Jak radzić sobie z otyłością?
Otyłość nie zawsze kojarzy się z chorobą. Często wiązana jest z pewną niedogodnością i obciążeniem dla ludzkiego organizmu, wynikającymi z niewłaściwego żywienia. Lekarze jednak zdecydowanie klasyfikują otyłość jako chorobę. Zapada na nią coraz szersze grono ludzi, a jej skutki są bardzo poważne.
1. Co to jest otyłość?
Otyłość to nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w ciele człowieka. O otyłości mówimy wtedy, gdy zawartość tkanki tłuszczowej u kobiet przekracza 25% masy ciała, a u mężczyzn - 20% masy ciała. Duże znaczenie ma przy tym rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. Jeśli nadmiar tłuszczu znajduje się w jamie brzusznej, mamy do czynienia z otyłością brzuszną. Jest to rodzaj otyłości najniebezpieczniejszy dla zdrowia i bardziej patologiczny niż równomierne podskórne rozłożenie tkanki tłuszczowej. Otyłość w krajach wysokorozwiniętych stanowi problem społeczny, a w przyszłości może przyjąć rozmiary epidemii. Uważana jest za jedno z zagrożeń cywilizacyjnych rozwiniętych społeczeństw.
2. Jak zbadać masę ciała?
Odkąd medycyna zaczęła się zajmować problemem nadmiernej masy ciała, powstało wiele wskaźników i przeliczników mających na celu stwierdzenie, czy dany pacjent jest już otyły czy ma nadwagę. Za standard w określaniu prawidłowej wagi ciała uznaje się indeks masy ciała – BMI (ang. Body Mass Index). BMI oblicza się jako stosunek masy ciała (w kilogramach) do kwadratu wzrostu (w metrach). Światowa Organizacja Zdrowia na podstawie badań wyznaczyła odpowiednie przedziały indeksu masy ciała. Jeśli BMI plasuje się poniżej 18,5, oznacza to niedowagę, w zakresie 18,5-25 oznacza masę prawidłową, a od 25 do 30 – nadwagę. BMI powyżej 30 to już otyłość.
Dokładne medyczne metody określania zawartości tłuszczu w organizmie to: podwójna absorpcjometria, bioimpendancja elektryczna ciała, jądrowy rezonans magnetyczny, metody izotopowe, tomografia komputerowa z oceną planimetryczną, metody sonograficzne USG oraz pomiar grubości fałdu skórnego.
3. Przyczyny otyłości
Rozróżnia się dwa typy otyłości: otyłość pierwotną i otyłość wtórną. Otyłość wtórna może być spowodowana wadami chromosomalnymi, zaburzeniami układu nerwowego lub stosowaniem leków. Otyłość pierwotna jest najczęściej uwarunkowana genetycznie – brak genów odpowiedzialnych za prawidłową przemianę materii. Szacuje się, że otyłość pierwotna dotyczy 40% pacjentów z nadmiarem tkanki tłuszczowej. Inną przyczyną otyłości pierwotnej jest prowadzenie nieodpowiedniego stylu życia. Szybkie spożywanie pokarmów, niewłaściwa kultura jedzenia, brak aktywności fizycznej prowadzą do zaburzenia bilansu energetycznego, a przez to do odkładania się tkanki tłuszczowej.
Spożywanie dużych ilości pokarmów wysokokalorycznych sprawia, że nawet aktywność fizyczna nie jest w stanie wykorzystać nadmiaru kalorii. Są one zatem odkładane w organizmie w postaci tłuszczu. Producenci żywności nie pomagają w spożywaniu odpowiednich posiłków – ich produkty często są ponad miarę nasycone tłuszczami, solami mineralnymi i dodatkami chemicznymi, które źle wpływają na metabolizm. Otyłości sprzyja też stosowanie używek. Do przyczyn otyłości pierwotnej zalicza się również czynniki psychologiczne. Sytuacje stresowe są bardzo często przyczyną spożywania nadmiernej ilości pokarmów. Jedzenie staje się sposobem na odreagowanie i metodą na zabicie czasu.
- Czynniki genetyczne – mogą przyczyniać się do otyłości lub zwiększać ryzyko jej rozwoju. Do nadmiernego gromadzenia się tłuszczu w ciele człowieka prowadzą niektóre zespoły chorobowe o podłożu genetycznym (np. zespół Carpentera, zespół Cohena, zespół Laurence'a-Moona-Biedla, zespół Pradera-Williego). Mutacje w tych zespołach mogą wpływać na geny związane z dojrzewaniem komórek tkanki tłuszczowej, z regulacją uzyskiwania energii z pożywienia, aktywnością enzymów kontrolujących gospodarkę węglowodanową i tłuszczową oraz poziomem metabolizmu. Wynikiem mutacji jest przewaga procesów gromadzenia energii nad procesami jej spalania.
- Czynniki biologiczne – uszkodzenie podwzgórza przez proces zapalny lub nowotworowy może powodować otyłość. Wówczas ma miejsce spożywanie nadmiernych ilości pożywienia, a w układzie autonomicznym dochodzi do zaburzeń. Mózg u osób otyłych, podobnie jak mózg osób uzależnionych, ma mniejszą gęstość tzw. receptorów dopaminowych typu II, skutkiem czego jest częstsze odczuwanie głodu. Zaburzenia endokrynologiczne prowadzące do otyłości to m.in.: zespół policystycznych jajników, zespół Cushinga, hiperinsulinizm, rzekoma niedoczynność przytarczyc, niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy.
- Czynniki farmakologiczne – zwiększenie masy ciała może być wynikiem przyjmowania niektórych leków (np. insuliny, niektórych beta-adrenolityków, kortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych, leków psychotropowych oraz leków przeciwdepresyjnych).
- Czynniki środowiskowe – kluczowe znaczenie w rozwoju otyłości odgrywa niewielka aktywność fizyczna. Siedzący tryb życia i większa konsumpcja żywności, zwłaszcza produktów przetworzonych, ubogich w witaminy i błonnik, prowadzą do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w organizmie.
- Czynniki psychologiczne – nadwaga i otyłość to częste problemy u osób z zaburzeniami nastroju. Każdy kolejny nawrót depresji u osób z tendencją do tycia powoduje bowiem wzrost wagi. Jedzenie stanowi bowiem źródło krótkotrwałej przyjemności i pozwala w pewnym stopniu łagodzić objawy depresji. Na tle psychicznym dochodzi też często do kompulsywnego objadania się, a więc nagminnego sięgania po jedzenie bez odczuwania głodu.
4. Skutki otyłości
Z otyłością powiązana jest cała gama innych chorób. Najczęściej występującą chorobą u osób otyłych jest cukrzyca typu II – szacuje się, że cierpi na nią około 80% ludzi otyłych. Otyłość zwiększa również ryzyko zapadalności na choroby układu krążenia: nadciśnienie, nadmierne stężenie cholesterolu we krwi, miażdżycę, niewydolność serca. Niedokrwienie tego organu występuje u około 40% pacjentów z otyłością.
Nadwaga i otyłość mogą powodować problemy z oddychaniem, np. obturacyjny bezdech senny, co w konsekwencji doprowadza do niedotlenienia organizmu. Układ kostno-stawowy obciążony nadmiernym ciężarem ciała bardzo często narażony jest na uszkodzenia. W konsekwencji niejednokrotnie dochodzi do zwyrodnień stawów. Inną zmorą otyłych są żylaki kończyn dolnych i rozstępy. Osoby z nadmierną wagą częściej niż ludzie o prawidłowej masie ciała doświadczają: udarów mózgu, wylewów, chorób nerek, zwyrodnienia kręgosłupa, nowotworów, bezpłodności, kamicy pęcherzyka żółciowego. Wyjątkowo duża otyłość skutkuje niepełnosprawnością i skraca życie.
5. Leczenie otyłości
Nauka – jak dotąd – nie wynalazła cudownego leku na otyłość. O prawidłową masę ciała należy dbać całe życie poprzez odpowiednie nawyki żywieniowe, stosowanie wysiłku fizycznego i racjonalnej diety. Nie wolno dopuszczać do tego, aby wskaźnik BMI przekroczył granicę 25 punktów. Środki odchudzające, którymi zalewany jest rynek, nie pomogą w otyłości. Podobnie cudowne diety, najczęściej źle zbilansowane i doprowadzające do niedoboru składników odżywczych. Ich stosowanie może skończy się chwilowym zbiciem kilku kilogramów, ale po jakimś czasie stara waga ciała, niestety, powróci.
Walka z otyłością to przede wszystkim dieta i odchudzanie, ale w wyważonych proporcjach. Należy się nastawić na to, że efekty spadku wagi nie będą duże i natychmiastowe. Dietę najlepiej skonsultować z lekarzem. Jako uzupełnienie racjonalnego żywienia trzeba stosować ćwiczenia fizyczne. Najlepsze ćwiczenia na otyłość to takie, które nie obciążają stawów. W walce z nadmiarem ciała sprawdzają się ćwiczenia aerobowe, podczas których spalane są zarówno węglowodany, jak i tłuszcze. Najlepsze rodzaje aktywności dla osób otyłych: spacer, marsz na steperze, jazda na rowerze, pływanie, ćwiczenia w wodzie. Leczenie otyłości polega również na operacji chirurgicznej, psychoterapii i podawaniu odpowiednich farmaceutyków. Takie metody stosuje się najczęściej u pacjentów, których BMI przekracza 40 punktów.
Otyłość jest chorobą współczesnego świata. Wygodny, przyspieszony tryb życia sprawia, że ludzie zapominają o prawidłowym odżywaniu. Według prognozy Światowej Organizacji Zdrowia w Stanach Zjednoczonych odsetek osób otyłych w 2030 roku będzie wynosił 41% amerykańskiej populacji.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.