Badanie nasienia - charakterystyka, posiew nasienia, prawidłowe wyniki, zalecenia przed badaniem

Badanie nasienia wykonywane jest w przypadku podejrzenia problemów z płodnością. Jeśli kobieta i mężczyzna starający się o potomka, pomimo rocznego okresu współżycia bez zabezpieczenia mają trudności z poczęciem dziecka, powinni udać się do lekarza, który zaleci mężczyźnie wykonanie badania nasienia, które określi, czy może problem nie tkwi w jego ilości lub jakości. Badanie może także zostać wykonane w celu ustalenia ojcostwa. Sugeruje ono pewne schorzenia, na które może cierpieć mężczyzna, np. infekcje czy zbyt wysoki poziom estrogenu w organizmie. Sam posiew nasienia to część badania nasienia, w której sprawdza się, czy w spermie po dodaniu do niej odpowiednich odżywek rozwiną się bakterie, grzyby lub inne mikroorganizmy. Podczas badania nasienia przeprowadza się także badanie mikroskopowe, oceniające stan i ilość plemników. Co jeszcze warto wiedzieć na temat badania nasienia?

1. Badanie nasienia

Badanie nasienia wykonywane jest wówczas, gdy para, pomimo rocznego okresu współżycia bez zabezpieczenia ma problem z poczęciem potomka. Badaniem ogólnym nasienia nazywa się badanie mikroskopowe, pozwalające sprawdzić jakość plemników:

• ilość plemników (w jednym ml spermy znajduje się około 20 milionów plemników),
• ruchliwość plemników,
• budowę plemników.

Podczas badania nasienia sprawdza się także inne czynniki, które mogą prowadzić do niepłodności:

• objętość nasienia – zdrowy mężczyzna produkuje od 2 do 6 ml spermy w jednym wytrysku, co daje ilość około jednej łyżeczki stołowej, zarówno mniejsza ilość produkowanej spermy, jak i większa może oznaczać problemy z zapłodnieniem kobiety;
• pH spermy – ma ona odczyn alkaliczny, co ułatwia plemnikom przetrwanie w żeńskim układzie rozrodczym, którego środowisko wykazuje odczyn kwaśny; jeśli sperma ma odczyn lekko kwaśny, plemniki nie będą miały szans dotrzeć do komórki jajowej;
• skład i konsystencja nasienia – nieprawidłowa konsystencja może utrudniać plemnikom przemieszczanie się;
• ilość białych krwinek w ejakulacie;
• ilość fruktozy w spermie.

W badaniu rozszerzonym nasienia analizowana jest budowa morfologiczna plemników – badanie to pozwala na ustalenie odsetka prawidłowych strukturalnie plemników oraz tych posiadających wady, takie jak uszkodzenia witki, wstawki lub główki plemnika. Nieprawidłowości w budowie morfologicznej plemników mogą odpowiadać za problemy z płodnością partnerów. Jeśli partnerzy seksualni nie mogą zajść w ciążę, lub jeśli w przeszłości wystąpił problem z utrzymaniem ciąży, należy niezwłocznie udać się do specjalistów.

1.1. Posiew nasienia

Posiew nasienia stanowi zazwyczaj integralną część badania ogólnego nasienia. Posiew nasienia pozwala zweryfikować, czy w spermie po dodaniu do niej odpowiednich odżywek rozwiną się bakterie, grzyby lub inne mikroorganizm

Posiew nasienia to mikrobioliczne badanie pozwalające na hodowlę i identyfikację drobnoustrojów, tzn. bakterii oraz grzybów. Do badania niezbędna jest próbka spermy wraz z pożywkami. Jeśli w spermie obecne są jakiekolwiek mikroorganizmy, np. bakterie lub grzyby, zauważalny będzie wzrost. Posiew nasienia pozwala zweryfikować, czy w spermie obecne są obce czynniki, przyczyniające się do problemów z płodnością. Sprawdzana jest obecność:

• grzybów,
• bakterii,
• innych mikroorganizmów.

Posiew nasienia jest wykonywany z próbki spermy, którą mężczyzna pobiera sobie sam podczas masturbacji. Do pobrania odpowiedniej próbki potrzebny jest wyjałowiony pojemnik, strzykawka i igła. Przed pobraniem próbki, należy dokładnie umyć ręce i prącie mydłem. Podczas wytrysku należy oddać spermę do pojemnika. Do strzykawki należy wciągnąć próbkę spermy, wypuścić z niej powietrze i nałożyć na nią igłę.

Posiew nasienia to jedno z najczęściej wykonywanych badań przy diagnostyce niepłodności. Za niepłodność pary mężczyzna "odpowiada" równie często jak kobieta, dlatego też jest to ważne, a oprócz tego zupełnie nieinwazyjne, badanie diagnostyczne. Wynikiem posiewu nasienia jest nazwa mikroorganizmu, bakterii lub grzyba, którego obecność zaobserwowano w spermie. Jeśli wynik posiewu nasienia jest negatywny, lekarz zaznacza, że żaden grzyb czy mikroorganizm nie występuje. W przypadku wyniku pozytywnego, zalecane jest wykonanie antybiogramu, określejącego na jakie leki są podatne wykryte drobnoustroje.

2. Badanie nasienia a wiek partnerów seksualnych

Badanie nasienia jest podstawowym testem diagnozującym płodność mężczyzn. Wielu pacjentów zastanawia się, jaki jest najlepszy czas na przeprowadzenie tego badania. Specjaliści sugerują, że partnerka ma mniej niż 30 lat, wizytę u lekarza zaleca się parom, które pomimo dwunastomiesięcznego okresu współżycia bez zabezpieczenia mają kłopot z poczęciem dziecka. Gdy kobieta ma mniej niż 35 lat, wskazaniem do badań diagnostycznych jej i partnera jest półroczny okres współżycia bez zabezpieczenia, który nie skutkuje poczęciem dziecka. Jeśli kobieta jest powyżej 35 roku życia, badania diagnostyczne warto wykonać od razu. Im kobieta starsza, tym jej płodność maleje. Kolejny miesiąc bez trafnej diagnozy to w praktyce mniejsze szanse na dziecko w ogóle, także przy wsparciu technik rozrodu.

"Szybkie rozpoznanie źródła problemów z niepłodnością ma kluczowe znaczenie, gdy pacjentka zbliża się do czterdziestych urodzin(...)Z każdym kolejnym cyklem owulacyjnym stan rezerwy jajnikowej maleje, a komórki jajowe starzeją się i wzrasta ryzyko poronień oraz wad wrodzonych u płodu, dlatego staramy się pomóc naszym pacjentom w możliwie krótkim czasie. Na szczęście wyniki większości badań, w tym badania nasienia, otrzymujemy w zaledwie kilka dni, dzięki czemu możemy jak najszybciej rozpocząć leczenie odpowiednie do potrzeb danej pary" – dodaje dr n. med. Łukasz Sroka, specjalista ginekolog-położnik z kliniki leczenia niepłodności InviMed w Poznaniu.

W przypadku mężczyzn i ich płodności, wiek gra nieco mniejszą rolę, niż w przypadku kobiet. Warto jednak zdawać sobie sprawę, że jeśli partner ukończył 40 lat, a próby poczęcia dziecka kończą się fiaskiem, należy natychmiast poddać się badaniu nasienia.

3. Zalecenia przed badaniem nasienia

Zalecenia podczas badania nasienia:

1. Przed badaniem należy umyć prącie wodą z mydłem.
2. Próbka nasienia musi pochodzić z pierwszego, pełnego wytrysku, po okresie od 3 do 5 dni wstrzemięźliwości seksualnej ((pozwoli to na optymalny wynik ilości plemników i całego ejakulatu). Warto jednak nadmienić, że zalecane jest by przed przed okresem koniecznej wstrzemięźliwości mężczyzna współżył ze swoją partnerką. Dłuższy okres wstrzemięźliwości powoduje, że plemniki stają się mniej ruchliwe. Mężczyzna powinien zdawać sobie sprawę także z tego, by pobrać spermę w jak najbardziej higienicznych warunkach.
3. Nasienie należy umieścić w sterylnym naczyniu, które bezpośrednio przed oddaniem próbki trzeba ogrzać, np. pocierając dłońmi.
4. Badany musi udzielić informacji o tym, jak często dochodzi u niego do wytrysku i w jaki sposób uzyskał próbkę spermy.
5. Konieczne jest poinformowanie badającego o przebytych i aktualnych chorobach, urazach, branych lekach, używkach, przyjmowanych suplementach oraz ziołach.

6. Mężczyzna powinien powstrzymać się na jakiś czas od picia alkoholu i kawy, a także stosowania używek takich jak papierosy.

4. Prawidłowe wyniki badania nasienia

Z prawidłowymi wynikami badania nasienia mamy do czynienia wówczas, gdy w próbce prawidłowego ejakulatu znajduje się co najmniej 39 milionów plemników, a ich koncentracja w jednym mililitrze nasienia nie jest niższa niż 15 milionów. Ponad połowę powinny stanowić żywe plemniki - odsetek żywych plemników powinien wynosić przynajmniej 58 %. Spośród wszystkich plemników, 40 % powinno się poruszać, a 32% z nich wykazywać ruch postępowy. Ejakulat powinien mieć objętość co najmniej 1,5 mililitra. Odczyn pH ejakulatu powinien być równy 7,2 lub wyższy.

Badanie nasienia pozwala ustalić nieprawidłości takie jak: obniżona liczba plemników w nasieniu, brak plemników w nasieniu, nieprawidłowa ruchliwość plemników, nieprawidłowa budowa plemników, brak właściwej objętości nasienia czy występowanie tzw. aspermii u mężczyzn (brak spermy).

Mężczyźni, których plemniki nieznacznie odbiegają od normy mogą odetchnąć z ulgą – nie tylko nie są bezpłodni, ale mają relatywnie duże szanse na dziecko dzięki zastosowaniu sztucznej inseminacji (metoda ta polega na wprowadzeniu odpowiednio spreparowanego nasienia bezpośrednio do wnętrza macicy). Podanie nasienia na drodze inseminacji zwiększa prawdopodobieństwo zapłodnienia, ponieważ wiąże się ze znacznym skróceniem dystansu, jaki muszą pokonać słabsze i mniej ruchliwe plemniki, by dotrzeć do komórki jajowej.

Jeśli przeprowadzone badania plemników wykazały, że jest ich bardzo mało (oligozoospermia), są one niedostatecznie ruchliwe (asthenozoospermia) lub w ejakulacie występują plemniki o wadliwej budowie (teratozoospermia), szanse na ciążę są na ogół niewielkie, chyba że para zdecyduje się na wsparcie medyczne, na przykład na in vitro.

Do zapłodnienia pozaustrojowego wybiera się bowiem plemniki zbudowane prawidłowo, o możliwie najlepszych parametrach, ponieważ tylko takie dają nadzieję na udane zapłodnienie i właściwy rozwój zarodka. Czasem konieczne jest aż 6000-krotne powiększenie plemnika pod mikroskopem – tak wnikliwa analiza nasienia jest zalecana mężczyznom posiadającym bardzo słabe nasienie.

Jeśli badanie nasienia nie stwierdza niepokojących nieprawidłowości, wykonywane jest tylko raz. Jeśli jednak pewne zmiany są obserwowane, zaleca się powtórzenie badania, w odstępie co najmniej trzymiesięcznym. Jeśli celem badania jest ustalenie ojcostwa, badanie także należy powtórzyć - najpierw po około 10 dniach, a potem po 30 dniach od oddania pierwszej próbki spermy.