Naturalne metody antykoncepcji (NPR) - charakterystyka i skuteczność

Naturalne planowanie rodziny (NPR) polega na określaniu faz płodności kobiet. Dlatego, aby skutecznie zaplanować ilość poczętego potomstwa, należy dokładnie zrozumieć zmiany zachodzące w organizmie kobiety. Cykl płciowy to okres między dwiema miesiączkami, w trakcie którego dochodzi do dojrzewania komórki jajowej, owulacji i przygotowania endometrium na przyjęcie zarodka oraz do zmian zanikowych błony śluzowej macicy w przypadku braku zapłodnienia (krwawienia).

Cykl miesiączkowy pozostaje pod kontrolą hormonów wydzielanych przez podwzgórze (tzw. czynniki uwalniające gonadoliberynę), które regulują czynność wydzielniczą przysadki mózgowej (wydzielanie FSH - folitropiny i LH - lutropiny). FSH wpływa na wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz na wydzielanie estrogenów. LH powoduje dojrzewanie pęcherzyków i zapoczątkowuje owulację. Cały cykl miesiączkowy składa się dwóch osobnych cykli nakładających się na siebie. Pierwszy to cykl jajnikowy, określający zmiany zachodzące w jajniku. Składa się on z następujących stadiów:

• stadium pęcherzykowe - 1-14 dzień, następuje dojrzewanie pęcherzyka,
• owulacja (jajeczkowanie) - 14 dzień (przy cyklu 28 dniowym),
• stadium lutealne - 14-28 dzień - powstanie ciałka żółtego, które wydziela progesteron.

Cykl miesiączkowy można podzielić na następujące fazy:

• faza złuszczania (miesiączki) - pierwszy dzień krwawienia jest jednocześnie pierwszym dniem cyklu. Brak zapłodnienia komórki jajowej powoduje złuszczanie endometrium, które jest najintensywniejsze w pierwszych dwóch dniach krwawienia. Faza trwa pięć dni.
• faza folikularna (pęcherzykowa), wzrostu - dochodzi do dojrzewania pęcherzyków, natomiast endometrium pod wpływem estrogenów wydzielanych przez dojrzewające pęcherzyki jajnikowe ulega regeneracji. Trwa od 6-14 dnia cyklu.
• faza wydzielnicza 16-27 dzień - progesteron powoduje pogrubienie i lepsze ukrwienie endometrium w oczekiwaniu na przyjęcie zarodka.
• 28 dzień - faza niedokrwienia - brak zapłodnienia powoduje zanik ciałka żółtego, a w konsekwencji zaburzenia w ukrwieniu macicy, oddzielenie jej powierzchownej warstwy i zapoczątkowanie krwawienia.

Opisany cykl miesiączkowy składa się z 28 dni, jednak u każdej kobiety czas jego trwania jest indywidualny. Wahania te zależą od długości fazy folikularnej, np.: w cyklu 25-dniowym trwa ona 6 dni (owulacja przypada na 11 dzień cyklu), niezależnie od tego faza lutealna trwa nadal 14 dni.

W naturalnym planowaniu rodziny (NPR), określając czas, kiedy można zajść w ciążę, należy uwzględnić długość życia plemnika w drogach rodnych - 72 godziny (większy margines bezpieczeństwa przyjmuje nawet 5 dni), zaś komórka jajowa po owulacji żyje 24-48 godzin. Pierwsze dni po zakończonym krwawieniu to okres względnej niepłodności. Niepłodność przedowulacyjna trwa cztery dni, pewnym dniem niepłodnym jest tylko dzień pierwszy. Dni potencjalnie płodne (przy cyklu 28-dniowym) trwają od dnia 9-17 - to jest do momentu obumarcia komórki jajowej. Pozostałe dni cyklu są okresem bezwzględnej niepłodności.

Należy podkreślić, że tylko osoby decydujące się na olbrzymi reżim codziennego pomiaru temperatury oraz potrafiące ocenić i stwierdzić różnice w wyglądzie śluzu, mogą stosować naturalne metody antykoncepcji. Poza tym trzeba mieć na uwadze, że cykl owulacyjny podlega wpływom czynników zewnętrznych, takich jak: stres (praca zawodowa, studia, szkoła), emocje (np. kłopoty osobiste, rodzinne), brak snu, przemęczenie, infekcje, nawet przeziębienie. Można się spodziewać, że metody NPR nie są idealne dla osób prowadzących bardzo aktywny tryb życia, pracujących w systemie zmianowym i w warunkach stresujących.

Jeśli kobieta decyduje się na naturalne metody antykoncepcji, musi dokładnie znać przebieg cyklu miesiączkowego, działanie poszczególnych hormonów, a także uważnie obserwować swoje ciało, zmiany zachodzące w nim podczas cyklu.

Metoda kalendarzowa

Opiera się ona na ocenie czasu trwania najdłuższego i najkrótszego cyklu miesiączkowego obserwowanego przez okres 12 miesięcy. Oznacza to, że zanim kobieta rozpocznie współżycie, musi przez rok obserwować swój organizm i notować daty kolejnych miesiączek.

Dni płodne wyznaczamy, opierając się na następujących założeniach:

• Jajeczkowanie występuje na 14 dni przed miesiączką.
• Plemniki są zdolne do zapłodnienia przez około 48 do 72 godzin po stosunku (ejakulacji).
• Komórka jajowa żyje około 24 godzin po owulacji.

W celu określenia dni niepłodnych należy najpierw odjąć od liczby najdłuższego obserwowanego cyklu 20 dni. Uzyskany wynik będzie wskazywał pierwszy dzień okresu płodnego. Następnie od najkrótszego cyklu trzeba odjąć 11 dni w celu określenia ostatniego dnia płodności. W przypadku nieregularnych cyklów okres wstrzemięźliwości seksualnej bardzo się wydłuży. Jeszcze raz warto zwrócić uwagę na bardzo małą skuteczność tej metody NPR (nawet połowa kobiet może podczas jej stosowania zajść w ciążę).

Metoda termiczna

W czasie II fazy cyklu ciałko żółte wytwarza progesteron, który powoduje wzrost temperatury ciała. Według twórców metody termicznej, o owulacji świadczy wyższa temperatura ciała w ciągu kolejnych 3 dni w porównaniu z 6 dniami poprzedzającymi. Obserwowany wzrost temperatury jest niewielki i wynosi 0,2-0,6 stopnia Celsjusza. Kobieta, stosująca tę metodę NPR, musi mierzyć temperaturę ciała w pochwie lub w jamie ustnej tuż po przebudzeniu, przed wstaniem z łóżka. Nie wolno przed pomiarem nic pić ani palić papierosów. Część cyklu, w której teoretycznie nie powinno dojść do zapłodnienia, rozpoczyna się czwartego dnia podwyższonej temperatury. Warto pamiętać, że podwyższenie temperatury może być spowodowane jakąkolwiek infekcją w obrębie całego organizmu, co może zmylić kobietę stosującą metodę termiczną. Skuteczność metody termicznej przy prawidłowych pomiarach jest wysoka, wskaźnik Pearla 0,8-3.

Metoda śluzowa (Billingsa)

Dni płodne wyznaczamy, opierając się na codziennej obserwacji śluzu szyjkowego. W okresie przedowulacyjnym śluz pochwowy jest śliski, przezroczysty i ciągliwy, przypomina białko jaja kurzego (tzw. śluz płodny). Jego obecność spowodowana jest działaniem estrogenów i świadczy o tym, że niedługo (za 2-3 dni) wystąpi owulacja. Występujący po owulacji wzrost stężenia progesteronu sprawia, że śluz jest lepki, gęsty i kleisty. Okres „niepłodny” zaczyna się czwartego dnia po stwierdzeniu śluzu płodnego.

Wadą metody Billingsa jest to, że właściwa ocena śluzu nie zawsze jest możliwa – następuje to np. podczas infekcji pochwy, kiedy to może być obecna wydzielina zapalna lub może wystąpić właśnie wysuszenie śluzówki, jak to ma miejsce w zakażeniach grzybiczych. Wskaźnik Pearla dla metody Billingsa to 15-32.

Metoda objawowo-termiczna

Łączy w sobie dwie poprzednie naturalne metody antykoncepcji. Negatywnie na jej skuteczność, tak jak i w poprzednich metodach NPR, będą wpływać infekcje, stany podgorączkowe.

Źródła

1. Frank P., Freundl G., Raith E., Naturalne metody planowania rodziny, Springer i PWN, Warszawa 1997, ISBN 9788386637164
2. Dębski R. Ginekologia kliniczna Tom 1-3, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-013-9
3. Guillebaud J., Szarewski A., Wszystko o antykoncepcji, Medycyna Praktyczna, Kraków 1997, ISBN 83-86657-31-6
4. Stadnicka G. Opieka przedkoncepcyjna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-83-200-3647-3
5. Pertyński T., Zyss T. (red.), Antykoncepcja, MedPharm, Wrocław 2008, ISBN 978-83-60466-29-2
6. Gillebaud J. Antykoncepcja - pytania i odpowiedzi, Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-7430-012-4
7. Zdrojewicz Z. (red.), ANTYKONCEPCJA - którą metodę powinnam wybrać?, MedPharm, Wrocław 2008, ISBN 978-83-60466-55-1