Śpij w tej pozycji, żeby spowolnić starzenie mózgu. Naukowcy mówią, co "odgrywa rolę w demencji"
Mózg ma własny system usuwania produktów przemiany materii, a jego sprawność może decydować o tym, jak szybko będą narastać zmiany prowadzące do otępienia. Nowe badanie z udziałem ok. 40 tys. osób z UK Biobank sugeruje, że zaburzenia przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego i praca układu glimfatycznego mogą być jednym z brakujących elementów układanki.
Spanie na boku poprawia wydajność układu glimfatycznego o około 25 proc.
W tym artykule:
Układ glimfatyczny: mniej znany strażnik porządku w mózgu
W zdrowym mózgu toksyczne produkty metabolizmu oraz niepotrzebne białka powinny być systematycznie usuwane. Od 2012 r. coraz więcej uwagi poświęca się układowi glimfatycznemu, który działa dzięki "przepłukiwaniu" tkanki mózgowej płynem mózgowo-rdzeniowym. Płyn krąży wzdłuż przestrzeni okołonaczyniowych, zbiera "odpady", a następnie odprowadza je poza mózg.
To ważne w kontekście najczęstszych postaci demencji, bo wiele z nich wiąże się z odkładaniem szkodliwych białek. W chorobie Alzheimera są to m.in. złogi amyloidu oraz nieprawidłowe nagromadzenia białka tau.
Ogromna próba i MRI na wielką skalę
Zespół z Uniwersytetu w Cambridge postanowił odpowiedzieć na dwa pytania: czy czynniki sercowo-naczyniowe uszkadzają układ glimfatyczny oraz czy taki "cichszy" problem może z czasem podnosić ryzyko demencji.
Sny pierwszym objawem Parkinsona
Dotąd ocenianie funkcji glimfatycznej u ludzi było trudne i zwykle obejmowało niewielkie grupy. Przełomem okazały się narzędzia oparte na uczeniu maszynowym, które pozwoliły analizować pośrednie wskaźniki na obrazach MRI w dużej populacji. Algorytm zastosowano do skanów ok. 40 tys. dorosłych z UK Biobank.
Badacze wskazali trzy biomarkery związane z gorszą pracą układu glimfatycznego na starcie badania, które zapowiadały wyższe ryzyko demencji w kolejnych latach. Uwzględniono m.in. wskaźnik DTI-ALPS (opisujący dyfuzję wody wzdłuż przestrzeni okołonaczyniowych), wielkość splotu naczyniówkowego (miejsca produkcji płynu mózgowo-rdzeniowego) oraz parametr odzwierciedlający szybkość napływu płynu do mózgu.
Jak podkreślił Yutong Chen z Cambridge: "Chociaż musimy zachować ostrożność wobec markerów pośrednich, nasza praca dostarcza dobrych dowodów – w bardzo dużej kohorcie – że zaburzenia układu glimfatycznego odgrywają rolę w demencji. To ekscytujące, bo pozwala zadać pytanie: jak możemy to poprawić?".
Nadciśnienie, palenie i choroba małych naczyń
W analizach wyszło, że część typowych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego wiąże się z gorszymi wskaźnikami funkcji glimfatycznej, a przez to z większym ryzykiem demencji. Ważnym pośrednikiem ma być mózgowa choroba małych naczyń, widoczna w MRI.
Hui Hong, współautorka pracy, zwróciła uwagę na możliwe wyjaśnienie znanego od lat zjawiska: "Mamy już dowody, że choroba małych naczyń w mózgu przyspiesza choroby takie jak alzheimer, a teraz mamy prawdopodobne wyjaśnienie dlaczego. Zaburzenia układu glimfatycznego najpewniej upośledzają zdolność usuwania z mózgu amyloidu i tau odpowiedzialnych za chorobę Alzheimera".
Innymi słowy: jeśli naczynia w mózgu są w gorszej kondycji, pogarsza się nie tylko ukrwienie, ale też "logistyka sprzątania" wzdłuż naczyń, gdzie płyn mózgowo-rdzeniowy powinien sprawnie krążyć.
Jak spać dla zdrowia układu glimfatycznego?
Badacze podkreślają, że wyniki nie oznaczają, iż demencję da się sprowadzić do jednego mechanizmu. Ale sugerują kierunki, które brzmią wyjątkowo praktycznie: sen (bo to on silnie wspiera procesy oczyszczania) oraz redukcja ryzyka naczyniowego.
Dane z pracy opublikowanej w "Neurology" wskazują jasno: u osób, które od dawna zmagają się z zaburzeniami snu, obraz mózgu przypomina średnio mózg starszy o 1,6-2,6 roku niż wynika to z metryki. Dodatkowo autorzy analizy opisanej w "Frontiers in Neuroscience" wykazali, że u myszy już pięć dni niedosypiania wiąże się z gwałtownym wzrostem stężenia białek kojarzonych z procesami neurodegeneracyjnymi.
Choć brzmi to niepokojąco, są też proste działania, które mogą wspierać naturalną regenerację mózgu. Jak pokazało badanie opublikowane w "Journal of Neuroscience", spanie na boku poprawia wydajność układu glimfatycznego o około 25 proc. w porównaniu z pozycją na plecach lub na brzuchu.
Nowy trop w badaniach nad demencją
Dla nauki to kolejny sygnał, że demencja nie jest wyłącznie "problemem neuronów", ale także efektem tego, jak działa cały układ naczyniowy i mechanizmy oczyszczania mózgu.
Profesor Bryan Williams z British Heart Foundation ocenił: "To badanie daje nam fascynujący wgląd w to, jak problemy z układem usuwania odpadów z mózgu mogą po cichu zwiększać szanse rozwoju demencji w późniejszym życiu. Lepsze zrozumienie układu glimfatycznego otwiera ekscytujące nowe ścieżki badań nad leczeniem i zapobieganiem demencji. Podkreśla też znaczenie kontrolowania znanych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, takich jak nadciśnienie, dla zmniejszania ryzyka demencji".
W praktyce przekaz jest prosty: jeśli chcemy chronić pamięć i sprawność myślenia na lata, nie wystarczy skupiać się tylko na "treningu mózgu". Równie istotne mogą być sen, kontrola ciśnienia, rzucenie palenia i dbanie o zdrowie naczyń – bo to one mogą decydować, czy nocne "sprzątanie" w mózgu działa tak, jak powinno.
Marta Słupska, dziennikarka Wirtualnej Polski
Źródło: cam.ac.uk frontiersin.org * chronicdisease.org
Treści w naszych serwisach służą celom informacyjno-edukacyjnym i nie zastępują konsultacji lekarskiej. Przed podjęciem decyzji zdrowotnych skonsultuj się ze specjalistą.
