Bilirubina w moczu
Bilirubina to główny, końcowy produkt przemiany hemu. Powstaje ona w wyniku przemiany hemoglobiny krwinek czerwonych, która po uwolnieniu z nich zostaje przekształcona przez makrofagi do biliwerdyny, a później do bilirubiny. Następnie wolna bilirubina łączy się z albuminami osocza i w takiej postaci jest transportowana do wątroby, gdzie w hepatocytach jest sprzęgana z kwasem glukuronowym tworząc glukuroniany bilirubiny wydzielane do żółci, a z nią do jelita. W jelitach są one przekształcane w urobilinogen, który jest wchłaniany do krwi. Stamtąd częściowo przechodzi do żółci, a częściowo jest wydalany z moczem. W zdrowym, organizmie stężenie bilirubiny we krwi jest niewielkie, a w moczu nie pojawia się ona wcale. Jednak w różnych stanach chorobowych, jak hemoliza krwi, choroby miąższu wątroby czy zastój żółci w drogach żółciowych, dochodzi do podwyższenia stężenia bilirubiny we krwi (często także do pojawienia się bilirubiny w moczu), a w efekcie do wystąpienia żółtaczki.
1. Sposoby oznaczania i wartości prawidłowe dla bilirubiny
Bilirubinę możemy oznaczać we krwi i/lub w moczu pacjenta.
Biorąc pod uwagę opisane przemiany bilirubiny w organizmie w badaniach laboratoryjnych oznaczamy:
- bilirubinę niesprzężoną (pośrednią), czyli bilirubinę w połączeniach z albuminami jeszcze przed dotarciem do wątroby - ta postać, ze względu na połączenia z białkami nie przechodzi do moczu;
- bilirubinę sprzężoną (bezpośrednią), czyli bilirubinę sprzężoną z glukoronianem i wydzielaną do żółci - w warunkach prawidłowych nie pojawia się w moczu, ale w niektórych stanach chorobowych, kiedy jej ilość znacznie wzrasta, przechodzi ona do moczu i nadaje mu zabarwienie ciemnego piwa;
- bilirubinę całkowitą, czyli całą bilirubinę obecną we krwi, bez rozróżniania frakcji sprzężonej i niesprzężonej.
Oznaczanie poszczególnych frakcji bilirubiny ma istotne znaczenie w określaniu przyczyny żółtaczki.
W prawidłowych warunkach w moczu nie stwierdza się obecności bilirubiny. Natomiast w osoczu krwi stężenie całkowitej bilirubiny nie przekracza 1 mg/dl, z czego bilirubina niesprzężona (czyli w połączeniach z albuminami) stanowi więcej niż 80%. Jeśli stężenie bilirubiny w osoczu przekracza 1 mg/dl (a jeszcze wyraźniej przy wzroście powyżej 2,5 mg/dl) pojawia się żółtaczka, czyli żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych i białkówek oczu. Przyczyny żółtaczki są bardzo różne.
2. Interpretacja wyników oznaczania bilirubiny
Przyczyny podwyższonych wartości bilirubiny w osoczu krwi oraz jej pojawienia się w moczu i wystąpienia żółtaczki mogą być różne. W zależności od tego która frakcja bilirubiny jest w nadmiarze możemy wyróżnić:
- żółtaczkę przedwątrobową - która jest spowodowana nadmiarem bilirubiny niesprzężonej (związanej z albuminami); w tej postaci żółtaczki bilirubina ze względu na połączenia z białkami nie pojawia się w moczu; przyczyną jej jest hemoliza erytrocytów (czyli nadmierny rozpad krwinek czerwonych), żółtaczka fizjologiczna noworodków, a także rzadkie wrodzone zaburzenia wychwytu i sprzęgania bilirubiny przez komórki wątroby jak zespół Gilberta i zespół Criglera-Najjara;
- żółtaczkę wewnątrzwątrobową - kiedy to podwyższeniu ulega zarówno bilirubina sprzężona jak i niesprzężona; w tych postaciach żółtaczki bilirubina pojawia się w moczu nadając mu zabarwienie ciemnego piwa (tzw. mocz w kolorze ciemnego piwa), natomiast ze względu na upośledzone wydzielanie żółci do przewodu pokarmowego stolce stają się jasne i odbarwione; ta postać żółtaczki pojawia się w przypadku marskości wątroby o różnej przyczynie (pozapalna, alkoholowa, w chorobie Wilsona czy hemochromatozie), w toksycznym uszkodzeniu wątroby (po alkoholu, po niektórych lekach, w zatruciu grzybami), w nowotworach wątroby pierwotnych i przerzutowych, w wirusowych zapaleniach wątroby, oraz w zespole Budd-Chiari;
- żółtaczkę pozawątrobową - dominuje bilirubina sprzężona, pojawia się ona także w moczu nadając mu ciemne zabarwienie, a stolce są odbarwione; najczęstszą przyczyną jest zablokowanie odpływu żółci z wątroby do przewodu pokarmowego w takich chorobach jak kamica przewodów żółciowych, zapalenie dróg żółciowych czy nowotwory dróg żółciowych lub głowy trzustki.
Badanie moczu jest badaniem nieinwazyjnym i bardzo przydatnym w diagnozowaniu wielu chorób, dlatego warto je wykonywać kontrolnie co jakiś czas. Do badania pobiera się poranny mocz do sterylnego, plastikowego pojemnika, następnie dostarcza próbkę do laboratorium. Ze względu na łatwość wykonania analizy moczu, a także ze względu na jej dużą przydatność w wykrywaniu wielu stanów chorobowych, w tym także tych związanych z pojawieniem się bilirubiny w moczu, powinno być ono rutynowo wykonywane u pacjentów zgłaszających się do lekarza z różnymi dolegliwościami.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.