Kwasica ketonowa - ketogeneza, objawy, leczenie

Kwasica ketonowa powstaje w następstwie niewystarczającej ilości insuliny lub upośledzonego działania transporterów komórki, które nie mogą spożytkować obecnej we krwi glukozy. Można więc użyć sformułowania, że tkanki "głodują", więc organizm podejmuje działania, mające na celu zmienić tę sytuację. Jednym z rozwiązań jest przekształcenie tłuszczy w ciała ketonowe. Organem, w którym zachodzi ketogeneza jest wątroba.

1. Charakterystyka i przyczyny kwasicy ketonowej

Kwasica ketonowa rozwija się w wyniku niedoboru insuliny lub upośledzonego działania transporterów komórki, które nie mogą spożytkować obecnej we krwi glukozy. Insulina to hormon produkowany przez trzustkę, który uczestniczy w regulowaniu gospodarki węglowodanowej. Jej działanie polega na tym, by umożliwiała glukozie przenikanie z krwi do komórek. Na niedobór insuliny narażeni są przede wszystkim cukrzycy.

Jeśli organizm nie ma dostarczonej w porę odpowiedniej ilości insuliny, by móc prawidłowo zużytkować glukozę z krwi jako źródło energii, uruchamiane są tzw. alternatywne źródła energii. Dochodzi więc do rozkładu tłuszczów, czyli lipolizy. W procesie tym powstają tak zwane ciała ketonowe.

Ciała ketonowe nie są zużywane przez wątrobę, ale trafiają do krwiobiegu i są transportowane do tkanek pozawątrobowych, dla których stanowią materiał energetyczny. Acetooctan i hydroksymaślan są bardzo łatwo przez tkanki utylizowane. Jednak acetooctan ulega ciągłej, samoistnej dekarboksylacji, w wyniku której powstaje aceton i dwutlenek węgla. Aceton to związek bardzo trudny do utlenienia, więc jest usuwany przez płuca, razem z powietrzem, dając bardzo charakterystyczny zapach.

Ciała ketonowe mają kwaśny odczyn, więc przy przedłużającej się ketozie (nadmiar ciał ketonowych) maleje ilość rezerwy alkalicznej (zasadowej) w organizmie, prowadząc do zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej.

Czynnikami, które w przypadku ludzi chorujących na cukrzycę mogą doprowadzić do niedoborów insuliny (skutkiem czego jest kwasica ketonowa) są:

• infekcje bakteryjne,
• ostre zapalenia trzustki,
• błędy, które popełniono w trakcie terapii (pominięcie jakiejś dawki insuliny, zastosowanie zbyt małej dawki leku),
• przerwy w insulinoterapii,
• choroba alkoholowa lub picie zbyt dużych ilości alkoholu,
• późne rozpoznanie choroby jaką jest cukrzyca,
• zawały serca,
• udary mózgu,
• inne stany zwiększonego zapotrzebowania na insulinę.

2. Objawy kwasicy ketonowej

Objawy kwasicy ketonowej zależą od stopnia zakwaszenia organizmu. Przy łagodnej cukrzycowej kwasicy ketonowej obserwujemy takie objawy, jak:

• niepokój;
• osłabienie;
• zmęczenie;
• nudności;
• oddech Kussmaula – bardzo głęboki, przyspieszony; nazywany jest też "oddechem kwasiczym” lub "gonionego psa”. Spowodowany drażnieniem przez kwaśne ketony ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym;
• zapach acetonu z ust - związany z nadmiernym wytwarzaniem ciał ketonowych oraz próbą ich wydalenia z organizmu przez płuca, charakterystyczny zapach przypominający zapach jabłek
• ciała ketonowe w moczu.

Przy ciężkiej kwasicy ketonowej możemy zaobserwować dodatkowo:

• zwiększone pragnienie;
• suchy, obłożony język, suchość w jamie ustnej;
• wielomocz - czyli wydalanie zwiększonej ilości moczu, osłabienie (które wynikają z odwodnienia i zaburzeń metabolicznych),
• suchość skóry;
• "rumieniec kwasiczy", spowodowany rozszerzeniem naczyń krwionośnych;
• wysypka na ciele;
• ból brzucha;
• ból klatki piersiowej;
• zaburzenia świadomości,
• utrata przytomności;
• śpiączka wynikają z toksycznego działania ciał ketonowych na tkankę mózgową),

W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić:

• znaczną hiperglikemię (nawet powyżej 33mmol/l lub 600mg/dl);
• znaczną glukozurię, czyli obecność glukozy w moczu (powyżej 0,44mmol/l lub 8g/100ml);
• spadek wartości pH i CO2;
• w osoczu spadek stężenia jonów sodu, a zwiększenie stężenia jonów potasu.

Rozpoznanie odbywa się na podstawie identyfikacji objawów klinicznych, badania fizykalnego i badania krwi. Kwasica może być śmiertelna, dlatego wymaga leczenia szpitalnego – odpowiedniego nawodnienia, obniżenia glikemii, czyli poziomu cukru we krwi, eliminacji ciał ketonowych, wyrównania wszelkich zaburzeń.

3. Leczenie kwasicy ketonowej

Leczenie kwasicy ketonowej jest uzależnione od stanu zdrowia pacjenta. Zazwyczaj pacjenci poddawani są:

• insulinoterapii - w leczeniu farmakologicznym stosuje sie preparaty z insulinami krótko działającymi poprzez ciągły wlew dożylny za pomocą pompy infuzyjnej lub automatycznej strzykawki
• wyrównaniu zaburzeń kwasowo-zasadowych, niedoborów wodnych i elektrolitowych (w przypadku zaburzeń kwasowo-zasadowych pacjentom podaje się dożylnie 8,4% roztworu dwuwęglanu sodu, który jest rozcieńczony za pomocą płynu hipotonicznego. Jeśli u pacjenta występują niedobory wodno-elektrolitow, lekarze zalecają stosowanie dożylnych płynów. Niedobór potasu niweluje się za pomocą roztworu KCl).
• leczeniu powikłań, takich jak niewydolność nerek, wstrząs i zespoł rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (zespół DIC).

Warto pamiętać, że kwasica ketonowa (ketoza) pojawia się nie tylko przy niskiej dawce insuliny, ale także wskutek stanu zapalnego czy urazu. Jeśli objawy choroby nie są leczone, pacjent może cierpieć na zaburzenia świadomości. Konsekwencją kwasicy ketonowej może być również śpiączka.

Kwasicy ketonowej można zapobiec, należy jednak stosować się do zaleceń lekarza i jego wskazówek dotyczących podawania insuliny. Pacjent dotknięty cukrzycą powinien również umieć rozpoznawać wczesne objawy niewyrównania metabolicznego.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.