Wysepki Langerhansa – budowa, rola, zaburzenia i leczenie

Wysepki Langerhansa, inaczej wyspy trzustkowe, nazywane także komórkami trzustki, to jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego. Przyjmuje postać skupisk komórek, które są rozrzucone w miąższu trzustki, głównie w obrębie jej ogona. Zostały odkryte w roku 1869 przez niemieckiego anatoma i patologa Paula Langerhansa.

Trzustka (łac. pancreas) to duży gruczoł trawienny i dokrewny zbudowany z głowy, trzonu oraz ogona. Odpowiada za syntezę enzymów trawiennych oraz ich transport do światła dwunastnicy poprzez przewody wewnętrzne. Jego działanie polega na wytwarzaniu enzymów trawiennych oraz hormonów peptydowych.

Ten niewielki narząd pełniący funkcję zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą jest zbudowany z dwóch rodzajów tkanek. To:

• trzustka wyspowa, pełniąca funkcję wewnątrzwydzielniczą (dokrewną). Obejmuje wyspy trzustkowe będące skupiskiem komórek pełniących różne funkcje.
• pęcherzyki pełniące rolę zewnątrzwydzielniczą (produkują soki trzustkowe wydzielane przez przewód trzustkowy główny). Trzustka wyspowa jest w niej rozrzucona w postaci mikroskopowych skupień komórek.

Większą część miąższu narządu stanowi trzustka pęcherzykowa, a mniejszą - część wewnątrzwydzielnicza.

Wysepki Langerhansa to część wewnątrzwydzielnicza trzustki. Są rozproszone lub tworzą odrębny narząd. Każda ma własne naczynia krwionośne i unerwienie oraz specyficzną strukturę. Składa się z około 2,5 tysiąca wysoko wyspecjalizowanych komórek różnego typu, które wydzielają hormony (takie jak insulina, glukagon czy somatostatyna).

Wyróżnia się kilka rodzajów komórek, które w trzustce pełnią funkcję gruczołów dokrewnych. To:

• komórki A-alfa odpowiedzialne za produkcję glukagonu,
• komórki B-beta wydzielające insulinę, proinsulinę, peptyd C i amylinę. Insulina to hormon niezbędny do życia, konieczny do właściwej regulacji stężenia glukozy we krwi i jej utylizacji przez tkanki,
• komórki D-delta, produkujące somatostatynę
• komórki F, za sprawą których powstaje polipeptyd trzustkowy (PP).

Co istotne, praca każdego rodzaju komórek wzajemnie na siebie oddziałuje:

• insulina obniża poziom glukagonu,
• glukagon zwiększa poziom cukru we krwi,
• somatostatyna kontroluje działania komórek alfa i beta.

Wyspy trzustkowe Langerhansa stanowią od 1% do 3% masy narządu. W jednej trzustce jest ich około 2 mln. Około 70% puli komórek wysepkowych stanowią komórki beta. Wysepki Langerhansa odgrywają dużą rolę w wydzielaniu dokrewnym. Jest ono regulowane przez sprzężenie jelitowo-trzustkowe, co ma związek z obecnością i trawieniem pokarmu.

Uszkodzenie lub zniszczenie wysepek Langerhansa, co zwykle jest wywołane przez procesy autoimmunologiczne, prowadzi do rozwoju cukrzycy. To najpowszechniejsza choroba trzustki.

Najczęściej występujące typy cukrzycy to cukrzyca typu 1. i cukrzyca typu 2. Innymi chorobami trzustki są: torbiele, ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory trzustki (rak trzustki).

Ponieważ leczenie przyczynowe choroby nie jest możliwe, jedynymi metodami pozwalającymi przywrócić fizjologiczne wydzielanie endogennej insuliny jest przeszczepienie zarówno trzustki, jak i wysp trzustkowych.

U chorych z cukrzycą typu 1 wykonuje się alogeniczne przeszczepienie wysp trzustkowych wyizolowanych z trzustki dawcy zmarłego w trzech możliwych wariantach. To:

1. przeszczepienie samych wysp trzustkowych (ITA),
2. przeszczepienie wysp trzustkowych wraz z przeszczepieniem nerki (SIKTx),
3. przeszczepienie wysp trzustkowych po przeszczepieniu nerki (IAK).

Przeciwwskazaniem do przeszczepienia wysp trzustkowych jest nadmierna masa ciała chorego i duża insulinooporność. Wynik przeszczepienia w największym stopniu zależy od liczby i jakości otrzymanych izolowanych wysp trzustkowych w przeliczeniu na kilogram masy ciała.

Pierwszy na świecie zabieg przeszczepienia wysp trzustkowych metodą endoskopową pod śluzówkę żołądka został przeprowadzony przez polski zespół chirurgów w Katedrze i Klinice Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Szpitala Klinicznego Dzieciątka Jezus w Warszawie.