Słuch fonemowy – czym jest, zaburzenia i ćwiczenia

Słuch fonemowy to zdolność rozszyfrowywania mowy. Właściwie wykształcony umożliwia zarówno jej rozumienie, jak i prawidłową wymowę, a także naukę czytania i pisania. Z kolei deficyty w zakresie słuchu fonematycznego mogą być przyczyną zaburzeń rozwoju mowy i problemów z nauką. Co warto wiedzieć?

1. Co to jest słuch fonemowy?

Słuch fonemowy, nazywany również słuchem fonematycznym lub mownym, to zdolność do odbierania i identyfikowania pojedynczych fonemów w wyrazach. Oznacza umiejętność odróżniania od siebie głosek, rozróżniania słów czy określania takich zjawisk jak akcent czy intonacja. Dzięki słuchowi fonematycznemu potrafimy też dzielić zdania na wyrazy, wyrazy na sylaby, a sylaby na głoski.

Warto wiedzieć, że istnieją trzy rodzaje słuchu:

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Dlaczego warto robić screening?"

• słuch fonemowy - zdolność, dzięki której rozróżniamy fonemy, czyli najmniejsze elementy mowy, takie jak wyrazy, sylaby i poszczególne głoski oraz odróżniamy dźwięki mowy, na przykład „m" od „b", „a" od „u" czy głoski dźwięczne od bezdźwięcznych, na przykład „w" od „f" czy „z" od „s". Gdy jednak coś w jego zakresie szwankuje, pojawiają się problemy w odróżnieniu na przykład „s" od „sz" czy „k" od „g", „nos” od „noc" czy „chóry” od „kury",
• słuch fizyczny (fizjologiczny) - odpowiada za odbiór fali dźwiękowej. To słyszenie. Słuch fizyczny to nie to samo co słuch fonemowy,
• słuch muzyczny – pozwala na rozróżnianie dźwięków wyższych i niższych, ich barwy czy głośności. To tak zwana inteligencja muzyczna.

Słuch fonemowy pozwala na rozróżnianie poszczególnych fonemów, które podobnie brzmią, ale tworzą zupełnie inne wyrazy. Umiejętność ta nie jest wrodzona. Zaczyna kształtować się we wczesnym dzieciństwie, między 1. a 2. rokiem życia. Nabywana jest pod wpływem bodźców słuchowych. Warto pamiętać, że słuch fonematyczny kształtuje się w trakcie rozwoju mowy w sposób spontaniczny i niezamierzony. Proces ten kończy się wraz z ukształtowaniem mowy, między 6. a 7. rokiem życia. Słuch fonemowy jest unikalny dla każdej grupy językowej.

2. Zaburzenia słuchu fonemowego

Za rozumienie mowy odpowiada ośrodek słuchu zlokalizowany w płacie skroniowym (ośrodek Wernickego). Przyczyną zaburzeń w zakresie słuchu fonemowego może być zarówno niedosłuch, jak i czynniki dziedziczne lub środowiskowe. Jeśli dziecko dobrze słyszy, ale ma problemy ze słuchem fonemowym, może mieć różne problemy. Najczęstsze objawy zaburzeń słuchu fonemowego to:

• opóźnienie rozwoju mowy,
• wady wymowy,
• niewłaściwa realizacja głosek (opuszczanie, dodawanie i przestawianie głosek w wyrazach),
• dysgrafia,
• dysleksja,
• problem z dzieleniem wyrazów na sylaby,
• nieprawidłowe odczytywanie znaczeń wyrazów, na przykład „buty” – „budy”,
• wadliwa wymowa, na przykład nie „buty”, a „puty”,
• nieumiejętność łączenia głosek w wyraz,
• trudności z czytaniem,
• problem z odróżnianiem głosek dźwięcznych od bezdźwięcznych czy nosowych od ustnych,
• kłopot z rozróżnieniem zmiękczeń, jak np. „ś” i „si, „ć" i „ci", „ź" i „zi",
• mało zróżnicowane słownictwo,
• problemy ze zrozumieniem wypowiedzi,
• trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych, na przykład dni tygodnia, nazw miesięcy, jak również treści wierszy i piosenek,
• trudności w nauce tabliczki mnożenia,
• trudności z tworzeniem tekstów i wypowiedzi,
• problemy z rozumieniem i zapamiętywaniem poleceń,
• niechęć do nauki języka obcego.

3. Ćwiczenia słuchu fonemowego

Zaburzenia słuchu fonemowego objawiają się w wieku dziecięcym. To dlatego bardzo ważne jest, aby z dzieckiem, które ma problemy audiologiczne, jak najszybciej zgłosić się do logopedy i wdrożyć terapię, która polega na wykonywaniu różnych ćwiczeń.

Badanie słuchu fonemowego powinna poprzedzić wizyta w poradni audiologicznej, aby wykluczyć niedosłuch. Jeśli okaże się, że dziecko niedosłuchu nie ma, poziom słuchu fonematycznego można zbadać za pomocą specjalnych testów.

Doskonałym ćwiczeniem rozwijającym słuch fonemowy jest:

• literowanie słów,
• dzielenie wyrazów na sylaby,
• układanie rymujących się nazw obrazków,
• wyklaskiwanie sylab w słowach,
• rozpoznawanie różnych dźwięków, jakie wydają pojazdy czy zwierzęta,
• rozpoznawanie dźwięków długich i krótkich, cichych i głośnych,
• wskazywanie obrazków lub przedmiotów zaczynających się na określoną głoskę,
• tworzenie wyrazów z podanych głosek,
• wymienianie głosek czy samogłosek tworzących nazwę obrazka,
• układanie z rozsypanych liter wyrazów czy imion.

Słuch fonemowy można wyćwiczyć, a ćwiczenia rozwijające słuch mowny można wykonywać w domu. Warto, by nauka miała charakter zabawy. Można wykorzystać kolorowe litery, magnesy, loteryjki obrazkowo-dźwiękowe czy obrazki. Wówczas dzieci pracują bardziej chętnie.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.