Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Aleksandra Katarzyńska

Alergia na jad owadów

Alergia na jad owadów
Alergia na jad owadów (123RF)

Alergia na jad owadów występuje dość często w klimacie umiarkowanym. Najczęściej mamy do czynienia z reakcją uczulającą na jad owadów błonkoskrzydłowych. Należą do nich: pszczoły, wszechobecne osy, a także, chociaż bardzo rzadko, szerszenie i mało agresywne trzmiele. Uczulać może nie tylko jad, ale również: ślina, odchody, cząsteczki skrzydeł owadów oraz pancerzy. Użądlenia zdarzają się najczęściej latem – wtedy powinno się zachować szczególną ostrożność.

spis treści

1. Czym jest jad owadów?

Jad wytwarzają matki owadów i robotnice. Służy on do walki z przeciwnikami, którymi są zarówno inne owady, jak i większe zwierzęta oraz człowiek. Jad spływa wyżłobieniem w żądle, po wkłuciu go w skórę. Wprowadzenie jadu do organizmu następuje w trakcie użądlenia.

Osa może żądlić kilkakrotnie, za każdym razem wstrzykując 2–10 mikrogramów jadu. Pszczoła żądli tylko raz - podczas użądlenia aplikuje 50–100 mikrogramów jadu, pozostawia żądło w skórze i ginie. Szerszeń wstrzykuje go znacznie więcej (30–40 µg), wywołując o wiele groźniejsze reakcje. Białka znajdujące się w jadzie owadów są odpowiedzialne za wystąpienie reakcji alergicznej. Samo spożycie miodu oraz przebywanie w okolicy ula może również wywołać alergię na jad owadów.

2. Objawy alergii na jad owadów

Zobacz film: "Szczepienie przeciwko HPV"

U większości ludzi po użądleniu występują prawidłowe reakcje miejscowe wywołane toksycznymi właściwościami różnych składników jadu. Reakcja taka przebiega z wystąpieniem świądu i pieczenia, zaczerwienieniem i obrzękiem skóry, ustępującymi zwykle w ciągu kilku godzin. Jednakże u osób uczulonych właściwości alergenowe jadu mogą powodować reakcje alergiczne o różnym nasileniu – od niegroźnych reakcji miejscowych do reakcji uogólnionej. Reakcja uogólniona przebiega z pojawieniem się rumienia, pokrzywki czy obrzęku naczynioruchowego. Towarzyszą temu duszność, wymioty, biegunka, spadek ciśnienia i omdlenia, doprowadzając finalnie do wstrząsu anafilaktycznego. Alergia na jad owadów nie jest dziedziczna. Nasilenie reakcji alergicznej zależy głównie od rodzaju owada, ilości uwalnianego jadu, miejsca użądlenia oraz osobniczej wrażliwości pacjenta. Szczególnie niebezpieczne dla człowieka są użądlenia na twarzy i na szyi. Obrzęk tkanek w tej okolicy może powodować zamknięcie dróg oddechowych i doprowadzić do uduszenia. Są to sytuacje bezpośredniego zagrożenia życia. Miejscowe reakcje alergiczne występują częściej niż uogólnione, częściej występują u mężczyzn i u dzieci.

2.1. Skala odczynu w reakcji alergicznej

Reakcja alergiczna w wyniku użądlenia przebiega w sposób natychmiastowy (typ I reakcji). Pierwsze objawy pojawiają się po kilku – kilkunastu minutach od użądlenia i zwykle ustępują po 1–2 godzinach. Zdarzają się też nawroty objawów po 6–8 godzinach. Jest to tzw. późna faza reakcji alergicznej. Paradoksalnie może ona być pierwszym objawem reakcji alergicznej organizmu. Reakcja toksyczna, często śmiertelna, wiąże się z użądleniami mnogimi (powyżej 50) przez pszczoły czy osy. Jej objawy przypominają alergię, dotyczyć jednak mogą osób zdrowych, u których powstaje reakcja po dużej dawce toksyn zawartych w jadzie.

I - obrzęk miejscowy większy niż 10 cm, który utrzymuje się dłużej niż 24 h,
II - pokrzywka, świąd, złe samopoczucie, lęk,
III - uczucie ucisku w klatce piersiowej, nudności, wymioty, biegunka, zawroty głowy, kolkowe bóle brzucha,
IV - duszność, świszczący oddech,
V - spadek ciśnienia krwi, omdlenie, utrata przytomności, zasinienie skóry.

Przy wystąpieniu objawów stopnia drugiego należy skontaktować się z lekarzem, a objawy alergii stopnia trzeciego mogą świadczyć o zagrożeniu życia osoby użądlonej.

3. Diagnostyka alergii na jad owadów

W diagnostyce alergii na jad owadów istotne jest ustalenie charakteru przebytej reakcji i oczywiście owada odpowiedzialnego za ukąszenie. Właśnie na tej podstawie określa się wskazania do dalszej diagnostyki. Wykonuje się w tym celu testy skórne i śródskórne z alergenem oraz ocenia się stężenia swoistych IgE w surowicy.

Testy skórne są celowe najwcześniej po 4 tygodniach od użądlenia. W przypadku wyniku negatywnego zaleca się ich powtórzenie po jednym lub dwóch miesiącach oraz wykonanie testów śródskórnych. Podobnie postępuje się w przypadku ujemnego wyniku oznaczenia swoistych IgE. W przypadku silnych reakcji z potwierdzonym udziałem swoistych IgE, skierowanych przeciwko jadowi pszczoły lub osy, chorzy są kwalifikowani do odczulania. Immunoterapię swoistą prowadzi się przez 3–5 lat. U osób, które zakończyły immunoterapię swoistą, wykonuje się próby prowokacyjne z żywym owadem, aby ocenić efekt leczenia. Ze względów bezpieczeństwa prób prowokacyjnych nie stosuje się w diagnostyce rutynowo.

4. Jak zachować się po użądleniu?

Gdy użądli osa lub pszczoła należy:

  • w przypadku użądlenia przez pszczołę: usunąć żądło tak, aby nie wycisnąć zawartość worka z jadem, który znajduje się na jego końcu, najlepiej za pomocą pęsety chwycić żądło poniżej woreczka z jadem i okrężnym ruchem wyciągnąć je ze skóry,
  • przyłożyć okłady z lodu na miejsce użądlenia,
  • skontaktować się z lekarzem, gdy osoba użądlona źle się czuje,
  • podać adrenalinę, jeśli użądlony ma ją przy sobie.

5. Leczenie alergii na jad owadów

Leczenie odczynów poużądleniowych zależy od rodzaju reakcji alergicznej. W przypadku użądlenia przez pszczołę konieczne jest usunięcie żądła. Przy zmianach miejscowych wystarcza zastosowanie środków przeciwhistaminowych lub kortykosteroidowych do stosowania miejscowego. Wyjątek stanowią zmiany zlokalizowane w okolicy twarzy i szyi, które wymagają doustnego podania wyżej wymienionych leków. Chorzy z użądleniami w obrębie jamy ustnej czy gardła wymagają hospitalizacji ze względu na niebezpieczeństwo rozwoju niewydolności oddechowej.

Reakcje ogólnoustrojowe mogą być leczone ambulatoryjne lub w warunkach szpitalnych. Uzależnione jest to od objawów pacjenta. Podstawowym lekiem w cięższych reakcjach uogólnionych jest podana domięśniowo adrenalina.

6. Jak zapobiegać użądleniom przez owady?

Oto kilka wskazówek jak uchronić się przed owadami;

  • unikaj miejsc, gdzie występuje dużo owadów, tj. las, rzeka, pola, pasieka,
  • nie wykonuj gwałtownych ruchów, jeśli lata obok ciebie owad; zachowaj spokój,
  • niektóre lakiery do włosów i perfumy mogą wabić owady, więc jeśli jesteś uczulony, unikaj tych kosmetyków,
  • mniej przy sobie zestaw leków pierwszej pomocy, w skład którego wchodzi adrenalina (o przygotowanie jego poproś swojego lekarza).

Naukowcy uważają, że w jadzie owadów występuje wiele substancji inicjujących reakcję alergiczną. W samym jadzie znajduje się histamina, która wywołuje alergię na jad owadów. Jeżeli jesteś uczulony, zastanów się czy nie warto poddać się odczulaniu.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Alergia na leki
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze