Anatomia człowieka - główne narządy i układy w organizmie
Anatomia człowieka, inaczej nazywana antropotomią, to nauka o narządach i układach ciała ludzkiego. Wchodzi w skład morfologii. Metody, którymi się posługuje, to między innymi obserwacja organizmów żywych, czy też sekcji zwłok. Anatomia łączy się z fizjologią (nauką o funkcjach i czynnościach organizmu człowieka), cytologią (nauką o komórkach), oraz histologią (nauką o tkankach). Poniżej garść podstawowych informacji na temat anatomii człowieka.
- 1. Czym charakteryzuje się anatomia człowieka
- 1.1. Układ oddechowy
- 1.2. Układ krążenia (krwionośny)
- 1.3. Układ pokarmowy
- 1.4. Układ limfatyczny
- 1.5. Układ immunologiczny (odpornościowy)
- 1.6. Układ endokrynny (dokrewny)
- 1.7. Układ płciowy
- 1.8. Układ nerwowy
- 1.9. Układ ruchu
- 1.10. Układ moczowy
- 1.11. Narządy zmysłów
- 2. Najważniejsze narządy w ciele człowieka
- 2.1. Serce
- 2.2. Mózg
- 2.3. Nerki
- 2.4. Płuca
- 2.5. Wątroba
1. Czym charakteryzuje się anatomia człowieka
Anatomia człowieka jest dzielona na szereg działów, które wyróżniane są pod względem narządu lub układu, którym się zajmują, np. anatomia układu oddechowego, kończyn górnych czy też układu kostnego. Anatomia jest ściśle powiązana z fizjologią, stanowią razem podstawę medycyny; aby udzielić skutecznej pomocy w chorobie, należy poznać dokładnie budowę oraz czynności organizmu ludzkiego.
Narządy w ciele człowieka tworzą układy - systemy, do których możemy zaliczyć układ oddechowy, krążenia, pokarmowy, limfatyczny, immunologiczny, endokrynny, płciowy, nerwowy, ruchowy i moczowy.
1.1. Układ oddechowy
Zadaniem układu oddechowego w anatomii człowieka jest wentylacja płuc, wymiana gazowa, podczas której organizm pobiera i transportuje tlen oraz wydala dwutlenek węgla. Składa się z płuc oraz górnych i dolnych dróg oddechowych (jama nosowa, gardło, krtań, tchawica oraz oskrzela). Dodatkowo pracę tego układu wspomagają przepona oraz mięśnie międzyżebrowe.
W budowie jamy nosowej rozróżniamy nozdrza przednie i tylne, które łączą jamę nosową z gardłem. Jama nosowa ma za zadanie przede wszystkim oczyścić i ogrzać wdychane przez człowieka powietrze. Gardło w tym układzie prowadzi do krtani - aparatu głosowego, położonego pomiędzy nim a tchawicą. Tchawica, o kształcie rury, jest pokryta błoną śluzową i przechodzi w oskrzela. Oskrzela zaś mają za zadanie transportować powietrze do płuc, w których to dochodzi do wymiany gazów.
1.2. Układ krążenia (krwionośny)
Układ krwionośny składa się z serca, naczyń krwionośnych (tętnice i żyły oraz naczyń chłonnych. Głównym zadaniem tego układu w anatomii człowieka jest dystrybucja krwi do wszystkich komórek organizmu. Wraz z krwią dostarczane są do tkanek tlen i składniki odżywcze, usuwane są zaś produkty przemiany materii wraz z dwutlenkiem węgla.
Układ krążenia bierze udział w regulacji czynności narządów i całego organizmu, pozwala utrzymać prawidłową temperaturę ciała, a także reguluje procesy zapalne i odpornościowe ustroju, utrzymuje równowagę kwasowo-zasadową i zapobiega krwotokom przez procesy krzepnięcia.
1.3. Układ pokarmowy
Układ pokarmowy jjest jednym z najważniejszych w całym organizmie, ponieważ odpowiada za odżywianie, trawienie oraz wchłanianie substancji odżywczych. Składa się z jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego, oraz gruczołów: ślinianek, trzustki i wątroby.
Złożony proces odżywiania można podzielić na kilka następujących po sobie i skoordynowanych czynności:
Złożony proces odżywiania można podzielić na kilka następujących po sobie i skoordynowanych czynności:
- przesuwanie pokarmu wzdłuż przewodu pokarmowego, któremu pomaga perystaltyka,
- trawienie, które łączy się z wydzielaniem soku trawiennego i żółci,
- wchłanianie składników dostarczonych z pożywienia (absorpcja),
- czynność układu krążenia (krążenie krwi, chłonki, układ wrotny wątroby),
- koordynacja czynności układu pokarmowego (regulacja nerwowa, hormonalna, za pomocą autakoidów).
1.4. Układ limfatyczny
Jest to układ, który składa się z tkanek, naczyń i przewodów, przez które przepływa limfa, jest związany z układem krwionośnym. Chroni organizm człowieka przez zakażeniami.
Gdy pracuje bez zarzutu, nie jest w ogóle odczuwalny, jednak gdy zostaje zaatakowany przez patogeny, samopoczucie człowieka od razu ulega pogorszeniu. Podczas infekcji, węzły chłonne powiększają się, objawiając w ten sposób, że pojawiły się obce cząsteczki. Zwykle są nimi bakterie, wirusy, czasem komórki nowotworowe.
1.5. Układ immunologiczny (odpornościowy)
Układ ten w anatomii człowieka jest odpowiedzialny za utrzymanie odporności organizmu. W skład układu immunologicznego wchodzą m.in. szpik kostny, węzły chłonne, grasica, śledziona, naczynia chłonne, przeciwciała oraz cytokiny.
Układ odpornościowy swe działanie zawdzięcza głównie białym krwinkom - leukocytom, które chronią organizm przed negatywnymi czynnikami z zewnątrz i od wewnątrz.
1.6. Układ endokrynny (dokrewny)
Układ endokrynny zbudowany jest z narządów wydzielających hormony, pełniących wiele pożytecznych funkcji w organizmie ludzkim, takich jak m.in. wspieranie metabolizmu, wzrostu oraz działanie układu płciowego.
Ogromną rolę w pracy tego układu odgrywają gruczoły takie jak: przysadka mózgowa, nadnercza, trzustka, tarczyca, przytarczyce, jajniki oraz jądra.
1.7. Układ płciowy
Umożliwia reprodukcję. Każda z płci ma nieco inną budowę narządów w tym układzie oraz każdy z nich funkcjonuje inaczej:
- męski układ płciowy w anatomii człowieka odpowiada za wytworzenie nasienia, przeniesienie go do komórek żeńskich narządów rozrodczych oraz za produkcję męskich hormonów płciowych - androgenów, wśród których głównym jest testosteron,
- żeński układ płciowy ma trzy ważne zadania: produkcja żeńskich hormonów płciowych, wytworzenie komórek rozrodczych oraz rozwój zarodków i urodzenie dziecka.
1.8. Układ nerwowy
Układ nerwowy kontroluje czynności świadome organizmu (ruch mięśni), a także nieświadome, takie jak np. oddychanie. Przyjmuje bodźce ze świata zewnętrznego i przetwarza zawarte w nich informacje.
Ośrodkowy układ nerwowy to mózgowie i rdzeń kręgowy, natomiast układ nerwowy obwodowy to nerwy czaszkowe i rdzeniowe. Autonomiczny układ nerwowy steruje czynnościami narządów wewnętrznych.
1.9. Układ ruchu
Układ ten w anatomii człowieka dzieli się na:
- bierny - układ kostny - zbudowany z tkanki kostnej i chrzęstnej, nadaje ciału kształt, decyduje o wysokości organizmu, chroni narządy wewnętrzne, utrzymuje pionową postawę ciała, magazynuje wapń i fosfor,
- czynny - układ mięśniowy - składa się z mięśni poprzecznie prążkowanych i gładkich. Dodatkowo mięśniem specjalnym jest serce. Układ ruchu umożliwia ruchy ciała oraz modeluje jego kształt.
1.10. Układ moczowy
Do narządów tego układu należą: nerki, moczowód, pęcherz moczowy, cewka moczowa. Umożliwia wydalanie z organizmu mocz, w którym znajdują się zbędne resztki i substancje.
1.11. Narządy zmysłów
Do narządów zmysłów należą: wzrok (oczy), słuch (uszy), powonienie (nos), smak (jama ustna), oraz narządy czucia głębokiego i powierzchniowego.
2. Najważniejsze narządy w ciele człowieka
Organizm ludzki posiada organy, których właściwe funkcjonowanie jest kluczowe dla przeżycia danego człowieka.
2.1. Serce
Organ ten nieustannie pompuje krew, przez godzinę zwykle przetacza ponad 350 jej litrów, w ciągu życia przeciętnego człowieka uderza więcej niż 3,5 mld razy, bez żadnych przerw. Serce jest najważniejszym narządem układu krążenia, ma kilka bardzo ważnych zadań do wykonania:
- dostarcza natlenowanej oraz bogatej w substancje odżywcze krwi do każdej komórki, które umożliwiają pracę wszystkich narządów w ciele człowieka,
- gwarantuje odebranie "zużytej" krwi, zawierającej dwutlenek węgla i inne produkty przemiany materii.
Krew z serca płynie do tętnic i włośniczek, po czym wraca przez układ żył i żyłek.
Jest złożone z czterech jam: dwóch przedsionków (prawego i lewego), znajdujących się w górnej części, oraz dwóch komór (lewej i prawej), położonej tuż pod nimi. W zdrowym sercu, kiedy nie ma żadnej wady w jego budowie, obydwie strony nie mają ze sobą żadnego połączenia.
Mięsień sercowy otoczony jest podwójną błoną, nasierdziem oraz osierdziem. Pomiędzy nimi znajduje się płyn, który pełni rolę amortyzatora. Osierdzie utrzymuje serce we właściwym położeniu, ponieważ jest ono umocowane specjalnymi więzadłami do kręgosłupa, przepony oraz innych części klatki piersiowej.
2.2. Mózg
Mózg jest uznawany za najważniejszy ludzki organ w anatomii człowieka. Stanowi centrum kontroli nad organizmem człowieka, pełni szereg skomplikowanych funkcji - odpowiada za percepcję, zapamiętywanie, myśli i uczucia. Wraz z rdzeniem kręgowym stanowią ośrodkowy układ nerwowy. W jego strukturach kontrolowane są wszystkie funkcje życiowe, jak np. czynność serca, czy też oddychanie.
Budowa mózgu jest dość złożona, zasadniczo wyróżniane są trzy części mózgowia:
- mózg właściwy - największa część mózgowia, składa się z dwóch półkul,
- międzymózgowie - część mózgowia, znajduje się pod półkulami mózgu, składa się ze wzgórza, przysadki mózgowej, podwzgórza oraz szyszynki,
- pień mózgu - jest to struktura, która odpowiada za podstawowe czynności życiowe, jak oddychanie czy też utrzymanie świadomości,
- móżdżek - składa się z dwóch półkul, połączonych tzw. robakiem mózgu, jego funkcją jest kontrola nad czynnościami ruchowymi organizmu, oraz nad utrzymaniem równowagi i prawidłowego napięcia mięśniowego.
2.3. Nerki
Nerki są parzystym narządem, przypominającym kształtem ziarno fasoli. Zajmują się produkcją moczu i usuwaniem zbędnych substancji z organizmu. Zaburzenia funkcjonowania nerek stanowią zagrożenie dla życia człowieka.
Głównym zadaniem nerek jest oczyszczanie organizmu z niepotrzebnych produktów przemiany materii, tj. filtrowanie osocza i produkcja moczu. Ponad to:
- regulują objętość płynów ustrojowych w organizmie,
- mają wpływ na ciśnienie krwi,
- wpływają na produkcję erytropoetyny,
- mają wpływ na równowagę kwasowo-zasadową oraz układ kostny.
2.4. Płuca
Płuca umożliwiają wymianę gazów w organizmie ludzkim. Anatomicznie znajdują się w klatce piersiowej i należą do układu oddechowego. Główną funkcją płuc jest przenoszenie tlenu z wdychanego powietrza do krwiobiegu oraz usuwanie dwutlenku węgla z krwi poza organizm.
Innym ich zadaniem jest obrona organizmu przez szkodliwymi substancjami (zanieczyszczenia, bakterie, wirusy, dym tytoniowy), które znajdują się w powietrzu.
Płuca mają kształt stożków, zajmują znaczną część klatki piersiowej. Otaczają je żebra i mięśnie międzyżebrowe, od dołu zaś przepona. Dwa płuca oddzielone są śródpiersiem, w którym znajduje się m.in. serce.
2.5. Wątroba
Wątroba jest masywnym organem - stanowi około 5% całej masy organizmu ludzkiego; należy do układu pokarmowego.
W anatomii człowieka wątroba jest położona w jamie brzusznej, w pobliżu innych narządów, zwanych trzewiami. Zbudowana jest z miękkiej i elastycznej tkanki. Większa jej część leży w podżebrzu, pod przeponą - jest po części z nią zrośnięta.
Narząd ten uczestniczy we właściwie wszystkich procesach metabolicznych, bierze udział w przemianie cukrów, białek, substancji odżywczych, hormonów, leków oraz toksyn.
Funkcje, jaki pełni wątroba to m.in.:
- funkcje odtruwające,
- wytwarzanie żółci,
- funkcje odpornościowe,
- magazynowanie zapasów witamin oraz żelaza,
- wytwarzanie białek,
- przekształcanie białek i cukrów w tłuszcze,
- wytwarzanie, gromadzenie i uwalnianie glukozy,
- udział w termoregulacji.
Przez swoją złożoność budowy ludzkiego organizmu, anatomia człowieka jest pojęciem bardzo szerokim, składającym się z wielu różnych obszarów. Nauka o anatomii człowieka istnieje od czasów starożytnych, wciąż jednak trwają poszukiwania na temat wiedzy o ludzkim ciele, które do dnia dzisiejszego pozostaje w dużej mierze zagadką.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.