Preparaty osłonowe przy antybiotykoterapii
Antybiotykoterapia niesie ze sobą jednak wiele potencjalnych zagrożeń. Stosujmy ją zatem zgodnie ze wskazaniami lekarza. Dodatkowo, niezbędne jest, aby do kuracji antybiotykowej dołączyć odpowiedni preparat probiotyczny (tzw. lek osłonowy). Jak i w jakim celu stosować leki osłonowe? Przekonajmy się...
Antybiotyki wpływają na wzrost i podziały komórek bakteryjnych zarówno patogennych (chorobotwórczych), jak i symbiotycznych (stanowiących mikroflorę jelitową). Flora bakteryjna organizmu człowieka odpowiada m.in. za odpowiedni rozkład niektórych składników pokarmowych (ich fermentację), regulację pracy jelit, produkcję witamin (z grupy B oraz witaminy K) oraz ogólną odporność organizmu. Zniszczenie tych „korzystnych" bakterii razem z bakteriami chorobotwórczymi przyczynia się do znacznego rozregulowania różnych funkcji organizmu.
1. Dwa mechanizmy powstawania biegunki poantybiotykowej
Pierwszym, najbardziej zauważalnym objawem po stosowaniu leków przeciwdrobnoustrojowych bez suplementacji probiotykami, jest tzw. biegunka poantybiotykowa. Pojawiają się znacznie częstsze niż dotychczas wypróżnienia. Konsystencja stolców jest luźniejsza. Biegunka może pojawić się nawet już po kilku godzinach od zastosowania antybiotyku (gł. preparaty aminopenicyliny, aminopenicyliny z kwasem klawulanowym, klindamycyny). Najczęściej pojawia się ona dopiero po kilku tygodniach od rozpoczęcia terapii przeciwdrobnoustrojowej. Biegunka zwykle ma przebieg łagodny. Czasem jednak – w przypadku długiej antybiotykoterapii - dochodzi do zakażenia bakterią Clostridium difficile, co objawia się wydalaniem wodnistych stolców, zawierających śluz i krew. Wówczas objawami towarzyszącymi są: silne bóle brzucha, gorączka, zwiększenie liczby białych ciałek krwi (leukocytoza), zmniejszenie wypełnienia naczyń krwionośnych przez krew (tzw. hipowolemia) i ciężkie odwodnienie. Taki zespół chorobowy zwany jest rzekomobłoniastym zapaleniem jelit.
Inny mechanizm powstawania biegunki poantybiotykowej (tzw. patomechanizm) wskazuje na uszkadzające działanie błony śluzowej przewodu pokarmowego samych antybiotyków. Dochodzi wówczas do zaburzeń wchłaniania licznych substancji pokarmowych oraz znacznej stymulacji czynności ruchowej jelit (tzw. perystaltyki). Zniszczenie nabłonka jelit przez substancje antybiotyczne powoduje również zaburzenia transportu strawionych już cząstek odżywczych przez kosmki jelitowe do krwiobiegu. Zaburzony zostaje metabolizm soli kwasów żółciowych – następuje wzrost ilości tzw. kwasów dihydroksylowanych, czego efektem jest zwiększone wydzielanie wody do ściany jelita grubego przez jego komórki (tzw. kolonocyty). Dzięki temu stolce stają się wodniste, a pobudzona perystaltyka jelit zwiększa częstość wypróżnień. Aby zapobiec tego rodzaju objawom nieodzowne jest zastosowanie preparatów osłonowych, nawet do dwóch tygodni po zakończeniu przyjmowania antybiotyków.
2. Mechanizm immunomodulacyjnego działania probiotyków
W całym przewodzie pokarmowym występuje specjalny system tkanki limfatycznej (tkanka spełniająca funkcje odpornościowe w organizmie). System ten to tzw. GALT (gut-associated lymphoid tissue), czyli tkanka limfatyczna związana z przewodem pokarmowym. Jest ona częścią systemu MALT (mucosa-associated lymphoid tissue), czyli tkanki limfatycznej związanej z błonami śluzowymi przewodu pokarmowego. Do układu GALT należą:
- migdałki podniebienne,
- migdałek gardłowy,
- tzw. kępki Peyera (grudki chłonne jelita krętego),
- grudki limfatyczne w wyrostku robaczkowym i jelicie grubym,
- grudki limfatyczne w przełyku.
W obrębie wyżej wymienionych miejsc przewodu pokarmowego organizm człowieka bezpośrednio kontaktuje się z wszelkimi ciałami obcymi pochodzącymi ze środowiska (w tym drobnoustrojami). To właśnie tutaj znajduje się większość komórek układu odpornościowego (blisko 90%). Prawidłowy stan komórek systemu GALT związany jest z aktywnością symbiotycznych bakterii jelitowych. Zaburzenie tej równowagi symbiotycznej powoduje spadek odporności na infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze i pasożytnicze. Może dochodzić również do pokarmowych reakcji alergicznych.
3. Rodzaje preparatów osłonowych
Najczęściej spotykanymi w preparatach osłonowych rodzajami bakterii, są tzw. bakterie (pałeczki) kwasu mlekowego. Zaliczamy do nich bakterie Lacidophilus (L. acidophilus, L. bulgaricus, L. casei, L. delbrueckii, L. fermentum, L. helveticus, L. plantarum, L. reuterii, L. rhamnosus) oraz bakterie Bifidobacterium (B. bifidum, B. longum, B. breve, B. infantis, B. animalis, B. lactis). Obie grupy bakterii kwasu mlekowego to bakterie Gram dodatnie (w diagnostyce metodą Grama barwią się na fioletowo). Przeprowadzają one proces fermentacji węglowodanów (np. laktozy) do kwasu mlekowego. Fakt ten ma ogromne znaczenie dla osób z nietolerancją laktozy, u których cukier mleczny nie jest trawiony m.in. z powodu niedoboru enzymu zwanego laktazą. Pałeczki kwasu mlekowego za pośrednictwem systemu GALT wpływają na produkcję przeciwciał klasy A (immunoglobuliny, IgA). Przeciwciała te nie dopuszczają do przejścia antygenów (m.in. drobnoustrojów) przez błonę śluzową, a stamtąd do wnętrza organizmu człowieka. Jest to tzw. pierwsza linia obrony. Zmniejszają one również odczyny uczuleniowe.
W niektórych preparatach osłonowych możemy „spotkać" bakterie Streptococcus thermophilus. Drobnoustrój ten, zaliczany do paciorkowców, jest składnikiem gotowych probiotyków i odgrywa rolę pomocniczą wobec pałeczek kwasu mlekowego. Podobnie jak bakterie kwasu mlekowego, posiada on zdolność metabolizowania węglowodanów (na drodze fermentacji). Gatunek ten wytwarza również tzw. substancje bakteriocynogeniczne, które działają toksycznie wobec niektórych gatunków bakterii chorobotwórczych.
Na rynku aptecznym znajduje się wiele preparatów osłonowych zawierających w swoim składzie inne „korzystne drobnoustroje". Są to drożdże niepatogenne, Saccharomyces boulardii. Wykazują one szczególną skuteczność w przypadku zakażeń Clostridium difficile w przebiegu rzekomobłoniastego zapalenia jelit (jako powikłanie antybiotykoterapii). Ponadto, szczepy tych drożdży wykazują działanie przeciwzapalne w przebiegu infekcji bakterią Escherichia coli. Mechanizm działania polega na zmniejszeniu sekrecji (wydzielania) niektórych substancji zwanych interleukinami (gł. IL-8 oraz IL-6), co znacznie zmniejsza procesy zapalne. Jednocześnie następuje wzrost syntezy przeciwzapalnej interleukiny (IL-10). Dzięki znacznemu spadkowi sekrecji substancji zwanej kachektyną (TNF-alfa), nie dochodzi do rozwoju stanów alergicznych.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.