Nakłucie szpiku

Szpik do badania uzyskać można dwoma sposobami, za pomocą biopsji aspiracyjnej (umożliwia ona ocenę składu komórkowego szpiku, czyli wykonanie badania cytologicznego) oraz za pomocą trepanobiopsji (umożliwia ocenę utkania szpiku, czyli wykonanie badania histologicznego). Najczęściej oba te badania są wykonywane jednocześnie, tak aby dokonać pełnej oceny szpiku kostnego.

U osób dorosłych miejscem pobrania jest talerz kości biodrowej, ewentualnie mostek (obecnie coraz rzadziej ze względu na możliwe powikłania), u dzieci częściej wykonuje się nakłucie kości piszczelowej. Podczas badania pacjent leży na wznak lub na brzuchu. Miejsce wkłucia znieczula się miejscowo lidokainą. Dzieciom przed badaniem podaje się środki uspokajające lub stosuje znieczulenie ogólne. Po kilku minutach lekarz nakłuwa kość specjalną igłą. Igła do biopsji posiada ogranicznik, dzięki któremu nie zostanie zbyt głęboko wprowadzona do jamy szpikowej. Następnie pobiera się szpik do strzykawki – ten moment może być bolesny dla pacjenta, ból należy łagodzić głębokim oddychaniem. Jeśli istnieje konieczność, miejsce po biopsji szpiku zaszywa się szwem operacyjnym lub zaciska opatrunkiem uciskowym. W czasie badania pacjent powinien poinformować lekarza o wszelkich nagłych dolegliwościach.

Pobrany materiał jest następnie odpowiednio zabezpieczany i przygotowywany do badania. Ocena szpiku obejmuje przede wszystkim badania cytomorfologiczne, cytogenetyczne i immunofenotypowe, które na ogół pozwalają na postawienie rozpoznania. W razie potrzeby wykonuje się inne badania dodatkowe.

Wskazaniem do wykonania tego badania jest podejrzenie istnienia choroby układu krwiotwórczego, najczęściej na podstawie poważnych nieprawidłowości w morfologii krwi, takich jak niedokrwistość, małopłytkowość, czy leukocytoza o nieznanej przyczynie (lub wszystkie te stany jednocześnie). Biopsję szpiku wykonuje się także w przypadku stwierdzenia obecności niedojrzałych komórek we krwi (zwłaszcza blastów), w celu wyjaśnienia przyczyny powiększenia węzłów chłonnych czy śledziony oraz przy występowaniu gorączki o niewyjaśnionej etiologii. Pozwala ona na potwierdzenie lub wyklucznie rozpoznania takich chorób jak zespoły mielodysplastyczne, ostra i przewlekła białaczka szpikowa, ostra białaczka limfoblastyczna, przewlekła białaczka limfatyczna, czerwienica prawdziwa, nadpłytkowość samoistna, samoistne włóknienie szpiku, czy szpiczak mnogi, a także istnienia przerzutów innych nowotworów do szpiku kostnego oraz w celu monitorowania skuteczności leczenia chorób układu krwiotwórczego (na przykład ocena odnowy szpiku po jego przeszczepieniu).

W zasadzie nie ma przeciwwskazań do tego zabiegu. W przypadku przedłużającego się krwawienia z miejsca wkłucia należy zastosować opatrunek uciskowy. Jeśli występuje stan zapalny skóry lub kości trzeba wybrać inne miejsce wykonania nakłucia. Jako powikłanie może nastąpić złamanie igły w trakcie pobierania szpiku, przedłużające się krwawienie, miejscowy stan zapalny, a w przypadku biopsji mostka, może dojść do przebicia ściany klatki piersiowej i powstania odmy opłucnowej.

Badanie szpiku jest bezpieczne i może być powtarzane wiele razy, przeprowadza się je także u kobiet w ciąży. Po badaniu nie trzeba stosować żadnych szczególnych środków ostrożności.

Źródła

1. Diagnostyka i ocena skuteczności leczenia przewlekłej białaczki szpikowej
2. Dmoszyńska A. (red.), Atlas hematologii klinicznej, Czelej, Lublin 2004, ISBN 83-88063-93-6
3. Sułek K. (red.), Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 2000, ISBN 83-87944-70-X
4. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0