Opór w psychoterapii - charakterystyka, przykłady, przyczyny obiekcji, praca w pacjentem
Opór w psychoterapii może mieć różne oblicza. Świadome bądź nieświadome działania pacjenta, które są ukierunkowane na zahamowanie procesu terapeutycznego mogą wynikać także z wielu czynników. Opór może manifestować się zagadywaniem sesji, ukrywaniem bardzo istotnych spraw lub milczeniem czy spóźnianiem się.
1. Czym jest opór w psychoterapii?
Opór w psychoterapii to wszelkie świadome bądź nieświadome działania pacjenta, mające na celu zahamowanie postępu procesu terapeutycznego. Pojęciem tym określa się wszystkie formy braku współpracy pacjenta ze specjalistą, który prowadzi terapię.
Opór w psychoterapii psychodynamicznej bądź poznawczo-behawioralnej manifestuje się różnorodnymi zachowaniami, które utrudniają prawidłowy przebieg terapii. Wielu pacjentów wykazuje opór poprzez ciągłe spóźnianie się na spotkania. Jeszcze inni milczą, bądź odpowiadają zdawkowo na pytania terapeuty.
2. Przykłady oporu w psychoterapii
Jedną z form oporu jest notoryczne spóźnianie się lub nawet całkowite niepojawianie się na sesjach terapeutycznych. To działanie może wynikać z lęku przed otwarciem się na proces terapeutyczny, a także z obaw związanych z możliwością konfrontacji z trudnymi emocjami czy problemami. Brak regularności w uczestnictwie w sesjach skutkuje niemożliwością kontynuowania pracy nad rozwiązaniem problemów wynikających np. z choroby psychicznej.
Kolejnym objawem oporu jest milczenie podczas sesji terapeutycznych lub ograniczenie komunikacji do zdawkowych wypowiedzi. Pacjent może unikać głębszego dzielenia się swoimi myślami i uczuciami, co utrudnia psychoterapeucie zrozumienie pełnego kontekstu problemu oraz skuteczne udzielenie pomocy. Milczenie może wynikać z obawy przed oceną czy nieakceptacją, a także z trudności w wyrażaniu emocji słowami.
Manipulowanie psychoterapeutą i relacją psychoterapeutyczną to kolejny sposób, w jaki opór może się ujawnić. Osoba uczęszczająca na terapię może próbować kontrolować przebieg sesji, wprowadzać zakłócenia w relacji terapeutycznej czy też ukrywać istotne informacje. Te działania mają na celu utrzymanie kontroli nad procesem terapeutycznym, co może wynikać z lęku przed utratą autonomii czy też z obaw związanych z możliwością zmiany.
3. Czym mogą być spowodowane obiekcje pacjenta co do procesu terapeutycznego?
Zdarza się, że obiekcje osoby uczęszczającej na terapie są wątpliwościami co do wpływu ewentualnej zmiany na relacje z partnerem życiowym, rodzicem, siostrą, bratem, czy przyjaciółką. Wątpliwości osoby korzystającej z profesjonalnej pomocy psychologicznej są niekiedy sygnałem, że jej zdaniem metoda, o której mówi terapeuta może przynieść więcej szkody niż pożytku.
Na przykład, człowiek chcący przejawiać większą asertywność w relacjach rodzicami, rodzeństwem, toksycznym przyjacielem, czy po prostu najbliższą koleżanką może nie brać pod uwagę faktu, że jego otoczenie nie przywykło do sytuacji, w której ich bliski stawia granice, otwarcie odmawia, reaguje na niemiłe komentarze czy konstruktywnie krytykuje.
Efektem zmiany osoby uczęszczającej na terapię może być utrata życzliwości ze strony otoczenia. Warto zatem przemyśleć sens metody, koszta związane ze zmianą dotychczasowego zachowania. Należy także zastanowić się w jaki sposób wprowadzić zmiany, aby zminimalizować „zdziwienie”, niedowierzanie czy szok otoczenia. Obiekcje w takiej sytuacji stanowią niezwykle cenną informację i dla terapeuty, i dla osoby, która korzysta z pomocy psychoterapeutycznej.
Sytuacja, w której pacjent unika spotkań z terapeutą, wykazuje opór wobec procesu terapeutycznego mogą świadczyć o tym, że interwencja nie została dobrana w sposób właściwy. Zdarza się, że osoba korzystająca z pomocy terapeuty potrzebuje więcej czasu, by zacząć zachowywać się inaczej bądź inaczej postępować w niektórych sytuacjach.
Obiekcje mogą świadczyć również o tym, że pacjent nie został w wystarczający sposób poinformowany o sposobie pracy czy możliwych efektach terapeutycznych. Dlatego tak ważne jest, aby pacjent uzyskał odpowiedzi na ważne dla niego pytania związane z procesem terapii.
Wątpliwości mogą pokazywać, z jak głębokim problemem mierzy się pacjent. Jeśli dana osoba patrzy na siebie negatywnie, nie akceptuje siebie, to niezbędny jest czas, by podczas procesu terapeutycznego zebrała pozytywne doświadczenia i uświadomiła sobie, że dobre rzeczy wydarzały się również w przeszłości.
Dzieje się to dzięki relacji terapeutycznej i wynikającym z niej korygującym doświadczeniom. Z upływem czasu możliwa jest zmiana sposobu potrzegania „własnego ja”. Jeśli dany pacjent od dzieciństwa budował własną tożsamość na bazie poczucia niskiej własnej wartości, czas będzie kluczowy do tego, by pozbył się kompleksów i zaczął tworzyć on tożsamość od nowa, opierając się na o aprobatywnym obrazie siebie.
Opór w terapii to często informacja o tym, czy osoba korzystająca z terapii jest gotowa lub nie na wprowadzenie zmian w swoim życiu. Wątpliwości mogą również obrazować, czy działania, które podejmuje psychoterapeuta są odpowiednie dla danej osoby w danym momencie procesu terapeutycznego. Opór przed zmianą w psychoterapii to dość częste zjawisko, które stanowi ogromne wyzwanie dla specjalistów zajmujących się profilaktyką oraz rehabilitacją psychicznych zaburzeń.
4. Opór w psychoterapii – jak pracować z trudnym klientem?
Psychoterapeuta powinien rzetelnie przyglądać się sygnałom, które wysyła dany pacjent. Jest to niezwykle istotne, gdyż podjęcie interwencji, przeprowadzenie konkretnej techniki wymaga pełnej zgody osoby korzystającej z pomocy terapeutycznej.
Co więcej, konieczna jest jego spójność na poziomie świadomym i nieświadomym. Dlatego psychoterapeuta jest w stanie zauważyć (i zauważa) nawet drobne symptomy obiekcji. Kiedy pacjent odpowiada na daną propozycję pracy „tak” – zarówno werbalnie, jak i niewerbalnie - wtedy sytuacja jest jednoznaczna. Kiedy mówi konkretnie „nie ” - też wszystko jest jasne. Psychoterapeuta może oczywiście dopytać, z jakiego powodu pacjent odrzuca określoną technikę czy metodę pracy.
Może być również tak, że odczuwalna jest niespójność pacjenta. Na poziomie werbalnym pojawia się odpowiedź „tak”, a przy tym osoba, na przykład, głęboko się zamyśla, kręci głową, albo jej ton głosu zdradza wahanie. Wówczas zadaniem terapeuty jest wyjaśnić, co kryje się za tym „ale”. Tak długo pracuje nad wyjaśnieniem obiekcji, aż uzyska w pełni spójną odpowiedź- „tak” lub „nie”.
W sytuacji, w której problemem nie są obiekcje, ale opór w postaci spóźniania się, unikania spotkań z terapeutą, niezbędne jest zachęcenie danej osoby do swobodnych skojarzeń, które dotyczą działań mających na celu zahamowanie terapii. Bardzo często zdarza się, że osoba notorycznie spóźniająca się bądź milcząca, odpowiadająca zdawkowo kieruje się przeniesieniowym postrzeganiem terapeuty jako osoby wykazującej krytykę, pogardę wobec pacjenta.
Rolą psychoterapeuty jest pomoc pacjentowi w odnalezieniu przyczyny oporu. Zdarza się, że sam pacjent nie do końca jest świadomy skąd biorą się jego wątpliwości co do procesu terapeutycznego. Niezbędne jest zatem odnalezienie drogi do zrozumienia dlaczego pojawił się opór i czym jest spowodowany. To co może pomóc pacjentowi to zagłębienie się w sedno problemu, wysłuchanie i zrozumienie swoich emocji.
Zgodnie z założeniami Johna Enrighta, opór zwykle nie stanowi problemu dla pacjentów, którzy:
- chcą pracować nad swoimi problemami,
- skupiają się nad źródłem swojego problemu, rozumieją go,
- czują, że ich cel może zostać osiągnięty,
- mają pełne zaufanie do swojego terapeuty.
5. Konsekwencje oporu w psychoterapii
Konsekwencje oporu są istotne, ponieważ prowadzą do zatrzymania postępu w psychoterapii. Klient, stosując te mechanizmy obronne, unika konfrontacji z trudnościami, z którymi zgłosił się na terapię.
W rezultacie nie tylko nie dokonuje się poprawy sytuacji życiowej klienta, ale również zaniecha on możliwości wzięcia odpowiedzialności za własne problemy. Przełamanie oporu staje się zatem kluczowym wyzwaniem dla psychoterapeuty, któremu przyświeca idee wspierania klienta w pokonywaniu barier i osiąganiu pozytywnych zmian w życiu.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.
