Talidomid – działanie, właściwości, wskazania i przeciwwskazania
Talidomid to lek, który dał się poznać w dwóch odsłonach. Niegdyś był stosowany przez ciężarne na poranne mdłości, niestety stal się przyczyną wad wrodzonych u wielu dzieci. Wycofano go z użycia. Dziś talidomid jest stosowany w leczeniu szpiczaka plazmocytowego. Co warto o nim wiedzieć?
1. Co to jest talidomid?
Talidomid (pochodna kwasu α-N-ftalimidoglutarimidowego) to organiczny związek chemiczny zbudowany z reszty ftalimidowej i glutarimidowej. To lek o dwóch obliczach. Niegdyś, w latach 50. XX wieku, był stosowany jako lek o działaniu przeciwwymiotnym, przeciwbólowym, usypiającym i hipnotycznym, przede wszystkim przez kobiet w ciąży.
Kiedy ujawniono jego działanie teratogenne na płód, został wycofany z lecznictwa. Okazało się, że stosowanie talidomidu w pierwszych tygodniach ciąży wiąże się z powstaniem malformacji u dzieci.
Dzieje się tak, ponieważ związek wiąże i blokuje białko o nazwie cereblon, mające istotny wpływ na rozwój kończyn płodu. Obserwowano gwałtowny wzrost przypadków tzw. fokomelii (kończyny foki), to jest zahamowania rozwoju kości długich kończyn górnych i dolnych u nowonarodzonych dzieci.
Noworodki miały ciężkie deformacje: zbyt krótkie i zniekształcone ręce i nogi lub nie miały kończyn. Analizy przypadków wykazały, że okres największego narażenia na teratogenne działanie leku przypada na 21-36 dzień ciąży.
Talidomid triumfalanie wrócił do łask i lecznictwa jako substancja o zupełnie innym przeznaczeniu. Dziś wykorzystuje się go w leczeniu chorób nowotworowych i autoimmunizacyjnych. Stosuje się go jako lek immunomodulujący, głównie w terapii szpiczaka mnogiego.
Prowadzone są również badania nad jego skutecznością w kontekście innych nowotworów. Możliwe, że w przyszłości będzie pomocny także w leczeniu takich schorzeń jak AIDS czy zwyrodnienie stawów.
2. Działanie talidomidu
Mechanizm działania talidomidu jest nie tylko skomplikowany, ale i nie do końca poznany. Wiadomo, że hamuje on angiogenezę, czyli prowadzi apoptozy nowotworzonych naczyń krwionośnych. Dzieje się tak wskutek zmniejszenia syntezy zasadowego czynnika wzrostu fibroblastów bFGF oraz czynnika wzrostu komórek śródbłonka VEGF.
Ponadto związek ten zmniejsza syntezę i aktywność cytokin, które regulują funkcję komórek szpiku kostnego, hamuje erytropoezę i zwiększa odporność komórkową w mechanizmie stymulacji cytotoksycznych limfocytów T, nasila odpowiedź przeciwnowotworową limfocytów pomocniczych Th1 i komórek NK.
3. Wskazania do stosowania talidomidu
Talidomid stosowany jest głównie w terapii szpiczaka mnogiego. Inne wskazania to leczenie:
- rumienia guzowatego trądowego,
- zmian skórnych w przebiegu tocznia rumieniowatego,
- chłoniaka ziarniczego,
- mielofibrozy opornych na inne metody leczenia.
4. Dawkowanie leku
Talidomid przyjmuje się doustnie. Kapsułki należy połykać w całości, popijając dużą ilością wody, godzinę po jedzeniu, najlepiej późnym wieczorem. Czas stosowania leku zależy od tolerancji leczenia i odpowiedzi na terapię.
Zwykle zaleca się ocenę skuteczności działania po miesiącu stosowania leku, a maksymalny efekt terapii osiągany jest po 2-3 miesiącach. Jeżeli po tym czasie brak odpowiedzi na leczenie, rozważa się zwiększenie dawki. Talidomid można stosować w skojarzeniu z lekami używanymi w chemioterapii.
5. Przeciwwskazania i działania niepożądane
Talidomid ma silne działanie teratogenne. Oznacza to, że prowadzi do ciężkich deformacji, a nawet śmierć płodu. Z tego względu nie może być zażywany nie tylko przez ciężarne, ale i kobiety, które planują bądź mogą zajść w ciążę podczas leczenia. Leku nie można również stosować przy karmieniu piersią.
Talidomid nasila działanie alkoholu, barbituranów, rezerpiny, chlorpromazyny oraz leków powodujących neuropatię obwodową. Stosowanie talidomidu może wywołać skutki uboczne.
Najczęściej jest to osłabienie, gorączka i utrata masy ciała, a także objawy ze strony układu nerwowego, takie jak drżenie mięśniowe, brak koordynacji ruchowej, drętwienie i mrowienie kończyn, neuropatia obwodowa, senność czy zespół splątania oraz przewodu pokarmowego.
To zwykle zaparcia, biegunki, nudności, wymioty, ale i zapalenie jamy ustnej. Lek zwiększa również ryzyko wystąpienia zakrzepicy, zaburza funkcjonowanie układu krążenia, może prowadzić do niedokrwistością, małopłytkowości, niedoczynności tarczycy, wysypek skórnych i neutropenii, hipokalcemii, hipofosfatemii, hipoproteinemii, hiperurykemii i hiperglikemii, a także zespołu Stevensa-Johnsona.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.