Cytostatyki – zastosowanie, podział, działanie i skutki uboczne
Cytostatyki, czyli leki cytostatyczne, są wykorzystywane w chemioterapii, metodzie systemowego leczenia nowotworów złośliwych. Ich działanie polega na niszczeniu zmian patologicznych, ale i szybko dzielących się komórek, które budują organizm. Co warto wiedzieć o cytostatykach? Jakie wywołują skutki uboczne?
1. Co to są cytostatyki?
Cytostatyki, czyli leki cytostatyczne to inaczej leki przeciwnowotworowe. Stanowią grupę substancji naturalnych i syntetycznych, które są używane w chemioterapii nowotworów. Mają wąski indeks terapeutyczny.
Podstawą współczesnej chemioterapii jest kojarzenie kilku cytostatyków należących do różnych klas. Na czym polega ich działanie? Opiera się na zaburzaniu cyklu komórkowego, co prowadzi do śmieci komórki lub zahamowania jej rozwoju i podziałów.
2. Zastosowanie cytostatyków
Cytostatyki w leczeniu nowotworów są stosowane zarówno jako samodzielna metoda leczenia (to chemioterapia, czyli metoda systemowego leczenia nowotworów złośliwych za pomocą leków cytostatycznych.
Chemioterapia jest jedną z trzech głównych metod leczenia nowotworów), jak i w sposób skojarzony z radioterapią i hormonoterapią, a także metodami chirurgicznymi. Ich podawanie może również poprzedzać główną metodę leczenia lub ją uzupełniać.
W przypadku nowotworów o wysokiej wrażliwości na chemioterapię leki cytotoksyczne stosuje się w celu uzyskania wyleczenia lub długotrwałej remisji choroby. To tak zwane postępowanie radykalne.
W sytuacji, gdy korzyści wynikające z leczenia przewyższają ryzyko pogorszenia stanu ogólnego i jakości życia w związku z niepożądanymi działaniami poszczególnych leków, wykorzystuje się je także w celu wydłużenia życia i zmniejszenia dolegliwości oraz objawów. To tak zwane postępowanie paliatywne.
Skuteczność leczenia zależy od stopnia, w jakim komórki nowotworowe zostaną zniszczone. Zwykle podczas jednej chemioterapii stosuje się kilka leków z różnych grup cytostatyków.
Powoduje to zwiększenie skuteczności leczenia. Leki dobiera się tak, aby miały różny mechanizm działania (zabijały komórkę różnymi sposobami) i jednocześnie inne działania niepożądane, dzięki czemu unika się nasilenia tych samych efektów toksycznych.
Zobacz także:
3. Podział leków cytostatycznych
Leki cytostatyczne można podzielić ze względu na fazę cyklu komórkowego, w której wywierają wpływ na komórki nowotworowe. Biorąc pod uwagę to kryterium dzieli się je na:
- leki zależne od fazy - są aktywne w określonej fazie cyklu komórkowego, zastosowany lek działa wyłącznie na komórki nowotworowe znajdujące się w danym momencie w określonej fazie cyklu komórkowego,
- leki niezależne od fazy cyklu komórkowego - cechują się liniową zależnością dawki i efektu działania, im większa dawka cytostatyku zostanie użyta, tym większy jest odsetek niszczonych komórek nowotworowych.
Podstawowym kryterium podziału cytostatyków jest jednak mechanizm działania leków. Do najlepiej poznanych i najpowszechniej stosowanych leków cytostatycznych należą:
- leki alkilujące,
- antymetabolity,
- preparaty pochodzenia naturalnego.
Cytostatyki alkilujące to: chlorambucyl, cyklofosfamid, ifosfamid, estramustyna, chlormetyna, melfalan, karmustyna, lomustyna, streptozocyna, cisplatyna, karboplatyna, oksaliplatyna, busulfan, dekarbazyna, prokarbazyna, temozolomid.
Działają niezależnie od fazy cyklu komórkowego. Są stosowane w formie monoterapii, jak i terapii wielolekowej, najczęściej w nowotworach mózgu i naciekach białaczkowych OUN.
Antymetabolity to metotreksat, pemetreksed, fludarabina, merkaptopuryna, tioguanina, 5-fluorouracyl, gemcytabina, cytarabina, kapecytabina. Są lekami swoistymi dla fazy. Najlepsze efekty dają w leczeniu guzów szybko rosnących.
Leki cytostatyczne pochodzenia naturalnego to:
- antybiotyki cytostatyczne (doksorubicyna, epirubicyna, idarubicyna, daunorubicyna, bleomycyna, daktynomycyna, mitomycyna, mitoksantron),
- pochodne podofilotoksynowe (etopozyd, tenipozyd),
- trucizny wrzeciona podziałowego (winblastyna, winkrystyna, winorelbina, paklitaksel, docetaksel, topotekan, irynotekan)
- enzymy (asparaginaza).
4. Niepożądane działania cytostatyków
Leki cytostatyczne, oprócz tego, że działają toksycznie na komórki nowotworowe charakteryzujące się szybkimi podziałami, niszczą również inne szybko dzielące się zdrowe komórki, takie jak błony śluzowe, komórki włosów czy szpik kostny. To dlatego ich stosowanie oznacza takie działania niepożądane jak:
- nudności i wymioty,
- wrzody żołądka i dwunastnicy,
- stany zapalne błon śluzowych układu pokarmowego,
- anemia,
- trombocytopenia,
- neutropenia,
- łysienie,
- obniżenie odporności,
- niepłodność,
- działanie teratogenne i embriotoksyczne,
- uszkodzenie nerek.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.