Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Przyczyny bezsenności - środowiskowe, fizjologiczne, farmakologiczne

Avatar placeholder
13.09.2021 14:41
Przyczyny bezsenności
Przyczyny bezsenności (123RF)

Bezsenność jest schorzeniem i może być spowodowana przez wiele czynników. Używki, stres czy depresja to niektóre z nich. Czasami bezsenność jednak może być objawem poważnej choroby jak np. nadczynność tarczycy.

spis treści

1. Środowiskowe przyczyny bezsenności

Nieprzestrzeganie zasad higieny snu jest jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń snu. Zasady te są niestety znane przez mały odsetek społeczeństwa, a wbrew pozorom są bardzo proste i mogą być realizowane małym nakładem energii.

Zasady higieny snu polegają na:

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czym jest ból?"
  • wprowadzeniu regularnego rytmu snu/czuwania – to znaczy, że ważne jest, aby spać codziennie w miarę tyle samo czasu, kłaść się spać i wstawać o tej samej godzinie,
  • stałym programie codziennych zajęć – warto sobie planować każdy dzień,
  • uprawianiu ćwiczeń fizycznych, ale nie bezpośrednio przed snem, najlepiej kilka godzin przed położeniem się spać,
  • ewentualnym spożyciu przed snem lekkiego posiłku,
  • nieużywaniu, zwłaszcza przed snem, alkoholu, tytoniu, kofeiny, środków psychoaktywnych, tj. narkotyków,
  • zapewnieniu w pomieszczeniu przeznaczonym na sen ciszy oraz co najwyżej słabego oświetlenia,
  • nieprzyjmowaniu leków nasennych.

Leki nasenne paradoksalnie mogą pogłębiać problem bezsenności, a nawet stać się jego przyczyną, przy ich nieprawidłowym stosowaniu.

Szczególne narażeni na bezsenność są pracownicy zmianowi, tj.: ochroniarze, lekarze, policjanci, strażacy itp. Dotyczy to także ludzi często podróżujących między różnymi strefami czasowymi, co jest nierozerwalnie związane ze zmianą przyzwyczajeń, zaburzeniami rytmu snu i czuwania oraz nieumyślnym łamaniem zasad higieny snu.

2. Fizjologiczne przyczyny bezsenności

Niestety, niektóre osoby fizjologicznie, czyli z natury, odczuwają zmniejszoną potrzebę snu. Często nie dostrzegają żadnego problemu, choć według ich otoczenia mają problemy ze snem, są słabsze i ciągle zmęczone. Znamiennie częściej problemy ze snem występują u kobiet.

Innym stanem, który może dawać zaburzenia snu, jest ciąża. Kobiety ciężarne często mają problemy z zasypianiem, co poza pewnymi przyczynami hormonalnymi, częściej jest związane z nieprzyzwyczajeniem do spania na wznak. Jak wiadomo, stanowi to od pewnego momentu ciąży jedyną możliwą pozycję zasypiania.

Często występującą przyczyną bezsenności jest również zmiana zapotrzebowania na sen przychodząca z wiekiem. Oznacza to, że im jesteśmy starsi, tym bardziej naturalne jest, że potrzebujemy mniej snu.

Zarówno bezsenność związana z wiekiem, jak i bezsenność u osób ze zmniejszoną potrzebą snu należą do grupy bezsenności pierwotnych i nazywane są bezsennością idiopatyczną.

3. Stresujące wydarzenia życiowe a bezsenność

Stresujące wydarzenia życiowe, np. żałoba, egzaminy czy zmiana pracy, oraz napięcie z tym związane często są przyczynami przemijającej bezsenności. Niestety, u osób często narażonych na wymienione sytuacje występuje lęk przed bezsennością, który może powodować zwiększoną aktywność i wzbudzenie, co w dalszej kolejności powoduje przewlekłą bezsenność, nazywaną przez specjalistów bezsennością nieorganiczną. Bezsenność spowodowana stresującymi wydarzeniami należy do bezsenności pierwotnych i nazywana jest bezsennością psychofizjologiczną.

4. Zaburzenia psychiczne a bezsenność

Zaburzenia psychiczne stanowią największą grupę przyczyn prawdziwej bezsenności, czyli takiej, która trwa co najmniej miesiąc i wpływa na codzienną aktywność. Do zaburzeń tych należą: zespoły lękowe – tzw. nerwice; zespoły depresyjne – stany objawiające się np. zmniejszoną chęcią życia, motywacją, ruchliwością itp.; zespół maniakalny – będący przeciwieństwem zespołów depresyjnych – osoby nim dotknięte są nadmiernie pobudzone, bardzo dużo mówią, często bez sensu itp.; psychozy schizofreniczne – objawiające się urojeniami, omamami itp., czego przykładem może być widzenie lub słyszenie osób, których nie ma; zespoły organiczne, czyli objawy psychiczne towarzyszące chorobom somatycznym, np. depresja u osoby po zawale serca.

Większość chorób i zaburzeń psychicznych może być przyczyną zaburzeń snu, w tym bezsenności. W każdym przypadku potrzebne jest specjalistyczne leczenie psychiatryczne, często ze wsparciem psychologów.

5. Schorzenia somatyczne w bezsenności

Schorzenia somatyczne są to choroby narządów ciała, np. choroby płuc, nerek itp.

W tej grupie za pierwszy najważniejszy czynnik stawiany jest ból, najczęściej przewlekły, np. w chorobach nowotworowych bądź w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Osoby doświadczające bólu mają zaburzenia snu, które najczęściej ustępują po jego uśmierzeniu. Dlatego tak ważne jest odpowiednie leczenie przeciwbólowe.

Część chorób sercowo-naczyniowych może również powodować zaburzenia snu. Są to np. lewokomorowa niewydolność serca, która powoduje, że nie można spać na płasko, gdyż serce nie jest w stanie przepompować krwi zgromadzonej w płucach, przez co pacjent ma duszność i musi usiąść, co wybudza go ze snu. Także przewlekłe choroby płuc, takie jak np. astma, mogą skutkować zaburzeniami snu, gdyż napady duszności w tej chorobie najczęściej występują właśnie w nocy. Dodatkowo także nocne napady duszności mogą wyzwolić zaburzenia lękowe związane z atakami itp.

Kolejną chorobą, której może towarzyszyć bezsenność, jest nadczynność tarczycy, czyli stan, w którym gruczoł ten wydziela nadmiar hormonów tarczycy. Podwyższony poziom tych hormonów w nadmiarze powoduje m.in. niepokój, przyspieszenie rytmu serca, co w konsekwencji może powodować bezsenność. Podczas leczenia nadczynności tarczycy objawy, w tym bezsenność, najczęściej mijają.

W większości przypadków bezsenności, spowodowanej przez schorzenia somatyczne, leczeniem jest leczenie przyczynowe, to znaczy leczenie choroby, która ją powoduje.

6. Farmakologiczne przyczyny bezsenności

Do przyczyn farmakologicznych bezsenności zaliczamy m.in. zażywanie pospolitych używek.

Kofeina, występująca w kawie, czy też alkohol działają euforyzująco i pobudzająco na organizm – powodują przyspieszenie bicia serca, okresowo zwiększają koncentrację, napięcie oraz chęć działania, przez co bezpośrednio wpływają na sen. Nadużywanie przez długi czas kawy bądź alkoholu powoduje nieprzestrzeganie zasad higieny snu, które zostały opisane powyżej. Alkoholizm może też doprowadzić do zaburzeń psychicznych, np. depresji, psychoz, które również predysponują do bezsenności.

Innymi substancjami, które w podobnym mechanizmie zaburzają zasady higieny snu, a przez to prowadzą do bezsenności, są środki psychoaktywne, czyli narkotyki, zwłaszcza amfetamina, kokaina i inne substancje o właściwościach pobudzających i przede wszystkim silnie uzależniających.

Często zdarza się, że osoby borykające się z bezsennością, poszukując pomocy, sięgają po alkohol i narkotyki. Ma to zazwyczaj odwrotny skutek, gdyż poprzez opisany wyżej mechanizm tylko pogłębia objawy bezsenności i staje się przyczyną poważniejszych schorzeń.

Paradoksalnie, długookresowe zażywanie leków nasennych i uspokajających może powodować pogłębienie bezsenności. Leki te ponadto uzależniają, dodatkowo nasz organizm szybko się do nich przyzwyczaja i potrzebujemy coraz większych dawek, co w konsekwencji powoduje, że w pewnym momencie przestają one działać, a zaburzenia snu są coraz bardziej nasilone. Leczenie uzależnienia od środków nasennych jest bardzo trudne, a czasem wręcz niemożliwe.

7. Inne zaburzenia snu wewnątrzpochodne

Zaburzenia wewnątrzpochodne, czyli endogenne, są spowodowane problemami z naszym zdrowiem, zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Oprócz chorób opisanych wyżej – chorób somatycznych i psychicznych – do bezsenności predysponują w szczególny sposób dwie poniższe.

Zespoły bezdechu sennego, najczęściej spowodowane zapadaniem się podniebienia podczas snu, objawiają się zatrzymaniami oddechu, głośnym chrapaniem i częstym wybudzaniem się w nocy, co powoduje, że sen staje się nieefektywny. Człowiek dotknięty tą chorobą jest ciągle zmęczony, poza tym ma zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, tj.: zawału serca, udaru mózgu itp.

Inną chorobą należącą do tej grupy przyczyn jest zespół niespokojnych nóg. Jest to choroba neurologiczna, która objawia się dyskomfortem i bólem kończyn dolnych, niepozwalającym utrzymać ich w jednym miejscu. Dolegliwości te występują najczęściej wieczorem, przed zaśnięciem. Powoduje to, że jest się zmuszonym wstawać, chodzić po pokoju, co jest bardzo uciążliwe i w znacznym stopniu upośledza zasypianie.

8. Bezsenność subiektywna

Bezsenność subiektywna, należąca do grupy bezsenności pierwotnych, jest spowodowana subiektywnym niezadowoleniem z jakości snu, pomimo niezaburzonych wyników specjalistycznych badań, tj. polisomnografii. Oznacza to, że osoby te z medycznego punktu widzenia są zdrowe, nie mają żadnych odchyleń w badaniach, a mimo to są niezadowolone ze swojego snu.

9. Śmiertelna bezsenność rodzinna

Istnieją choroby o podłożu wrodzonym, których głównym lub pobocznym objawem jest bezsenność. Za przykład służy dziedziczna choroba mózgu: śmiertelna rodzinna bezsenność . Nieprawidłowe białko powoduje nieodwracalne zmiany we wzgórzu – części mózgu odpowiadającej m.in. za sen. Choroba ta prowadzi nieuchronnie do śmierci, na skutek przewlekłej bezsenności.

10. Sposoby na bezsenność wywołaną stresem

Niepokój to stan podenerwowania i napięcia, któremu często towarzyszy drażliwość, zwiększona potliwość oraz trudności z koncentracją i podejmowaniem decyzji. Niepokojące myśli mogą utrudniać zasypianie lub budzić ze snu w środku nocy. Niepokoisz się tym, co inni o tobie myślą, jak cię oceniają. Bez przerwy myślisz o tym samym, próbujesz się uspokoić, ale to nie zawsze działa.

Jak pokonać bezsenność spowodowaną stresem? Praktycznie zawsze niepokój i inne, podobne trudności w radzeniu sobie z emocjami mają wpływ na sen i mogą powodować bezsenność. Wiadomo, że zaburzają one cykl snu, chociaż specjaliści nie wiedzą jeszcze w jaki dokładnie sposób. Na bezsenność spowodowaną niepokojem mogą pomóc środki nasenne, jednak ich działanie jest krótkotrwałe. Zalecane jest raczej wykorzystanie wakacji dla spróbowania jogi, medytacji i innych technik relaksacyjnych, w celu odnalezienia spokoju ducha. Dobrym sposobem na bezsenność i niepokój są również herbatki ziołowe z lipy, rumianku lub lawendy oraz olejki eteryczne z lawendy.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Rodzaje bezsenności
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze