Kancerogeneza - czym jest i jak z nią walczyć

Kancerogeneza to inaczej proces tworzenia się w organizmie komórek nowotworowych. Zdrowe komórki, na skutek działania czynników zewnętrznych lub uwarunkowań genetycznych, zaczynają niejako buntować się przeciwko organizmowi. Wówczas ulegają one transformacjom, przekształcają się, aby następnei nieprawidłowo rozrosnąć się i sięgnąć określonego narządu.

Kancerogeneza stopniowo prowadzi do przekształcenia całkiem zdrowych komórek w nowotwory złośliwe. Taki proces może trwać kilka lat - czasem nawet kilkanaście. Czas ten pozwala na wykształćenie się guza o średnicy ok. 1 centymetra, który staje się widoczny w badaniach obrazowych - USG, RTG czy tomografii.

Oczywiście badania pozwalają na wykrycie zmian nowotworowych, które jeszcze nie są na tak zaawansowanym etapie. Tak naprawdę kancerogeneza może zostać wykryta już bardzo wcześnie, ale potrzebne są do tego regularne badania profilkatyczne.

Kancerogeneza przebiega w trzech podstawowych etapach:

• inicjacja - wykształcenie się pierwszych komórek, a nowopowstałe tkanki zmieniają swoje właściwości oraz nabierają nowych cech
• promocja - na tym etapie komórki nowotworowe zaczynają nadmiernie się rozrastać, a organizm nie potrafi tego kontrolować, zaczynają tworzyć się guzy
• progresja - ostatni etap, w którym dochodzi do przekształcenia zmiany łagodnej w złośliwą, wówczas też dochodzi do przerzutów.

Kancerogeneza na każdym z tych etapów może mieć różny przebieg i dawać różne objawy. Czasem już w początkowej fazie chory może odczuwać dolegliwości (które niestety często bagatelizuje), a innym razem nawet w ostatniej fazie nie pojawia się wielu objawów, wskazujących na nowotwór.

Ważny jest jednak fakt, że na wczesnym etapie kancerogenezy możliwe jest zahamowanie tego procesu poprzez wytworzenie w organizmie środowiska niesprzyjającego rozrostom komórkowym oraz poprzez przywrócenie właściwej homeostazy.

Kancerogenezie sprzyjają przede wszystkim uwarunkowania genetyczne oraz nasz styl życia. Rakotwórcze substancje obecnie znajdują się w wielu produktach spożywczych, niektórych kosmetykach i środkach chemicznych. Jeśli jesteśmy długotrwale narażeni na ich działanie, nasz organizm może zacząć się buntować.

Nie bez znaczenia jest więc styl życia, jaki prowadzimy. Jeśli na co dzień nie palimy papierosów, nie nadużywamy alkoholu i regularnie uprawiamy sporty, ryzyko rozwoju raka jest mniejsze. Dodatkowo nie bez znaczenia jest nasza codzienna dieta - unikanie produktów mocno przetworzonych, etc.

Także osoby, które używają naturalnych kosmetyków produkowanych lokalnie są mniej narażone na rozwój nowotworu. Nie bez znaczenia jest także stres, a więc wszelkie praktyki relaksacyjne są jak najbardziej wskazane w prewencji nowotworów.

Najpopularniejsze czynniki rozwoju kancerogenezy:

• toksyny chemiczne obecne w żywności, nawozach używanych przy uprawie warzyw i owoców, w kosmetykach oraz dodatkach spożywczych;
• toksyny zawarte w powietrzu - smog, dym papierosowy
• toskyny w budynkach, np. azbest
• mykotoksyny, czyli grzyby obecne między innymi w budynkach objętych pleśnią
• tzw. reaktywne formy tlenu, czyli substancje, które są zdolne do niszczenia struktur komórkowych i które są przyczyną pojawienia się stresu oksydacyjnego
• metale ciężkie oraz promieniowanie
• czynniki biologiczne, w tym infekcje bakteryjne
• promienie UV
• uszkodzenia nabłonka (np. na skutek noszenia protezy)

Genetyczny aspekt kancerogenezy

Rozwój nowotworów jest bardzo często uwarunkowany genetycznie. To właśnie mutacje genetyczne są najczęstszą przyczyną kancerogenezy. Sama przemiana zdrowej komórki w nowotworową związana jest z uszkodzeniem DNA i nazywana jest onkogenezą.

Zmiany w DNA wbrew pozorom mają miejsce dość często. Kontroluje je układ odpornościowy - pomaga zwalczać mutacje genetyczne w komórce i hamować rozrost nowotworowy. Dopiero, kiedy układ ten nie daje sobie rady z mutacjami genetycznymi, dochodzi do kancerogenezy.

Wirusy a kancerogeneza

Za rozwój nowotworu mogą być odpowiedzialne także tzw. wirusy onkogenne lub onkowirusy. Sprzyjają one niszczeniu komórek zdrowych i przekształcaniu ich w komórki nowotworowe. Większość wirusów onkogennych posiada DNA lub RNA, które nie jest odporne na działanie szczepionek. Z tego powodu szczepienia są tak naprawdę jedyną formą ochrony przed rozwojem nowotworów wirusowych.

Do wirusów mających zdolności kancerogenne należą:

• wirus HPV (odpowiedzialny między innymi za raka szyjki macicy, raka prącia, raka jamy ustnej czy odbytu)
• wirus zapalenia wątroby typu B (HBV oraz HCV)
• wirus EBV odpowiedzialny przede wszystkim za rozwój chłoniaków i raka żołądka
• wirus HPV 8, odpowiedzialny za rozwój mięsaków