Echinacea - zastosowanie, działanie, wpływ na odporność, przeciwwskazania, preparaty

Jeżówka, której łacińska nazwa to echinacea, jest uznawana za immunostymulator.

W lecznictwie wykorzystywane są głównie trzy gatunki tej rośliny: jeżówkę (rotacznicę) purpurową, jeżówkę wąskolistną i jeżówkę bladą. Wszystkie odmiany pochodzą z Ameryki Północnej, ale dla celów leczniczych są uprawiane w Europie i w Azji.

W związku z tym, że pierwotnie echinacea zajmowała przede wszystkim teren Wielkich Jezior, a także Appalachy i Góry Skaliste, była dobrze znana Indianom żyjącym na tym obszarze, a mianowicie Siuksom, Dakotom, Komanczom. Wykorzystywali ją w ziołolecznictwie ludowym do leczenia krwawiących, trudno gojących i zakażonych ran, błonicy, kiły, rzeżączki, szkarlatyny, malarii i innych chorób w przebiegu, których pojawia się gorączka. Ponadto w przypadkach ukąszenia przez węża, owady lub zatruć.

Na początku XX wieku zwrócono uwagę na immunostymulujące właściwości wyciągów z echinacei oraz na fakt, iż zwiększa liczbę leukocytów we krwi. W latach 20. i 30. XX wieku jeżówka w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych zyskała znaczną popularność, była stosowana w celu zregenerowania oraz uodpornienia organizmu. Po wkroczeniu ery antybiotyków, echinacea została zapomniana, by świat znów sobie o niej przypomniał w latach 70. XX wieku.

Jeżówka wąskolistna ma najsilniejsze właściwości lecznicze, jednak w Europie najpopularniejsza jest jeżówka purpurowa, która jest tańszym odpowiednikiem o podobnym składzie chemicznym i ma najlepiej udokumentowane działanie terapeutyczne. Pozyskiwana jest ona z upraw wielkoareałowych, jako surowiec do produkcji wielu leków, a ostatnio również kosmetyków.

Podstawowym powszechnym zastosowaniem echinacei jest poprawa odporności. Ponadto wyciąg z niej jest stosowany zewnętrznie w leczeniu ciężko gojących się ran. Używana jest w preparatach dermatologicznych, ponieważ zwiększa zdolność skóry do regeneracji i podnosi jej odporność wobec czynników zewnętrznych.

Echinacea uprawiana jest również w ogrodnictwie w celach ozdobnych.

• wzmożenie aktywności komórek układu odpornościowego, co skutkuje działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym oraz przeciwgrzybicznym; chroni organizm przed nawrotem choroby (szczególnie wrażliwe są gronkowce i paciorkowce);
• stymulowanie przemiany materii;
• działanie przeciwbólowe oraz rozkurczowe;
• działanie napotne, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwwysiękowe;
• pobudzanie wydzielania soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego;
• stymulowanie produkcji żółci i jej uwalnianie;
• stymulowanie procesów regeneracyjnych;
• hamowanie aktywności hialuronidazy, co skutkuje ochroną przed degradacją połączeń międzykomórkowych, błon komórkowych oraz proteoglikanów i kolagenu, dzięki czemu uniemożliwia penetrowanie tkanek przez patogenne drobnoustroje;
• pobudzanie procesu fagocytozy dokonywanego przez makrofagi i granulocyty, wzmaga liczbę i aktywność limfocytów grasicozależnych T i limfocytów NK, zwiększa wydzielanie interferonu.
• hamowanie wydzielania histaminy, leukotrienów i prostaglandyn, a tym samym tłumienie procesów zapalnych i wysiękowych i zapobieganie im;
• pobudzanie czynności keratynocytów i komórek Langerhansa tkanki nabłonkowej.

Badania naukowe w znacznej mierze potwierdziły szeroki zakres działania leczniczego echinacei. Najważniejsza jest aktywność immunostymulująca. Maść z echinaceą była stosowana w leczeniu stanów zapalnych skóry, egzemy, oparzeń, ran, opryszczki i owrzodzeń podudzi. Całkowite wyleczenie zaobserwowano w ponad 85 proc. przypadków, natomiast skutki uboczne wystąpiły jedynie u ok. 2 proc. badanych.

W lecznictwie stosuje się wyciągi alkoholowe, olejowe i wodne (Extractum echinaceae) z korzenia i ziela jeżówki. Dostępne są także postacie stałe echinacei: w formie tabletek do ssania, kapsułek lub tabletek powlekanych. W Niemczech i w Szwajcarii produkowanych jest około 200 nowoczesnych preparatów zawierających ekstrakt z jeżówki. W Polsce zostało zarejestrowanych około 15 preparatów jeżówkowych.

Preparaty echinacei mogą być stosowane u dzieci od 7 roku życia. U młodszych, kobiet w ciąży oraz karmiących nie powinno się ich stosować, ewentualnie dopiero po konsultacji z lekarzem.

Echinacei nie należy podawać równocześnie z lekami immunosupresyjnymi, w tym także z glikokortykosteroidami. Ponadto nie powinno się jej stosować w przypadku chorób autoimmunologicznych, białaczki, HIV/AIDS.

Echinaceę można stosować w trakcie trwania choroby lub profilaktycznie, w okresie jesienno-zimowym i zwiększonego ryzyka występowania infekcji górnych dróg oddechowych.

Preparaty z jeżówki trzeba zażywać regularnie i przez dłuższy czas. Efekty lecznicze są widoczne po około 3-4 tygodniach. Po miesięcznej kuracji echinaceą polecane jest zrobienie 14 dniowej przerwy w jej przyjmowaniu. Czas podawania tabletek do ssania nie powinien przekraczać 10 dni przy podawaniu codziennym i 20 dni przy podawaniu co drugi dzień.