Hormony żołądkowo-jelitowe. Jaką pełnią rolę?
Hormony żołądkowo-jelitowe, nazywane także hormonami jelitowymi, to grupa hormonów peptydowych wydzielanych przez komórki zlokalizowane głównie w żołądku i jelicie cienkim. Działają na kilka różnych sposobów i kontrolują wiele ważnych funkcji narządów trawiennych. Które są najlepiej poznane? Jaką odgrywają rolę?
1. Co to są hormony żołądkowo-jelitowe?
Hormony żołądkowo-jelitowe, powszechnie nazywane są hormonami jelitowymi, to grupa hormonów peptydowych wydzielanych przez komórki gruczołowe błony śluzowej. Te są zlokalizowane głównie w żołądku i jelicie cienkim. Warto dodać, że komórki wydzielające hormony, zwane komórkami enteroendokrynnymi lub endokrynocytami, są rozproszone w całym układzie trawiennym.
Obecnie zidentyfikowano ponad 20 rodzajów hormonów żołądkowo-jelitowych, które mogą być wydzielane do otaczającej ich tkanki lub do pobliskich komórek. Poprzez interakcję receptorów komórkowych działają również na komórki, które je wytwarzają. Wszystkie wpływają na układ trawienny.
2. Funkcje hormonów żołądkowo-jelitowych
Hormony żołądkowo-jelitowe są łańcuchami aminokwasów, przypominają białka. Działają na kilka różnych sposobów i kontrolują wiele różnych funkcji narządów trawiennych. Między innymi wpływają na motorykę żołądka i jelit oraz wydzielanie gruczołów zewnątrzwydzielniczych przewodu pokarmowego: wątroby, trzustki, gruczołów żołądkowych i jelitowych. Rola niektórych peptydowych hormonów żołądkowo-jelitowych nie jest do końca wyjaśniona. Wiadomo, że mechanizm ich działania polega na wiązaniu ze swoistymi receptorami błonowymi.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
3. Jakie są hormony żołądkowo-jelitowe?
Znanych jest wiele związków peptydowych, które można określić mianem hormonów przewodu pokarmowego. Do grupy hormonów jelitowych, które są poznane najlepiej, zalicza się między innymi: gastrynę, sekretynę, wazoaktywny peptyd jelitowy – VIP, glukagonopodobny peptyd-1 – GLP-1.
Gastryna
Gastryna to niejednolity hormon żołądkowo-jelitowy składający się z mieszanki peptydów. Produkują go komórki G zlokalizowane w śluzówce części odźwiernikowej żołądka oraz w początkowej części dwunastnicy. Gastryna jest także produkowana przez komórki zlokalizowane poza przewodem pokarmowym, na przykład w mózgu. Do głównych działań gastryny zalicza się stymulację komórek okładzinowych żołądka do wydzielania kwasu solnego oraz wpływ na prawidłowy stan błony śluzowej żołądka. Ponadto hormon wzmaga perystaltykę przewodu pokarmowego, kurczy dolny zwieracz przełyku i wzmaga wydzielanie trzustkowe.
Sekretyna
Sekretyna jest peptydowym hormonem tkankowym pełniącym funkcję żołądkowo-jelitowego czynnika regulacyjnego. Wydziela ją błona śluzową jelita cienkiego, głównie dwunastnicy, pod wpływem kwaśnego pH treści żołądkowej. Ten hormon żołądkowo-jelitowy po raz pierwszy zbadano ją w 1905 roku. Dokonał tego Ernest Starling. Rolą sekretyny jest wpływ na zwiększenie wydzielania żółci i soku jelitowego, hamowanie perystaltyki żołądka i jelit, wzrost wydzielania przez trzustkę soku trzustkowego o dużej zawartości wodorowęglanów oraz stymulowanie wątroby do wytwarzania żółci. Mechanizm jej działania polega na hamowaniu wydzielania kwasu żołądkowego przez komórki okładzinowe żołądka.
Wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP)
Wazoaktywny peptyd jelitowy (od ang. vasoactive intestinal peptide VIP) to peptydowy hormon, który składa się z 28 reszt aminokwasowych. Jest produkowany w jelitach (komórki D1), trzustce i niektórych strukturach mózgu. Proces ten jest stymulowany napływem zakwaszonej treści pokarmowej z żołądka do dwunastnicy. Wyizolowano go w 1970 roku. VIP to hormon żołądkowo-jelitowy, który pełni wiele funkcji.
Między innymi rozszerza naczynia krwionośne w przewodzie pokarmowym, hamuje motorykę żołądka i wydzielanie soku żołądkowego, pobudza komórki trzustki do wydzielania alkalicznego płynu o wysokiej zawartości jonów wodorowęglanowych oraz wzmacnia aktywność hormonu cholecystokininy. VIP należy do nadrodziny glukagonu. Zalicza się do niej czynnik uwalniający hormon wzrostu (GHRH), peptyd histydyno-metioninowy, glukagon, glukagonopodobny peptyd 1 i 2, glukozozależny polipeptyd insulinotropowy, przysadkowy peptyd aktywujący cyklazę adenylową (PACAP) i sekretyna.
Glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1)
Glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1, glucagon-like peptide-1) to hormon żołądkowo-jelitowy należący do grupy hormonów inkretynowych, które są składową osi jelitowo-trzustkowej. Substancje te odgrywają ważną rolę w poposiłkowym zwiększaniu wydzielania insuliny przez komórki β trzustki. GLP-1 działa przez połączenie ze swoistymi receptorami GLP-1R, które są zlokalizowane na komórkach wysp trzustkowych, a także w układzie pokarmowym, nerkach, płucach, naczyniach krwionośnych, sercu i mózgu.
Grupa hormonów jelitowych zwiększających poposiłkowe wydzielanie insuliny przez komórki β wysp trzustkowych, czyli inkretyny, powodują również zmniejszenie wydzielania glukagonu przez komórki α wysp trzustkowych, a także zwolnienie wchłaniania substancji pokarmowych.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.