Badania w astmie - badanie podmiotowe, przedmiotowe w astmie

Wywiad ma bardzo duże znaczenie w diagnostyce astmy. Objawy zgłaszane przez chorego, takie jak napady duszności, świszczącego oddechu, uczucie „gry w piersiach”, ściskanie w klatce piersiowej, a także sezonowość ich występowania, ułatwiają postawienie właściwego rozpoznania. Ważne jest w jakich okolicznościach wystąpił taki napad (np. po kontakcie z alergenem, po wysiłku fizycznym, w spoczynku, o jakiej porze dnia), a także po jakim czasie wycofały się objawy, czy spontanicznie, czy pod wpływem leczenia. Także dodatni wywiad rodzinny w kierunku astmy i chorób atopowych stanowi ważną informację dla lekarza.

Astma poza okresami zaostrzeń może przebiegać zupełnie bezobjawowo. W badaniu przedmiotowym układu oddechowego u chorego w okresie między napadami można nie stwierdzić żadnych nieprawidłowości. W zaostrzeniu astmy można u chorego zaobserwować duszność wydechową, świszczący oddech, który świadczy o obturacji oskrzeli i utrudnionym przepływie powietrza przez drogi oddechowe, a także zwiększony wysiłek oddechowy i wzmożone napięcie mięśni wspomagających oddychanie.

Świszczący oddech oraz świsty słyszane nad polami płucnymi przy osłuchiwaniu klatki piersiowej są bardzo charakterystycznym objawem astmy, ale w ciężkich napadach mogą w ogóle nie występować. O ciężkości zaostrzenia choroby u tych chorych świadczą inne, często występujące objawy: bardzo silna duszność utrudniająca mówienie, zaburzenia świadomości, sinica, przyspieszone bicie serca, wdechowe ustawienie klatki piersiowej i zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych.

Ocena nasilenia objawów u chorych z astmą, zarówno przez lekarza, jak i samych chorych, może być trudna i niedokładna. Badania dodatkowe, szczególnie badania czynnościowe, takie jak badanie spirometryczne, pozwalają w bezpośredni sposób ocenić ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe i odwracalność tych zaburzeń.

Spirometria

Badanie spirometryczne umożliwia ocenę drożności oskrzeli. Przed jego wykonaniem chory powinien zostać odpowiednio pouczony, w jaki sposób przygotować się do badania oraz jak poprawnie wykonać natężony wydech. Podczas badania chory ma zaciśnięty nos i oddycha przez ustnik głowicy spirometru. Parametry czynnościowe układu oddechowego mierzone za pomocą spirometru, które są najbardziej przydatne w rozpoznaniu astmy, to:

• natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa (FEV1) – jest to objętość powietrza usunięta z płuc w czasie pierwszej sekundy natężonego wydechu, który następuje po maksymalnym wdechu;
• natężona pojemność życiowa (FVC) – w ten sposób określa się objętość powietrza usuniętą z płuc podczas całego natężonego wydechu następującego po maksymalnym wdechu.

Wyliczany jest również stosunek FEV1 do FVC wyrażany w procentach FVC (tzw. wskaźnik Tiffeneau), który jest przydatny przy ocenie obturacji oskrzeli.

Wynik badania jest określany w odniesieniu do wartości należnych dla wieku, płci i wzrostu w danej populacji.

W diagnostyce astmy wykonuje się również tzw. próbę rozkurczową. Polega ona na wykonaniu badania spirometrycznego przed i po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela i ocenie zmiany FEV1. Wzrost FEV1 po inhalacji leku o więcej niż 12% świadczy o odwracalności obturacji oskrzeli i przemawia za rozpoznaniem astmy.

Badanie spirometryczne można także wykorzystać do pomiaru nadreaktywności oskrzeli w tzw. próbie prowokacyjnej. Badanie wykonuje się przed i po inhalacji takich substancji jak histamina lub metacholina i ocenia się zmianę wentylacji płuc pod wpływem stopniowo zwiększanej dawki substancji. U osób chorych na astmę już małe dawki metacholiny lub histaminy spowodują obturację oskrzeli, co ujawni się w postaci spadku parametrów wentylacji.

Szczytowy przepływ wydechowy (PEF)

Jest to badanie, które chory może wykonywać samodzielnie przy pomocy przenośnego urządzenia – pikflometru. Oddychając przez ustnik pikflometru, chory wykonuje możliwie najgłębszy wdech, a następnie gwałtowny wydech. Pomiar należy wykonać przynajmniej 3 razy, a za wynik przyjmowana jest najwyższa uzyskana wartość PEF. Pomiarów dokonuje się 2 razy dziennie:

• rano, przed inhalacją leku rozkurczającego oskrzela (wartość minimalna, PEFmin);
• wieczorem, przed udaniem się na spoczynek (wartość maksymalna, PEFmax).

Dobową zmienność PEF oblicza się dzieląc różnicę (PEFmax – PEFmin) przez wartość maksymalną lub średnią. Wynik podawany jest w procentach. Monitorowanie PEF ułatwia chorym wczesne rozpoznanie objawów zaostrzenia choroby. Pomiar PEF przy pomocy pikflometru wykorzystywany jest również w diagnostyce astmy w podstawowej opiece zdrowotnej.

Badania immunologiczne

Badania wykrywające alergię są mało przydatne do rozpoznania astmy, mogą natomiast pomóc zidentyfikować przyczynę choroby i czynnik wyzwalający napady. Podstawową metodą wykrywania alergii są alergenowe testy skórne. Dodatni wynik jednak nie musi świadczyć o alergicznym podłożu choroby, ponieważ u części osób z alergią na określone czynniki nie występują objawy astmy.

Badania z krwi

W ciężkich zaostrzeniach choroby duże znaczenie ma wykonanie badania pulsoksymetrycznego i gazometrycznego krwi tętniczej. Pulsoksymetria jest metodą nieinwazyjną. Polega na przezskórnym badaniu wysycenia hemoglobiny tlenem i służy do wczesnego wykrywania i monitorowania niewydolności oddechowej. Gazometria krwi jest inwazyjną metodą służącą do wykrywania i monitorowania zaburzeń równowagi kwasowo – zasadowej w organizmie, oraz do wykrywania niewydolności oddechowej, kiedy istnieje jej podejrzenie (wystepuje duszność, sinica) i monitorowania jej leczenia. Do badania wykorzystuje się najczęściej krew tętniczą.

Źródła

1. Osiadło G., Badania czynnościowe w diagnostyce układu oddechowego, AWF Katowice, Katowice 2002, ISBN 83-87478-46-6
2. Kabata J., Kalinowski L., Szczepańska-Konkel M., Angielski S. Badania laboratoryjne w codziennej praktyce - wartości referencyjne i interprertacje, Makmedia, Gdańsk 2005 , ISBN 83-88322-18-4
3. Kokot F. Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 978-83-200-3295-6
4. Droszcz W. (red.), Choroby płuc. Diagnostyka i terapia, Urban & Partner, Wrocław 1999, ISBN 83-85842-04-7