terapia ma na celu zniwelowanie objawów choroby, poprawę samopoczucia pacjenta, pomoc w lepszej adaptacji społecznej. Często prowadzona jest równolegle z zażywaniem środków farmakologicznych. Można skorzystać z takich form leczenia depresji, jak:

• terapia psychodynamiczna – zakłada, że należy zmienić osobowość pacjenta, jego postępowanie i sposób myślenia, zwłaszcza o sobie. W trakcie sesji analizowane są wydarzenia z dzieciństwa pacjenta – to w nich szuka się powodów niskiej samooceny i poczucia bezwartościowości. Terapeuta jest tutaj tylko obserwatorem, na swą osobowość wpływa tylko pacjent. Terapia prowadzona jest nawet latami;
• terapia poznawcza – celem terapii jest zmiana i usunięcie schematów myślowych o negatywnym zabarwieniu. Terapeuta bierze czynny udział w tej psychoterapii i wskazuje pacjentowi alternatywne zachowania i sposoby rozwiązywania trudności. Terapia trwa dość krótko (zwykle ogranicza się do czasu trwania epizodu depresyjnego);
• terapia interpersonalna – stosuje się ją, jeśli depresja jest odpowiedzialna za zaburzone relacje społeczne. Terapeuta jest aktywny i analizuje z pacjentem jego kontakty międzyludzkie, związki, relacje z krewnymi.

Psychoterapia jest istotnym i integralnym elementem leczenia depresji. Pacjenci zwykle chętnie poddają się tej metodzie leczenia. Powinna ona być wybierana w zależności od doświadczenia terapeutów oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Należy także brać pod uwagę rodzaj i nasilenie depresji, z jaką zgłasza się chory. Często wymagane jest równoległe leczenie farmakologiczne. Nadal powstają nowe techniki psychoterapeutyczne, które ich twórcy starają się dostosowywać do zapotrzebowania chorych.

4. Farmakoterapia a psychoterapia

Stawiając sobie takie pytanie, trzeba zaznaczyć, że nie są to równoważne metody leczenia depresji. Nie można tego porównać do wyboru, np. między jednym a drugim antybiotykiem. Badania wykazują, że połączenie obu form terapii depresji daje lepsze odległe wyniki leczenia niż zastosowanie tylko jednej z nich.

Wybór pomiędzy obiema formami terapii depresji wynika z określenia formy pomocy, jaka w danym momencie będzie najlepsza dla chorego. Zależy to często przede wszystkim od stadium i zaawansowania choroby. Farmakoterapia leczy występujące objawy choroby, stosowana przewlekle pomaga zapobiegać nawrotom. Natomiast psychoterapia ma służyć zrozumieniu choroby, radzeniu sobie z nią. Nie jest to „tylko” rozmowa o swoich problemach i samopoczuciu. Jest pomocą specjalistyczną, nastawioną przede wszystkim na osiągnięcie długoterminowych zmian, szukanie rozwiązań, zmianę widzenia siebie, otaczającego świata. Ma służyć zmianie społecznego funkcjonowania, a poprzez to wyposażać także w sposoby radzenia sobie z objawami depresji, rozpoznawania ich, zapobiegania im. Wszystko to dzieje się poprzez pracę i chęć pacjenta – tu nic nie stanie się „samo”, jak po zażyciu tabletki.

5. Wybór formy leczenia depresji

Leczenie depresji i decyzje o jego przebiegu u każdego pacjenta podejmuje się indywidualnie. Niestety, nie ma ustalonych wytycznych postępowania w przypadku każdego epizodu choroby. Nie można powiedzieć, że zawsze trzeba zastosować farmakoterapię oraz psychoterapię i w którym momencie najlepiej to zrobić. Jedno jest pewne. Obie formy bardzo dobrze ze sobą współdziałają i mogą być mocnym orężem w walce z depresją. I choć psychoterapia nie jest obowiązkowa dla pacjenta z depresją, to nic nie stoi na przeszkodzie, by to rozważyć i nie bać się podjąć także takiej formy terapii.

W przypadku bardzo nasilonych objawów depresji, przebiegających z objawami somatycznymi, czasem z myślami samobójczymi, oczywiste jest, że szybko trzeba zastosować leczenie farmakologiczne. Powinno ono zapewnić skuteczną pomoc. Jednak to nie wszystko. Gdy najpoważniejsze objawy depresji zostaną „opanowane” przez przyjmowane leki i będą kontrolowane przez lekarza, który skutecznie poprowadzi dalszą farmakoterapię, pojawia się moment, w którym do tego leczenia depresji powinna dołączyć psychoterapia. Nie każdy moment jej rozpoczęcia może być dobry. Czasem lepiej jest poczekać na przeminięcie najpoważniejszych objawów depresji, które mogą uniemożliwiać pracę pacjenta podczas psychoterapii. Jednak taką decyzję podejmuje się zawsze indywidualnie.

Przy lżejszym nasileniu depresji psychoterapia może stać się leczeniem pierwszoplanowym. Jednak nigdy nie zastąpi przyjmowanych leków, jak też odwrotnie – farmakoterapia nie zwalnia z podjęcia psychoterapii. Ma ona szczególnie zastosowanie u osób, u których objawy depresji wywołane są konkretnymi problemami ze społecznym funkcjonowaniem, z utartymi schematami myślenia, postępowania, reagowania i gdy objawy choroby mogą wynikać z cech osobowości. Jednak decyzję o uczestniczeniu w psychoterapii pacjent musi podjąć samodzielnie. Lekarz psychiatra poinformuje o takiej możliwości, może pomóc w wyborze psychoterapeuty, formy terapii, jednak decyzja należy do chorego.

U niektórych chorych, po przebyciu skutecznego leczenia epizodu depresji, psychoterapia może stać się jedyną formą terapii. Jednak często bywa też odwrotnie. U pacjentów z depresją nawracającą lub w wieku podeszłym wskazane jest przewlekłe przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych, które mają zapobiec kolejnym epizodom choroby. Zdarza się, że niektórzy chorzy muszą i powinni przyjmować leki przez wiele lat, a nawet do końca życia.

6. Deprywacja snu i fototerapia

Deprywacja snu inaczej nazywana jest bezsennością wymuszoną i nie jest współcześnie stosowana. Wprowadzili ją w latach 60. XX wieku Pflug i Tolle. Stwierdzili oni, że całkowite pozbawienie człowieka snu przez jedną dobę poprawia chorym samopoczucie i osłabia objawy depresji. Dziś wiadomo, że objawy depresji wracają i nie jest to terapia wskazana na dłuższą metę. Natomiast fototerapia to leczenie światłem. Wykorzystuje się ją w leczeniu depresji sezonowej. Można przeprowadzić ją w domu chorego. Podczas sesji wykorzystuje się różny czas naświetlania (od 30-stu do 60-ciu minut dziennie), odległość (od 30-stu do 60-ciu cm) oraz różne źródło światła. Elementem wspomagającym są także grupy wsparcia dla chorych na depresję i ich rodzin. Dzięki spotkaniom, meetingom, forom internetowym, listom dyskusyjnym, gronom tematycznym chorzy wymieniają się swoimi doświadczeniami i wspierają nawzajem. Dla części pacjentów i ich rodzin fora internetowe stanowią cenne, a czasem jedyne źródło informacji na temat depresji.

7. Elektrowstrząsy

Dzięki wprowadzeniu środków farmakologicznych w leczeniu depresji ograniczono korzystanie z elektrowstrząsów. Są one uzasadnione tylko w niektórych przypadkach, np. w głębokiej depresji z bardzo nasilonymi skłonnościami samobójczymi, depresji z urojeniami, depresji lekoopornej, czyli takiej, w której leki nie skutkują. Zabieg elektrowstrząsów wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym z użyciem środków zwiotczających. Wykonuje go zespół, w skład którego wchodzą psychiatra, anestezjolog i pielęgniarka. Dodatkowo podczas zabiegu używa się leków zwiotczających mięśnie. Wszystko odbywa się pod kontrolą czynności życiowych (zapis czynności serca, ciśnienia tętniczego, częstości i głębokości oddechów). Obecnie elektrowstrząsy są bezpiecznym zabiegiem i nie wyglądają tak, jak 50 lat temu czy jak pokazują to filmy grozy.

Depresja dotyka bardzo wielu ludzi. Dzięki temu, że na przestrzeni wieków naukowcy obnażyli mechanizmy jej powstawania, wiemy, jak z nią postępować. Dzięki licznym programom informacyjnym i reklamom społecznym coraz więcej ludzi poddaje się leczeniu depresji.

8. Wsparcie bliskich przy leczeniu depresji

Wiele osób, mimo zauważonych silnych objawów depresji, nie chce iść do lekarza i podjąć się leczenia. Boją się reakcji rodziny czy otoczenia. Uważają, że sami mogą dać sobie z tym problemem radę. Do leczenia farmakologicznego podchodzą z rezerwą i nieufnością. Jednak depresja nieleczona lub leczona domowymi sposobami może być dużym zagrożeniem dla chorego. W trakcie nasilania się objawów depresji, chory odczuwa bezsens swojego istnienia oraz nie potrafi dostrzec nic pozytywnego w swoim życiu. Jego umysł nastawiony jest na negatywne myślenie, nic go nie cieszy i czuje się ciężarem dla całego otoczenia. Rodzą się w nim myśli samobójcze, które mogą doprowadzić do tragedii. Dlatego tak ważne jest podjęcie odpowiedniego leczenia depresji zaleconego przez lekarza specjalistę oraz stała kontrola stanu zdrowia chorego.

Bardzo istotny przy leczeniu depresji jest dobry kontakt pacjenta z lekarzem. Chory powinien współpracować z lekarzem, mówić o swoich problemach i nowo zaobserwowanych objawach. Wielu chorych ma obawy, czy lekarz ich nie wyśmieje lub zbagatelizuje ich problem. W przebiegu choroby informacje na temat ogólnego stanu psychicznego, niepokojących objawów czy nowych dolegliwości są bardzo istotne i mogą pomóc w doborze odpowiedniego leczenia.

Czynnikiem silnie wpływającym na zachowanie oraz stan osoby chorej jest wsparcie ze strony rodziny oraz przyjaciół. Osoby najbliższe zapewniające choremu poczucie bezpieczeństwa oraz opiekę w trudnych chwilach są bardzo ważne w walce z chorobą. Kiedy ma się wsparcie bliskich osób, łatwiej jest przezwyciężać przeciwności. Osoby chore na depresje mogą nie doceniać, a nawet nie zauważać starań bliskich w etapach nasilenia się choroby, nie oznacza to jednak, że tego wsparcia nie potrzebują. Depresja jest chorobą i tak, jak w każdej chorobie, osoba chora potrzebuje opieki i pomocy innych. Walka z chorobą i rekonwalescencja będą łatwiejsze i sprawniejsze, kiedy chory będzie miał na kim się oprzeć i na kogo liczyć w trudnych chwilach.

Wbrew nadal panującym opiniom depresja jest bardzo poważną chorobą, której nie należy lekceważyć. Nieleczona może być chorobą śmiertelną. Dlatego w momencie podejrzenia tej choroby u siebie lub kogoś bliskiego warto jest skonsultować się z lekarzem i zastosować się do jego zaleceń. Wczesne wykrycie i rozpoczęcie leczenia depresji może być szansą na szybki powrót do zdrowia i odzyskanie radości życia.

9. Walka z chorobą

Depresja to coś więcej niż tylko smutek, obniżony nastrój, przygnębienie, brak ochoty do działania, zmęczenie i zaburzenia snu. Depresja to rodzaj zaburzenia nastroju, który sprawia, że życie wydaje się pasmem udręk. Długotrwałe stany depresyjne mogą doprowadzić nawet do prób samobójczych, dlatego bardzo ważne jest wczesne wykrycie i leczenie depresji. Jak walczyć z depresją?

• Dokładnie obserwuj swoje objawy! Depresja to nie tylko smutek. Objawy depresji to również poczucie winy, niepokój, strach czy ataki paniki. Częstym objawem jest też utrata zainteresowania czymkolwiek i strach przed wyjściem do ludzi. Depresja może być też przyczyną sięgania po substancje psychoaktywne. Nasilenie tych objawów zależy od predyspozycji danej osoby.
• Pamiętaj o diecie! To, co dostarczamy organizmowi w pożywieniu, ma duży wpływ na nasz nastrój. Naukowcy potwierdzili, że substancje zawarte w jedzeniu w różny sposób pobudzają mózg. Depresja może więc wynikać z niezdrowej diety, a szczególnie zbyt małej ilości: owoców i warzyw (truskawek, brokułów, szpinaku), ryb (łososia i innych ryb zawierających kwasy tłuszczowe omega-3), orzechów włoskich, naturalnych, wyciskanych soków owocowych, zielonej herbaty. Zasady zdrowego odżywiania mogą pomóc nie tylko w depresji – sprawią, że twoje życie będzie po prostu zdrowsze.
• Nie bój się zgłosić do specjalisty! Psychiatra lub psycholog pomogą ci w profesjonalny sposób. Nie powinieneś się wstydzić wizyt u lekarza. To pomoc, która jest ci potrzebna.
• Nie pozostawaj sam na sam z problemem! Depresja utrudnia kontakt z ludźmi i ciężko jest o niej mówić. Ale otwarte mówienie z rodziną i przyjaciółmi o tym problemie, na pewno pomoże ci odnaleźć równowagę.
• Pamiętaj, że nikt nie jest ideałem, każdy ma w życiu problemy. Dlatego staraj się myśleć o pozytywnych rzeczach, które cię spotkały. Możesz wpływać na tok swojego myślenia!
• Aktywność fizyczna i ćwiczenia to źródło satysfakcji, która jest ci potrzebna. Zacznij pływać albo biegać. Poczujesz się lepiej, kiedy zauważysz, że możesz przebiec czy przepłynąć coraz dłuższe trasy. Takie prywatne osiągnięcia pomogą ci w walce z depresyjnym nastrojem.
• Nie pielęgnuj w sobie gniewu i uraz. Może to brzmi naiwnie, ale wybaczanie pozwala poczuć się lepiej. Poza tym, gniew jest także jednym z objawów, jakie przynosi depresja. Aby poradzić sobie z gniewem, szczególnie tym skierowanym na najbliższych, możesz spróbować terapii.
• Spróbuj zwrócić się w stronę religii. Wiara nada sens i kierunek twojemu życiu. Osobista relacja z Bogiem może też pomóc w trudnych chwilach.
• Nie staraj się być we wszystkim najlepszy. Czasem każdy potrzebuje przerwy i „odpuszczenia sobie” na jakiś czas. Depresja czasami wynika właśnie z nadmiernego stresu i perfekcjonizmu. Staraj się czasami zrobić kilka rzeczy w żółwim tempie – krok po kroku. Ucz się dzięki temu cierpliwości.
• Śmiej się jak najczęściej! Nie bierz wszystkiego na serio. Może zacznij oglądać programy rozrywkowe i komedie, zamiast dramatów. Depresja nie powinna mieć szans z taką „terapią śmiechem”. Jak wiadomo – śmiech to zdrowie!
• Próbuj nowych rzeczy w życiu, nie bój się zmian. Miej oczy otwarte na nowe doświadczenia. Może nauka gry na gitarze uprzyjemni ci czas? A może nauczysz się przyrządzać sushi? Cokolwiek wybierzesz, wzbogaci to twoje życie i sprawi, że depresja odejdzie na dobre.
• Słuchaj muzyki. Muzyka działa na umysł jak balsam, jeśli jest odpowiednio dobrana. Tutaj także nie bój się nowości, może zaczniesz słuchać latynoamerykańskich rytmów?

I najważniejsza rada – nigdy się nie poddawaj!

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.