Cukrzyca typu 1 - charakterystyka, przyczyny, objawy, leczenie

Zarówno w Polsce, jak i w innych krajach, zapadalność na ten typ cukrzycy stale wzrasta. Występują jednak różnice zachorowalności na cukrzycę typu 1:

• etniczne (mniejsza zapadalność u przedstawicieli rasy czarnej niż białej),
• geograficzne (większa zapadalność na Północy niż na Południu, np. wskaźnik zapadalności we Włoszech 6,5, a w Finlandii 42,9),
• sezonowe (większa zapadalność w zimie, prawdopodobnie wskutek częstszych infekcji wirusowych).

Na cukrzycę typu 1 zapadają głównie osoby poniżej 30 roku życia. W zależności od wieku zachorowania wyróżnia się dwa szczyty zapadalności:

• 10 -12 rok życia (występujący znacznie częściej),
• 16 -19 rok życia (pojawiający się rzadziej).

Przyczyny rozwoju cukrzycy insulinozależnej nie są do końca poznane. Najwięcej mówi się o uwarunkowaniach genetycznych, a także uszkodzeniu trzustki.

W cukrzycy typu 1 dochodzi do niszczenia komórek beta trzustki (komórki te są odpowiedzialne za produkcję insuliny). Proces ten przebiega stopniowo i w początkowej fazie choroby jest bezobjawowy. Objawy cukrzycy pojawiają się nagle, gdy zniszczeniu ulegnie około 90% komórek beta. W wyniku zniszczenia komórek beta zostaje zahamowana produkcja insuliny.

Jak i dlaczego dochodzi do zniszczenia komórek beta

Do niszczenia komórek beta dochodzi u osób predysponowanych genetycznie (bardziej podatnych). Zaznacza się duży wpływ czynników środowiskowych, do których zalicza się:

• infekcje wirusowe (różyczka, wirus Coxackie B4, wirus cytomegalii),
• infekcje bakteryjne,
• pewne rodzaje pożywienia (wczesny kontakt z mlekiem krowim w dzieciństwie, spożywanie produktów wędzonych).

Czynnikiem inicjującym może być właśnie czynnik środowiskowy, który doprowadza do rozwoju odpowiedzi obronnej organizmu. U osób predysponowanych reakcja obronna (przeciw np. infekcji wirusowej) przybiera bardziej rozległą formę – wytwarzane są przeciwciała, które niszczą komórki własne organizmu (tutaj komórki beta trzustki).

Występowanie cukrzycy w rodzinie częściej obserwuje się postaci typu 2 (> 25%) niż w cukrzycy typu 1.

Fakt, że cukrzyca typu 1 powstaje u 36% par bliźniaków jednojajowych, a także częściej występuje w niektórych rodzinach, dowodzi, że z jednej strony do powstania choroby niezbędne jest podłoże genetyczne, z drugiej zaś – same czynniki genetyczne nie są przyczyną choroby. A zatem zapewne dziedziczy się predyspozycje do rozwoju cukrzycy, ale nie dziedziczy się samej choroby.

Cukrzyca typu 1 (insulinozależna) u kobiet często wiąże się z licznymi, dobrze znanymi dolegliwościami i komplikacjami. Na przykład może opóźnić pojawienie się pierwszej menstruacji, zwiększyć problem nieregularności okresu i ryzyko osteoporozy. Według najnowszych badań do tej listy należałoby dodać jeszcze jedną pozycję - przedwczesna menopauza.

Badanie zostało przeprowadzone przez amerykańskich naukowców na 143 kobietach dotkniętych cukrzycą typu 1, 186 zdrowych siostrach diabetyczek oraz 160 kobietach z nimi niespokrewnionych. Wyniki badań potwierdzają opóźnienie pojawienia się pierwszej menstruacji u diabetyczek (średnio o rok: 13,5 zamiast 12,5 lat) oraz nieregularności cyklu przed 30. rokiem życia (u 46% diabetyczek i 33% kobiet zdrowych).

Naukowcy stwierdzili również, że u kobiet chorych na cukrzycę menopauza pojawia się średnio w wieku 41,6 lat, natomiast u ich sióstr w wieku 49,9 lat, a u reszty kobiet - 48 lat. Tym samym cukrzyca skraca okres płodności aż o 6 lat i trwa on 30, zamiast 36 lat. Z tego wynika, że u kobiet chorujących na cukrzycę okres płodności jest krótszy o 17% niż u reszty.

Powyższe badania opisują poważne powikłanie po cukrzycy. Zrozumienie mechanizmu przedwczesnej menopauzy u kobiet chorujących na cukrzycę pozwoli być może w przyszłości przeciwdziałać temu zjawisku.

Pełny rozwój cukrzycy typu 1 zależy od tempa niszczenia komórek beta. U dzieci i młodzieży, gdy rezerwa wydzielania insuliny zostanie w pewnym momencie wyczerpana, dochodzi do gwałtownego początku choroby, którego pierwszymi objawami są zazwyczaj kwasica ketonowa (patrz wyżej) i śpiączka.

Chwiejny przebieg cukrzycy oraz brak właściwej równowagi metabolicznej, wynikający ze słabej kontroli glikemii, doprowadza do rozwoju powikłań. Powikłąnia mogą pojawić się po 5. latach od diagnozy. U osób starszych przebieg cukrzycy nie jest tak gwałtowny, pomimo że występują jego wszystkie składowe. Objawy narastają stopniowo, a chorzy rzadziej zapadają na kwasicę ketonową i śpiączkę.

Skuteczne leczenie cukrzycy typu 1 (dotyczy to także skutecznego leczenia innych typów cukrzycy) zawiera takie elementy, jak:

• leczenie dietetyczne,
• leczenie wysiłkiem fizycznym,
• leczenie insuliną w odpowiednich dawkach,
• edukacja osoby chorej w zakresie zarówno istoty samej choroby, jak i stosowania w życiu codziennym powyższych elementów.

Postępowanie niefarmakologiczne ma istotne znaczenie w leczeniu choroby. Dzieci i młodzież, u których rozpoznano cukrzycę typu 1, mają organizowane szkolenia w wyspecjalizowanych ośrodkach. Na oddziałach tych uczone są doboru odpowiednich dawek insuliny do wartości spożywanych pokarmów oraz zastosowania leczenia w praktyce. W trakcie szkolenia pacjenci są także zapoznawani z działaniem pomp insulinowych.

Pompy do ciągłego podskórnego wlewu insuliny stosowane w leczeniu cukrzycy typu 1pozwalają na lepszą kontrolę glikemii (stężenia glukozy we krwi) niż konwencjonalna insulinoterapia. Odpowiednia kontrola glikemii jest bardzo ważna, gdyż znacznie redukuje rozwój przewlekłych powikłań.

Źródła

1. Moczulski D. Wielka interna - diabetologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2010, ISBN 978-83-60135-85-3
2. Sieradzki J. Cukrzyca, Via Medica, Gdańsk 2007, ISBN 83-89861-90-0
3. Karnafel W., Janeczko-Sosnowska E., Wardyn K., Życińska K. Cukrzyca typu I, Czelej, Lublin 2008, ISBN 978-83-60608-09-8
4. Hanas R. Cukrzyca typu 1 u dzieci, młodzieży i dorosłych, Dia-Pol, Gdańsk 2010, ISBN 978-83-929212-0-2