Odruch Pawłowa, odruchy bezwarunkowe i warunkowe
Odruch Pawłowa to klasyczny odruch warunkowy, który powstaje na bazie odruchu bezwarunkowego. Iwan Pawłow, prowadząc badania naukowe udowodnił, że zwierzęta uczące się na podstawie asocjacji bodźców reagują czysto odruchowo. Odkrycie okazało się przełomowe, a naukowiec za swe dokonania otrzymał Nagrodę Nobla. Co warto wiedzieć?
1. Co to jest odruch Pawłowa?
Odruch Pawłowa, nazywany również klasycznym odruchem warunkowym to odruch odkryty przez rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa. Naukowiec prowadził badania nad warunkowaniem u zwierząt na przełomie XIX i XX wieku. Dzięki swojemu przełomowemu dokonaniu, w 1904 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny.
Iwan Pawłow prowadził badania na psach. Zaobserwował, że podanie im jedzenia wywołuje wydzielanie śliny. Taką reakcję nazwano odruchem bezwarunkowym. Następnie do podawania jedzenia dołączył bodziec dźwiękowy.
Z czasem okazało się, że ponieważ psy utożsamiają dany dźwięk z jedzeniem, w rezultacie ślinią się w reakcji na dźwięk, jeszcze przed podaniem posiłku. Działo się tak również wtedy, gdy pokarm nie zostawał podany, a jedynie dzwonił dzwonek.
Działo się tak dlatego, że zwierzętom jego dźwięk kojarzył się z pożywieniem, a sam jego znajomy odgłos powodował ślinotok. Taki odruch warunkowy jest często nazywany właśnie odruchem Pawłowa, a obserwacja ta stała się podłożem do zdobycia wiedzy na temat tego, czym są odruchy warunkowe zarówno u zwierząt, jak i ludzi oraz jak powstają.
2. Odruchy bezwarunkowe i warunkowe
Odruch to reakcja na bodziec, która zachodzi za pośrednictwem ośrodkowego układu nerwowego. W reakcji odruchowej następuje:
- oddalenie w czasie i przestrzeni miejsca pobudzenia od miejsca reakcji,
- sprzężenie czuciowo-ruchowe, czyli przekazanie impulsu z włókna czuciowego na włókno ruchowe.
Jednostką funkcjonalną odruchu jest łuk odruchowy, czyli droga, po której przebiega impuls. Odruchy można podzielić na:
- bezwarunkowe, które przebiegają po anatomicznie wyznaczonych drogach nerwowych,
- warunkowe, wyuczone (nabyte), które przebiegające po nowych, utworzonych podczas życia drogach nerwowych. Dzieli się je na odruchy warunkowe klasyczne (Pawłowa) i instrumentalne.
Zobacz także:
3. Odruch bezwarunkowy
Odruch bezwarunkowy jest automatyczną reakcją na bodźce, która zachodzi po pobudzeniu konkretnych receptorów. Z odruchami bezwarunkowymi przychodzimy na świat, a reakcja odruchowa zachodzi niezależnie od mózgu, bez powiadomienia go. Nie mamy na nie wpływu, nie możemy się ich oduczyć.
Przykładem odruchu bezwarunkowego jest:
- odruch kolanowy, inaczej odruch rzepkowy, czyli odruch wyprostowania nogi w stawie kolanowym pod wpływem uderzenia w ścięgno mięśnia czworogłowego uda poniżej rzepki,
- odruch chwytny u noworodka,
- łzawienie podczas podrażnienia oka,
- pocenie się w wyniku gorąca,
- pojawienie się gęsiej skórki z zimna,
- zwężenie źrenicy oka pod wpływem źródła światła (odruch źreniczny),
- odruch wymiotny,
- wydzielanie śliny pod wpływem spożywanego pokarmu,
- mrugnięcie powiekami pod wpływem gwałtownego ruchu przed oczami.
4. Odruch warunkowy
Oprócz odruchów bezwarunkowych, zarówno u ludzi, jak i zwierząt, występują odruchy warunkowe. Odruchy warunkowe, w przeciwieństwie do odruchu bezwarunkowego, to reakcja nabyta organizmu. Uczymy się na bieżąco i nie rodzimy się z nimi. Odruch warunkowy, w przeciwieństwie do bezwarunkowego, nie jest trwały.
Przykładem może być mycie rąk po powrocie do domu, zamykanie drzwi na klucz podczas wychodzenia czy gaszenie światła przed opuszczeniem pomieszczenia. Odruch warunkowy może powstawać na bazie odruchu bezwarunkowego poprzez regularne powtarzanie czynności i skojarzenie jej z inną (odruch Pawłowa).
W przypadku psów Pawłowa było to wydzielanie się śliny na dźwięk dzwonka. Pojawia się on wskutek analizy danego bodźca przez ośrodek kojarzenia w mózgowiu, głównie w pniu mózgu.
Powstawanie odruchów warunkowych jest konsekwencją powtarzalności różnych sytuacji oraz integracyjnej funkcji mózgowia, które korzystają z danych przekazywanych przez różne zmysły, dzięki czemu mogą wieloaspektowo postrzegać otoczenie.
Odruch warunkowy może jednak powstać także wtedy, gdy nie jest oparty na odruchu bezwarunkowym. Okazuje się, że reakcja może zostać wymuszona poprzez przyzwyczajenie. Warunkiem jest skojarzenie czynności z inną i świadomość korzyści.
Odruch Pawłowa jest często nazywany klasycznym odruchem warunkowym, a odruch polegający na wyuczeniu nazywany jest instrumentalnym odruchem warunkowym.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.