Akceptowanie własnego ciała a depresja

Wizerunek własnej osoby odnosi się do ogólnego obrazu siebie, jako osoby, zaś poczucie własnej wartości odnosi się do ogólnej opinii, jaką mamy o sobie, na ile siebie oceniamy i jaką wartość widzimy w sobie, jako osobach. Osoby, które mają niską samoocenę, oceniają się negatywnie, widzą w sobie przede wszystkim wady, oceniają siebie jako mniej atrakcyjne.

Podstawowym schematem depresji jest tzw. triada poznawcza, czyli negatywny pogląd na siebie, świat i przyszłość. Ta kombinacja negatywnych poglądów utrzymana jest dzięki zniekształceniom poznawczym, takim jak:

• arbitralne wnioskowanie – dochodzenie do wniosków, które nie mają uzasadnienia w rzeczywistości, lub są nawet niezgodne z istniejącymi faktami,
• selektywne abstrahowanie – koncentrowanie się na szczegółach wziętych spoza kontekstu i interpretowanie na ich podstawie całego przeżycia, 
a jednocześnie ignorowanie innych, bardziej widocznych i ważnych cech sytuacji,
• nadmierna generalizacja – przekonanie, że pojedyncze, negatywne zdarzenia będą się ciągle powtarzać w przyszłości, czyli wyciąganie ogólnych wniosków na bazie jednostkowego zdarzenia i stosowanie go do różnych innych sytuacji,
• wyolbrzymianie i minimalizowanie – błędy w ocenie ważności i wielkości; tendencja do niedoceniania własnych pozytywnych stron i osiągnięć, oraz wyolbrzymiania błędów i niepowodzeń,
• personalizacja – tendencja do odnoszenia zewnętrznych wydarzeń do własnej osoby, nawet, jeśli nie ma podstaw do spostrzegania takiego związku,
• absolutystyczne, dychotomiczne myślenie – tendencja do plasowania wszystkich przeżyć w dwu opozycyjnych kategoriach (np. mądry – głupi); 
w przypadku opisu samego siebie, stosowanie ekstremalnie negatywnych kategorii.

Do cech osobowości, zwiększających podatność na depresję, należą:

• niska samoocena,
• nadmierny autokrytycyzm, pesymistyczne pojrzenie na świat,
• mała odporność na stres.

Dysmorfofobia, to zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się występowaniem lęku związanego z przekonaniem o nieestetycznym wyglądzie lub budowie ciała. Innymi słowy, jest to zaburzenie obrazu własnego ciała, polegające na obsesyjnym zamartwianiu się rzeczywistymi lub urojonymi defektami wyglądu. Nierzadko taki defekt ciała jest po prostu wyolbrzymiony. Osoby dotknięte dysmorfofobią są tak pochłonięte zniekształconym obrazem samych siebie, i tak nieszczęśliwe z tego powodu, że zakłóca im to codzienne funkcjonowanie i może nawet skłaniać do samobójstwa.

Nieustannie kontrolują swój wygląd w lustrze, dokonując coraz to nowych zabiegów kosmetycznych, maskujących ich rzekome „defekty”, często też poddając się kolejnym operacjom plastycznym. Przekonanie o niedoskonałości własnego ciała bywa bardzo dokuczliwe, czego konsekwencją może być nawet myśli samobójcze. Według badań, myśli samobójcze pojawiają się u 78% chorych na dysmorfofobię, zaś ok. 28%, podejmuje próbę odebrania sobie życia.

Dysmorfofobia jest zaburzeniem nerwicowym o lękowym zabarwieniu, zaś nieleczona, może znacząco utrudniać życie, przyczyniając się do trudności w nawiązywaniu trwałej relacji emocjonalnej, obniżenia poczucia własnej wartości, stanów depresyjnych, aż po samookaleczenie. Najczęściej pojawia się między 17 a 24 rokiem życia, czyli w okresie, kiedy zwraca się szczególną uwagę na swój wygląd. Zakłada się, że zaburzenie to jest prawdopodobnie skutkiem nieprawidłowej pracy biochemicznej mózgu.

Niektóre objawy dysmorfofobii, takie, jak kompulsywna potrzeba sprawdzania wyglądu, obawa przed powstaniem nowych defektów czy nierealistyczna ocena własnego wyglądu powodują, że ma ona charakter zaburzenia zbliżonego do anoreksji. Osoby chore na dysmorfofobię stosują różnorodne sposoby ukrywania swoich, często wyolbrzymionych niedoskonałości, poprzez:

• zakrywanie części ciała, uznane za nieatrakcyjne, zdeformowane,
• zakładanie za dużych ubrań,
• przyjmowanie maskujących pozycji ciała,
• zapuszczanie włosów itp.

Niejednokrotnie osoby chore na dysmorfofobię, nie są świadome nieadekwatności swoich ocen i obaw. Są w pełni przekonani o deformacji określonej części ciała. Należy pamiętać, że dysmorfofobii towarzyszy zwykle niska samoocena, niezadowolenie z siebie, poczucie wstydu i braku wartości, niepewność. Współistniejącą 
z tym zaburzeniem depresję, stwierdza się aż u 75% pacjentów.

Nie jest niestety łatwo rozpoznać to zaburzenie, ponieważ chorzy zwykle ukrywają swoje cierpienie przed otoczeniem, zdając sobie sprawę z ich żenującego charakteru. Czasami zgłaszają się po pomoc z powodu depresji, ale jeśli lekarz czy terapeuta nie zidentyfikuje podstawowego problemu, leczenie samej depresji zwykle nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

W leczeniu dysmorfofobii najczęściej wykorzystuje się psychoterapię. Jednym 
z kierunków pracy z pacjentem, jest terapia poznawczo-behawioralna, polegająca na:

• zmianach w sposobie myślenia, poprzez skierowanie percepcji na rozpoznawanie błędów w myśleniu, przedstawianiu schematów poznawczych, które determinują irracjonalne oceny;
• zmianach sposobu funkcjonowania, poprzez wygaszanie zachowań niepożądanych, a wzmacnianie zachowań porządanych;
• w przypadkach cięższej formy tego zaburzenia, stosuje się leczenie farmakologiczne, poprzez podawanie osobie chorej neuroleptyków.

Nierzadko najskuteczniejsze wydaje się leczenie skojarzone, będące połączeniem farmakoterapii (leki przeciwdepresyjne) i psychoterapii. Dysmorfofobia z towarzyszącą depresją wymaga zwykle dłuższego programu terapeutycznego niż sama depresja, a niekiedy także wyższych dawek leków.

Źródła

1. Bridges P., Malbi G., Postępowanie w depresji, Urban & Partner, Wrocław 2001, ISBN 83-87944-57-2.
2. Briers S., Pokonaj depresję, stres i lęk, czyli terapia poznawczo-behawioralna w praktyce, Samo Sedno, Warszawa 2011, ISBN 978-83-62482-37-5.
3. Kratochvil S., Podstawy psychoterapii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7150-877-8.
4. Rybakowski J., Oblicza choroby maniakalno-depresyjnej, Termedia, Poznań 2009, ISBN 978-83-89825-28-5.