Zaniżone poczucie własnej wartości a depresja

Ludzka osobowość kształtuje się przez wiele lat. Na jej ukształtowanie wpływają różne czynniki – wewnętrzne i zewnętrzne. Pojawiające się w tym czasie trudności i przeszkody oraz sposób, w jaki młody człowiek radzi sobie z nimi w przyszłym życiu będą odgrywać bardzo ważną rolę. Kształtowanie się osobowości jest również nierozerwalnie związane ze środowiskiem rodzinnym. Oddziaływanie rodziny i najbliższego otoczenia na młodego człowieka ma bardzo silny wpływ na jego dalsze życie. Zapewnienie przez rodziców odpowiednich wzorców dziecku, wspieranie go i otaczanie uczuciami jest niezbędne do utrwalania pozytywnych postaw i zachowań. Pomoc dziecku oraz akceptowanie go pozwala wzrastać w atmosferze bezpieczeństwa i pewności siebie.

Wartości te budowane są na podstawie przekazywanych dziecku przez najbliższych informacji oraz własnego obrazu siebie. Otaczanie dziecka miłością oraz przekazywanie mu pozytywnych komunikatów na temat jego osoby jest bardzo ważne, by jego samoocena i pewność siebie były wysokie. Niezapełnienie dziecku zaspokojenia podstawowych potrzeb (poczucia bezpieczeństwa, miłości, czułości, itp.), oraz wyśmiewanie go lub stawianie mu wygórowanych wymagań może w przyszłości prowadzić do zaburzonego obrazu własnej osoby oraz budowania swojej samooceny na podstawie oceny innych osób. Uzależnienie swojej samooceny oraz poczucia własnej wartości od opinii zewnętrznej może prowadzić do powstawania szeregu trudności, a w rezultacie do rozwoju zaburzeń psychicznych, w tym do depresji.

Uwarunkowanie poczucia własnej wartości od zewnętrznych czynników może prowadzić do zahamowania, wycofania oraz zaniechania. Niska samoocena może prowadzić do izolowania się z życia społecznego. U osób z zaburzonym systemem własnej wartości może występować tzw. samoutrudnianie. Jest to mechanizm obronny psychiki, który ma na celu utrzymywaniu pozytywnej oceny siebie. Powoduje on jednak poprawę stanu psychicznego na krótki czas. Stosowanie tego mechanizmu obronnego (najczęściej nieświadomie), może być przyczyną zaniechania wielu czynności i planów ze względu na bezpodstawne przeczucie niepowodzenia.

Unikanie konfrontacji, zaniżanie wagi własnych osiągnięć oraz wycofywanie się z zamierzonych działań ma chronić niską samoocenę oraz poczucie własnej wartości. Takie funkcjonowanie nie zapewnia oczekiwanej poprawy sytuacji, jedynie pogłębia problemy takiej osoby.

Niskie poczucie własnej wartości oraz związane z nim trudności mogą być powodem rozwinięcia się depresji. Według A. Becka zachorowanie na depresję jest poprzedzone przez charakterystyczne zaburzenia (negatywne oceny własnej osoby oraz przeżyć, negatywnym podejściu do przyszłości). Zaburzenia te związane są z uwarunkowaniami osobowościowymi, m.in. z zaniżoną samooceną, niskim poczuciem własnej wartości oraz niskiej wiary we własne możliwości. Oceny działań oraz możliwości u tych osób są negatywne.

Te pierwotne zaburzenia dotyczą wielu sfer funkcjonowania człowieka. Przejawiają się w myśleniu – osoba taka ma specyficzny pogląd na siebie oraz rzeczywistość; zachowaniu – unikanie sytuacji konfliktowych i zagrażających, wycofanie; zdrowiu somatycznym – zaburzenia sfery psychicznej mogą być przyczyną rozwoju chorób somatycznych. Pojawienie się zaburzeń nastroju jest wtórnym zaburzeniem, które w połączeniu z zaburzeniami pierwotnymi prowadzi do rozwoju depresji.

Zaniżone poczucie własnej wartości prowadzi do negatywnych ocen zarówno siebie, jak i rzeczywistości. Kształtuje postrzeganie świata oraz schematu relacji z innymi osobami. Problemy z przeszłości oraz narastające poczucie niższości oraz negatywne oceny stają się przyczyną zamykania się w sobie oraz przeżywania wielu trudności. Takie problemy mogą stać się przyczyną rozwoju zaburzeń nastroju prowadzących do rozwoju depresji.

Pomoc psychiatryczna i zastosowanie leczenia farmakologicznego może nie rozwiązać wszystkich problemów chorego z niskim poczuciem własnej wartości. Warto jest również zapewnić mu dostęp do psychoterapii i odpowiedniego wsparcia. Dobrym rozwiązaniem jest psychoterapia indywidualna albo tzw. grupy wsparcia. Psychoterapia wspomoże leczenie farmakologiczne i pozwoli utrwalić pozytywne wzorce postępowania. Może także pozwolić choremu podnieść samoocenę oraz podwyższyć poczucie własnej wartości i uniezależnić go od opinii otoczenia.

Źródła

1. Bilikiewicz A., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2776-4.
2. Hammen C., DEPRESJA – modele kliniczne i techniki terapeutyczne, GWP, Gdańsk 2004, ISBN 83-89574-37-3.
3. Kramer P., Czym jest depresja, REBIS, Poznań 2007, ISBN 83-7301-775-7.
4. Kratochvil S., Podstawy psychoterapii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7150-877-8.