Działanie antyoksydacyjne – na czym polega i jakie ma znaczenie?

Działanie antyoksydacyjne polega na spowalnianiu reakcji utleniania zachodzącego na poziomie komórkowym. Odpowiadają za to przeciwutleniacze, nazywane również antyoksydantami.

To bioaktywne cząstki, które dzięki swojej budowie mają zdolność neutralizowania wolnych rodników, głównie tlenowych (oksydantów).

Do najlepiej przebadanych związków o działaniu przeciwutleniającym należą:

• polifenole (flawonoidy, kwasy fenolowe, stilbenoidy, lignany),
• karotenoidy (karoten, luteina, zeaksantyna, likopen),
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe,
• glukozynolany,
• kwas liponowy,
• koenzym Q10,
• siarczki,
• chlorofil,
• kurkumina,
• kapsaicyna.

Na czym polega działanie antyoksydacyjne?

Jak działają antyoksydanty? Przeciwutleniacze neutralizują wolne rodniki na drodze przemian enzymatycznych lub na drodze nieenzymatycznej. Krążą w organizmie i oddają im brakujący elektron. W wyniku tej reakcji wolne rodniki przekształcają się w neutralne cząsteczki, które są wydalane z organizmu.

Antyoksydanty enzymatyczne na drodze przemian chemicznych przekształcają niebezpieczne produkty utleniania do nadtlenku wodoru, a następnie wody.

Antyoksydacja jest procesem oczyszczania i neutralizowania szkodliwego działania oraz namnażania wolnych rodników. Co to takiego? To nietrwałe, wysoce reaktywne cząstki chemiczne, które pobierają elektrony od zdrowych komórek.

Źródłem wolnych rodników w organizmie są naturalne procesy zachodzące w organizmie (podczas na przykład podczas intensywnego wysiłku fizycznego). Wyróżniono także czynniki, które odpowiadają za powstawanie w organizmie wolnych rodników. To:

• stres,
• zanieczyszczenia powietrza,
• promieniowanie jonizujące, np. gamma i rentgenowskie,
• promieniowanie UV,
• dym tytoniowy,
• metale ciężkie, pestycydy,
• leki chemiczne,
• drobnoustroje,
• alergeny,
• przewlekłe zmęczenie,
• nieregularny tryb życia,
• alkohol.

Wolne rodniki są groźne, ponieważ odpowiadają za przewlekłą reakcję zapalną w organizmie, którą uznaje się za jedną z przyczyn degeneracji tkanek i rozwoju cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia, zapalenia stawów, demencji, osteoporozy czy nowotworów.

Działanie antyoksydacyjne przeciwutleniaczy zapobiega postępowi łańcuchowych reakcji niekontrolowanego utleniania, co prowadzi do uszkadzania związków budujących komórki i tkanki. Zapobiega stresowi oksydacyjnemu (stan wywołany nadmiarem wolnych rodników), który prowadzi do wielu chorób (nowotwory, zawały, udary) oraz przyspieszenia procesów starzenia.

Jak zaopatrywać organizm w antyoksydanty? Można to robić na dwa sposoby: poprzez wprowadzenie do diety odpowiednich produktów, które są ich źródłem, ale i zażywanie preparatów bogatych w przeciwutleniacze.

Warto jednak pamiętać, że o ile przeciwutleniacze zawarte w żywności są nieszkodliwe, o tyle te antyoksydanty w tabletkach mogą mieć działanie szkodliwe. To dlatego zalecaną metodą ochrony zdrowia jest spożywanie antyoksydantów wraz z nieprzetworzoną żywnością.

Ze względu na opóźnianie procesów starzenia się skóry, działanie przeciwzapalne i przeciwzmarszczkowe, antyoksydanty można również znaleźć w kosmetykach. To składnik wielu kremów i balsamów przeznaczonych do codziennej pielęgnacji.

Antyoksydanty są obecne głównie w produktach roślinnych, zwłaszcza warzywach i owocach. Ich naturalnym źródłem mogą być także produkty zbożowe oraz ryby.

Do grupy antyoksydantów w żywności należą niektóre witaminy i składniki mineralne, ale i inne substancje, które wykazują działanie antyoksydacyjne.

Przeciwutleniacze występujące w żywności to witamina E (tokoferol), witamina C (kwas L-askorbinowy), witamina A w formie retinolu i kwasu retinowego, beta-karoten czy minerały, takie jak miedź, mangan, selen, cynk, i kobalt.

Najsilniejszy antyoksydant na świecie to astaksantyna - karotenoid występujący naturalnie w algach. Gdzie ich szukać? Dobrym źródłem antyoksydantów są:

• warzywa (np. natka pietruszki, brokuły, szpinak, jarmuż, marchew, papryka, pomidory, buraki, cebula, kalafior, kapusty, sałaty, czosnek, por, boćwina, brukselka),
• owoce (np. borówki, jeżyny, czarne jagody, porzeczki, agrest, czereśnie, śliwki, winogrona, truskawki, maliny, wiśnie, pomarańcze, grejpfruty, kiwi, mandarynki, dzika róża, aronia, żurawina, morele, brzoskwinie, jabłka, gruszki, mango), także owoce suszone oraz soki,
• nasiona roślin strączkowych (np. fasola, soczewica, groch, soja, bób, ciecierzyca),
• pełnoziarniste produkty zbożowe (np. kasza gryczana, płatki owsiane, zarodki pszenne, otręby żytnie oraz pszenne),
• orzechy (np. włoskie, nerkowca, arachidowe, laskowe, brazylijskie, pistacjowe, migdały),
• nasiona i pestki (np. chia, sezam, siemię lniane, mak niebieski, słonecznik, pestki dyni),
• kakao, gorzka czekolada o wysokiej zawartości kakao,
• oleje (np. olej rzepakowy, oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia),
• przyprawy i zioła antyoksydacyjne (np. oregano, majeranek, tymianek bazylia, rozmaryn, papryka chili, pieprz czarny, cynamon, kurkuma, imbir, kminek, goździki), ale i napar z liści mięty pieprzowej, melisy lekarskiej,
• kiełki,
• jaja,
• ryby (łososiowate) i owoce morza,
• zielona i czerwona herbata,
• czarna kawa,
• czerwone wino - okazjonalnie w niewielkich ilościach.