Fobie - przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie

Fobia to nadmierny lęk przed konkretnymi sytuacjami, zjawiskami i przedmiotami, które normalnie nie są niebezpieczne. Pająki, jazda metrem albo windą, lot samolotem, otwarta przestrzeń, burza, ciemność, wysokość oraz inne sytuacje normalnie nie wzbudzają u zdrowych osób paniki. Jednak nie u osób z fobią. W wyniku odczuwania silnego lęku chory unika takich sytuacji, a gdy jednak to się nie uda, może wpaść w panikę. Na szczęście obecnie istnieją metody skutecznej walki z tego typu zaburzeniami lękowymi. Czym są fobie i jak je leczyć?

1. Specyfika fobii

Każdy z nas się czegoś boi, brzydzi się czymś, ale nie świadczy to jeszcze o fobii, ponieważ taki lęk jest pograniczem normy. W przypadku fobii jest on na tyle silny, że wyraźnie upośledza życie i funkcjonowanie społeczne chorego. Wystąpienie takiego strachu nie podlega kontroli pacjenta, nie pomagają także wyjaśnienia, uspokojenie.

U jednego chorego może występować kilka fobii lub są one pojedyncze, czasem współistnieją z innymi zaburzeniami psychicznymi. Niekiedy obserwuje się jednoczesne współistnienie nasilonego niepokoju i obniżonego nastroju.

Zobacz film

Słowo „fobia” pochodzi z języka greckiego (gr. phóbos) i oznacza strach, lęk. Fobie należą do zaburzeń nerwicowych. Wszyscy się czegoś boimy, gdyż strach jest bardzo przydatną reakcją organizmu, która chroni nas przed potencjalnym zagrożeniem. Strach pełni rolę adaptacyjną, natomiast lęk najczęściej pojawia się w konfrontacji z czymś, co obiektywnie nie jest niebezpieczne. Lęk fobiczny jest bardzo uporczywy i zwykle wywołuje ataki paniki. Chory na fobię ma świadomość irracjonalności swoich obaw, ale nie potrafi nad nimi zapanować.

2. Przyczyny fobii

Nie do końca wiadomo, co przyczynia się do rozwoju reakcji fobicznej. Wśród prób zdemaskowania przyczyn fobii dominują trzy stanowiska:

• wyjaśnienie behawiorystyczne – fobia powstaje na bazie warunkowania klasycznego. Osoba chora na fobię nauczyła się bać danej sytuacji czy przedmiotu, bo skojarzyła je z niebezpieczeństwem. Dziecko może zacząć bać się pająków, kiedy jest straszone nimi w dzieciństwie. Fobia może wykształcić się też wskutek modelowania – dziecko może bać się wody, obserwując reakcje lękowe u rodziców, którzy boją się pływać. Fobia może powstać też z powodu traumy i urazu psychicznego przeżytego w dzieciństwie – dziecko pogryzione przez psa może w życiu dorosłym panicznie bać się tych czworonogów;
• wyjaśnienie psychodynamiczne – źródłem fobii jest nieświadomość i takie mechanizmy, jak projekcja czy przeniesienie agresji na inny obiekt. Zagrożenie wywołują własne niechciane myśli i emocje (np. agresja), które przypisuje się obiektowi, jaki wywołuje lęk;
• wyjaśnienie ewolucyjne – postawa lękowa wynika z repertuaru genowego. Fobia pełni rolę przystosowawczą, gdyż np. lęk przed jadowitymi owadami czy pająkami zapewniał przetrwanie gatunku i umożliwiał reprodukcję. Podejście ewolucjonistyczne zakłada, że każdy z nas nosi w sobie zadatki fobii, tylko nie u każdego się one ujawniają.

3. Objawy fobii

Objawem osiowym zaburzeń lękowych w postaci fobii jest lęk wywoływany przez pewne określone sytuacje i przedmioty, które obiektywnie nie zagrażają. Lęk może przybrać postać lekkiego niepokoju do pełnego przerażenia. Lęku nie zmniejsza fakt, że inne osoby nie uważają danej sytuacji za niebezpieczną czy zagrażającą. Nawet myśl o znalezieniu się w sytuacji fobicznej zazwyczaj powoduje wystąpienie lęku antycypacyjnego (tzw. lęku przed lękiem).

Fobie wykazują tendencję do współwystępowania z depresją i napadami paniki. Do charakterystycznych symptomów fobii zalicza się:

• przyspieszone bicie serca,
• arytmię serca,
• uczucie omdlewania,
• wtórny lęk przed śmiercią lub chorobą psychiczną,
• wzmożoną potliwość,
• drżenie rąk,
• zawroty głowy,
• duszności,
• szybki i płytki oddech,
• suchość w ustach,
• szczękościsk,
• zaburzenia ciśnienia krwi,
• zaburzenia postrzegania,
• drętwienie kończyn.

W skrajnych przypadkach stres towarzyszący fobii może doprowadzić do stanów przedzawałowych, ustania akcji serca i wylewów.

4. Rodzaje fobii

Europejska klasyfikacja zaburzeń psychicznych ICD-10 wyróżnia kilka rodzajów fobii: agorafobię, fobie społeczne i fobie izolowane. Z kolei DSM-IV dzieli fobie na specyficzne (dotyczące zwierząt, przedmiotów, zranień, krwi itp.) oraz fobie sytuacyjne (związane z lękiem przed wykonaniem jakiejś czynności na oczach innych ludzi).

4.1. Agorafobia

Najczęstszym typem fobii jest agorafobia, czyli lęk przed otwartą przestrzenią oraz sytuacjami, które uniemożliwiają ucieczkę do bezpiecznego miejsca. Strach dotyczy najczęściej tego, że może stać się coś nieoczekiwanego, niebezpiecznego, a w pobliżu nie będzie nikogo bliskiego, by udzielił pomocy. Chory boi się wyjść z domu, pójść do hipermarketu, przebywać w tłumie, podróżować samotnie pociągiem czy autobusem.

Agorafobia może rozwinąć się jako skutek zespołu lęku napadowego, po gwałtownych napadach lęku. Oba zaburzenia mogą objawiać się podobnymi symptomami z zakresu układu autonomicznego. Występują także w innych chorobach psychicznych i czasem jako komplikacja chorób somatycznych.

Agorafobia może prowadzić do znacznego upośledzenia życia, wycofania się chorego z wszelkiej aktywności, rozpadu więzi społecznych, a nawet wycofania się z pracy i przejścia na rentę inwalidzką.

4.2. Fobie społeczne

Fobie społeczne często rozpoczynają się w okresie dorastania i koncentrują się wokół obawy przed oceną przez innych ludzi skupionych w stosunkowo małych grupach. Fobie społeczne prowadzą do unikania sytuacji społecznych.

Odmiennie niż większość innych fobii, fobie społeczne są jednakowo częste u mężczyzn i u kobiet. Mogą mieć charakter określony (np. ograniczają się do jedzenia w miejscach publicznych) albo rozlany, obejmując niemal wszystkie sytuacje społeczne poza kręgiem najbliższej rodziny.

Socjofobie wiążą się zwykle z niską samooceną i lękiem przed krytyką. W krańcowych przypadkach fobia społeczna może doprowadzić do całkowitej izolacji społecznej.

4.3. Fobie izolowane

Fobie swoiste dotyczą wysoce specyficznych sytuacji i przedmiotów. Istnieje kilkaset fobii specyficznych. Należą do nich m.in.:

• klaustrofobia – lęk przed zamkniętymi i ciasnymi pomieszczeniami,
• keraunofobia – lęk przed piorunami,
• astrafobia – lęk przed błyskawicami,
• karcinofobia – lęk przed nowotworem,
• zoofobia – lęk przed zwierzętami,
• arachnofobia – lęk przed pająkami,
• ofidiofobia – lęk przed wężami,
• akrofobia – lęk wysokości,
• mysofobia – lęk przed zabrudzeniami,
• rodentofobia – lęk przed gryzoniami,
• kynofobia – lęk przed psami,
• ailurofobia – lęk przed kotami,
• bakteriofobia – lęk przed bakteriami,
• hemofobia – lęk przed krwią,
• tanatofobia – lęk przed śmiercią,
• nyktofobia – lęk przed ciemnością,
• odontofobia – lęk przed dentystą,
• triskaidekafobia – lęk przed liczbą 13,
• ablutofobia – lęk przed kąpielą,
• antropofobia – lęk przed ludźmi,
• hydrofobia – lęk przed wodą,
• belonofobia – lęk przed ostrymi przedmiotami,
• erotofobia – lęk przed różnego rodzaju aspektami seksualności,
• homofobia – lęk przed homoseksualizmem,
• tokofobia – lęk przed ciążą i porodem,
• ksenofobia – lęk przed obcymi ludźmi,
• filofobia - lęk przed miłością i byciem w związku,
• nullofobia - lęk przed porzuceniem lub odrzuceniem,
• emetofobia – lęk przed wymiotowaniem,
• katotrofobia – lęk przed lustrami,
• pekatofobia – lęk przed grzechem,
• nozofobia - lęk przed zachorowaniem,
• talasofobia – lęk przed morzem.

5. Leczenie fobii

Fobia dobrze poddaje się leczeniu psychoterapią behawioralną, która stopniowo „oswaja” chorego z jego lękami. Czasem pomocne jest zastosowanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, np. imipraminy, lub inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Do klasycznych metod walki z fobiami należą:

• systematyczna desensytyzacja (odwrażliwianie),
• zanurzanie,
• terapia implozywna (szokowa),
• techniki relaksacyjne,
• terapia psychodynamiczna, dążąca do odkrycia symbolicznego znaczenia fobii.

Niekiedy pomocna okazuje się psychoedukacja i dostarczanie wiedzy na temat obiektu, który wzbudza lęk, np. pracownicy ogrodów zoologicznych uczą, które węże są jadowite, jak się zachowują, kiedy chcą zaatakować itp. Czasami stosuje się kompleksowe leczenie, polegające na połączeniu leczenia farmakologicznego z metodami psychoterapeutycznymi.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.