Hemoglobina glikowana - charakterystyka, wskazania, powikłania
Hemoglobina glikowana została odkryta pod koniec lat 70. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych. Hemoglobina glikowana okazała się być kluczowym wskaźnikiem długoterminowego stężenia glukozy we krwi. W latach 90. hemoglobina glikowana została uznana „złotym standardem” monitorowania przebiegu i leczenia cukrzycy oraz oceny ryzyka jej powikłań. Podstawą hemoglobiny glikowanej stało się odkrycie procesu glikacji, tj. trwałego łączenia się glukozy z wolnymi grupami aminowymi białek, między innymi hemoglobiną. Raz utworzony związek jest trwały.
1. Co to jest hemoglobina glikowana?
Hemoglobina glikowana (HbA1c) tworzy się poprzez połączenie hemoglobiny zawartej w czerwonych krwinkach z glukozą. Raz związana hemoglobina glikowana utrzyma się aż do obumarcia krwinki czerwonej. Jako, że żyją one maksymalnie 90-120 dni, poziom hemoglobiny glikowanej będzie odzwierciedlać glikemię z ostatnich 3 miesięcy.
Proces łączenia się cząsteczek w hemoglobinę glikowaną zachodzi bardzo powoli, dlatego wartość hemoglobiny glikowanej jest niezależna od dobowych, poposiłkowych wahań glikemii. Jej wartość jest proporcjonalna do średniej glikemii jaka panowała w organizmie w trakcie życia obecnych krwinek. Dla wysokości poziomu hemoglobiny glikowanej kluczowe znaczenie ma przede wszystkim prowadzony tryb życia oraz skuteczność leczenia cukrzycy.
Dlatego też hemoglobina glikowana (HbA1c) jest idealnym retrospektywnym wskaźnikiem glikemii. Hemoglobina glikowana służy do oceny wyrównania metabolicznego cukrzycy, gdyż pozwala ocenić średni dobowy poziom glukozy we krwi chorego w okresie ok. 100 dni poprzedzających badanie.
Dzięki hemoglobinie glikowanej lekarz jest w stanie sprawdzić, czy terapia przez niego zlecona skutecznie działa i czy chory należycie stosuje się do diety i regularnie bierze leki. Wysoka hemoglobina glikowana (świadcząca o długotrwałym czasie trwania podwyższonej glikemii) jest oznaką niewystarczającego leczenia i czynnikiem ryzyka rozwoju powikłań cukrzycy, natomiast zbyt niska może świadczyć o częstym występowaniu hipoglikemii.
Wartość hemoglobiny glikowanej wyraża się w procentach – wyraża to odsetek hemoglobiny glikowanej w całkowitym stężeniu hemoglobiny. U osób zdrowych jej wartość utrzymuje się pomiędzy 4-6 proc. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego należy dążyć do osiągnięcia wartość poniżej 7 proc., a w grupie pacjentów z cukrzycą typu 1 oraz krótkotrwałą cukrzycą typu 2 poniżej 6,5 proc. Badania dowodzą, iż osoby u których hemoglobina glikowana osiąga wartość poniżej 6 proc. dzięki prawidłowo kontrolowanej glikemii, mają o 67 proc. mniej późnych powikłań cukrzycy.
2. Wskazania hemoglobiny glikowanej
Hemoglobina glikowana zależy od pewnych czynników. Istnieją stany, które mogą zakłócić wynik badania hemoglobiny glikowanej. Zaniżone wartości hemoglobiny glikowanej mogą wystąpić w przypadku skrócenia czasu przeżycia czerwonych krwinek (np.: niedokrwistość hemolityczna) i w pierwszej połowie ciąży.
Zawyżone wartości stężeń hemoglobiny glikowanej występują u chorych z niewydolnością nerek, hiperlipoproteinemią, przewlekłym alkoholizmem, w drugiej połowie ciąży, w okresie karmienia oraz u chorych przyjmujących duże ilości salicylanów.
Oznaczenia hemoglobiny glikowanej u chorych na cukrzycę zaleca się wykonywać rutynowo raz na 3 miesiące. U pacjentów ze stabilnym przebiegiem choroby i dobrym wyrównaniem metabolicznym oznaczenia można wykonywać rzadziej, co pół roku.
Ważną informacją o której należy pamiętać jest to, iż na wartość hemoglobiny glikowanej nie mają wpływu posiłki. Co za tym idzie – nie jest konieczne, aby być na czczo podczas pobierania krwi na to badanie. Wada badania hemoglobiny glikowanej to brak możliwości wykrycia wahań glikemii w krótkich odcinkach czasu. Chorzy z cukrzycą typu 1, szczególnie ci dbających o minimalny poziom hemoglobiny glikowanej, są bardziej narażeni na wystąpienie hipoglikemii. Dlatego stosowanie tego wskaźnika nie zwalnia z codziennej kontroli glikemii.
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Jak podnieść hemoglobinę przy cukrzycy ciążowej? - odpowiada lek. Izabela Ławnicka
- Jak obniżyć hemoglobinę glikowaną? - odpowiada lek. Aleksandra Witkowska
- Czy wyniki hemoglobiny glikowanej wykluczają cukrzycę? - odpowiada lek. Tomasz Budlewski
3. Redukcja stężenia hemoglobiny glikowanej
Hemoglobina glikowana powinna być utrzymywana na odpowiednim poziomie. Dlatego niezwykle ważne jest dążenie do redukcji stężenia hemoglobiny glikowanej i w ten sposób zmniejszenia ryzyka rozwoju powikłań cukrzycy. Redukcja stężenia hemoglobiny glikowanej już o 1 proc. wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka przewlekłych powikłań (retinopatii i nefropatii cukrzycowej) o 37 proc., z 5 proc. redukcją ryzyka udaru mózgu, redukcją ryzyka zgonu o 12 proc., a ryzyka amputacji kończyny aż o 43 proc.
Wykazano również, że w grupie pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1 wzrost stężenia hemoglobiny glikowanej o 1 proc. zwiększa ryzyko wystąpienia polineuropatii o 10-15 proc. Odpowiednio intensywne leczenie, czego efektem jest obniżenie wartości hemoglobiny glikowanej, zmniejsza to ryzyko o 64 proc. w ciągu 5 lat. Podobnie u pacjentów z cukrzycą typu 2, intensywne leczenie cukrzycy pozwoliło zmniejszyć liczbę przypadków polineuropatii aż o 60 proc. i opóźnić jej wystąpienie o 2 lata.
4. Nieprawidłowa hemoglobina
Nieprawidłowa hemoglobina glikowana może prowadzić do różnych powikłań. Niezadawalająco wyrównana cukrzyca może doprowadzić do powikłań, takich jak: zawał serca, udar mózgu, uszkodzenie nerek, zespół stopy cukrzycowej czy retinopatia cukrzycowa. Przyczyną większości zgonów (około 75 proc.) chorych na cukrzycę są powikłania ze strony układu krążenia.
Zawał serca występuje u pacjentów z cukrzycą cztery razy częściej niż u chorych bez cukrzycy, udar mózgu – pięć razy częściej, a do amputacji stopy dochodzi aż 40 razy częściej. Na podstawie stężenia hemoglobiny glikowanej można oszacować ryzyko rozwoju powikłań cukrzycy. Im wyższa wartość HbA1c tym wyższe ryzyko powikłań. Wzrost stężenia hemoglobiny glikowanej o 1 proc. zwiększa ryzyko zgonu związane z cukrzycą o 21 proc., zawału serca o około 14 proc., choroby naczyń obwodowych o 43 proc., polineuropatii cukrzycowej o około 10-15 proc., a zaćmy o 19 proc.
Redukcja stężenia hemoglobiny glikowanej już o 1 proc. wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka przewlekłych powikłań (retinopatii i nefropatii cukrzycowej) o 37 proc., z 5 proc. redukcją ryzyka udaru mózgu, redukcją ryzyka zgonu o 12 proc., a ryzyka amputacji kończyny aż o 43 proc..
Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego oznaczenie hemoglobiny glikowanej powinno być wykonane u każdego chorego na cukrzycę przynajmniej raz w roku. U osób charakteryzujących się chwiejnym przebiegiem cukrzycy częściej. W praktyce klinicznej, u większości chorych zaleca się oznaczenie hemoglobiny glikowanej co 6 miesięcy.
Należy pamiętać o tym, że regularne oznaczanie HbA1c jest niezbędnym elementem terapii. Pozwala ocenić, czy stosowane leczenie jest skuteczne, czy pacjent przestrzega zaleceń. HbA1c umożliwia modyfikację terapii tak, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju powikłań cukrzycy. Porównywanie kolejnych oznaczeń HbA1c umożliwia ocenę progresji choroby.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.